Nedavna prodaja licence banke sažeta je kao što slijedi: “Firma ‘Adriatic Capital LLC’ iz američke države Delaver kupila je 15. januara na Montenegroberzi stopostotno vlasništvo podgoričke Nove banke za 7,1 milion eura.“ ‘Adriatic Capital LLC’ je kompanija koju su osnovala dva fizička lica (državljani Kanade i SAD) za potrebe sticanja direktnog kvalifikovanog učešća u ovoj banci... “Fizička lica, osnivači ‘Adriatic Capital LLC’, na indirektan način su budući akcionari banke”, kazali su u CBCG. “Njihovo finansijsko stanje, kao budućih akcionara banke je zadovoljavajuće...”, odgovorili su iz CBCG. “Prema dostavljenim dokazima, taj novac (novac fizičkih lica, aut) potiče iz dobiti koje su osnivači ‘Adriatic Capital LLC’ ostvarili usljed obavljanja poslovnih aktivnosti.“ (Izvor: https://www.vijesti.me..., 15-18 januara 2020. godine.)
Da li je prodaja banke na citirani način naša “anti-materija”?
Uvodne naznake: na kraju septembra 2019. godine, prodata banka je imala: a) prepolovljen kapital od 12 mil. eura zbog gubitka, ostvarenog tokom svakog ubogog kvartala od polovine 2016. (osnivanja); b) likvidnu aktivu od 12,8 mil. eura; c) značajne deponente: Vladu CG i preduzeća u državnom vlasništvu sa depozitima od oko 6 mil. eura (veza: revizorski izvještaj 2018, napomena 20, str. 51). Zato je radna premisa osvrta: da li je CBCG strogo poštovala važeću regulativu (članovi 9-18 Zakona o bankama, koji su potpunije razrađeni kroz Odluku o dokumentaciji koja se prilaže uz zahtjeve za izdavanje odobrenja iz Zakona o bankama, član 3)?
Prvo, transakcija kupoprodaje banke iz uvoda se odigrala bez najave, što se na našem tržištu nije desilo već petnaest godina. Drugo, kvalifikovano učešće je definisano u članu 3 (pod 7) Zakona kao: “...samostalno ili, zajednički sa drugim povezanim licima, direktno ili indirektno, učešće u kapitalu ili glasačkim pravima u pravnom licu (aut: banka) od najmanje 5%.“ Da bi se steklo kvalifikovano učešće u banci, podnosi se zahtjev od strane potencijalnih akcionara. Ta dokumentacija je predmet odlučivanja CBCG-a, slijedeći regulatornu obavezu da se mora izdati saglasnost ili odbiti zahtjev za sticanje kvalifikovanog učešća.
Dva fizička lica (indirektni sticaoci koji kontrolišu direktnog sticaoca - podnosioca zahtjeva; član 3 Zakona, pod 9) su formirala pravno lice, a kako bi pravno lice steklo većinsko vlasništvo nad predmetnom bankom u Crnoj Gori. Fizička lica nisu podnosioci zahtjeva, ali je njihovo “indirektno učešće“ važno za ocjenu boniteta pravnog lica, koje je u njihovo ime kupilo banku. Znači, CBCG je odgovorna i obavezna da ocijeni bonitet (finansijsko stanje, reputaciju i formalno ispunjavanje uslova) kako pravnog lica, tako i njegovih vlasnika, fizičkih lica.
Ako je tako, tada se “zadovoljavajuće finansijsko stanje“ dva fizička lica iz CBCG javnog odgovora može čitati kao neuspješna taktika da se pokuša izbunariti opravdanje o tome da je formalno jasna saglasnost za sticanje kvalifikovanog učešća u kapitalu date banke. Tj. sistemski-bolnije: kako pravno lice nema dobiti, odnosno nema “raspoložive finansijske iskaze, ukoliko posluju kraće od tri godine” (obavezujući uslov iz Odluke), moralo se pribjeći konstrukciji u ubjeđivanju da su sredstva fizičkih lica dovoljna, samim tim nesporna sa stanovišta “podobnosti i finansijskog stanja podnosioca zahtjeva” (čl. 11 Zakona o bankama).
Finansijsko-teorijski i pravno-nesporno, fizička lica nemaju “...dobiti, koje su... ostvarili usljed obavljanja poslovnih aktivnosti“. Stoga je za eventualnu procjenu boniteta fizičkih lica (ukoliko fizička lica podnose zahtjev za sticanje kvalifikovanog učešća) potrebno dokazivanje ličnih prihoda. Prihodi fizičkih lica se provjeravaju kroz ukupnu poresku sliku (čl. 3, šesta alijeneja Odluke), koja se u odgovoru CBCG-a ne pominje. Odnosno, prihodi fizičkih lica se provjeravaju putem direktnih upita prema poreskim rezidentnim institucijama u Kanadi i SAD.
A, “pretrage baza podataka” o pranju novca, kojim se CBCG samopohvaljuje, potreban su, ali nedovoljan uslov za složenu procjenu boniteta pravnog i fizičkih lica, oko zahtjeva za sticanje kvalifikovanog učešća u banci. Dobili smo opsjenarstvo za neuke, s ciljem da se zaboravi da pravno lice - kupac ne može da dokaže da je regulatorno-tržišno dostojno da postane vlasnik banke u Crnoj Gori.
Ili, preciznije: pravno lice ispunjava definiciju “kompanije-školjke/ljušture” (veza: studija Svjetske banke “Gospodari lutaka…” (2011) koja razmatra: “privredna društva koja nisu osnovana za obavljanje bilo kakve zakonite poslovne aktivnosti već isključivo za prikrivanje identiteta njihovih stvarnih vlasnika i lica koja ih kontrolišu…” (prevod: strukovni priručnik dr A. Petković; ISR edukacija; jul 2018)).
Fizička lica su preko “rajskih centara” iz SAD sakrila svoj primarni finansijski i poslovni identitet, formirajući kompaniju koja nije kompanija, osim za potrebe kupovine licence banke. Tako su, u konačnici, CBCG javne rečenice ostale nedostatne da odglume javnu masku o besprijekornim investitorima. Ovo je dugoročna šteta po crnogorski ekonomski sistem.
Navedena transakcija uvodi Crnu Goru u sistem privatnog, a udaljava od sistema javnog bankarstva. Šta to znači? Banke u CG mogu biti jednočlana akcionarska društva (član 7, stav 3 Zakona). Međutim, osnivač banke (pravno ili fizičko lice) mora biti javno besprijekoran profil (međunarodni standardi “fit and propera”). Javno bankarstvo zahtijeva besprijekornost: poslovne i javne reputacije, finansijskih izvještaja (poreskih prijava), strateških rezultata investitora, neupitnog boniteta.
Trodecenijski navodni uspjesi fizičkih lica na tržištu finansijskih instrumenata i “investiranje u raznorodne industrijske poduhvate” nisu zadovoljavajući pravno-poslovno-ekonomski kvalifikativi za javno-prihvatljive investitore, pošto su Majami i Delaver jurisdikcije netransparentnosti, koje iako legalne nisu bonitetno-bespogovorne.
Privatno bankarstvo je legitimna opcija, koju praktikuju Luksemburg, Kipar, Velika Britanija (Gersey, Jersey, Gibraltar), Švajcarska, San Marino, Irska. I, naravno SAD (Delaver, Nevada, Majami, Kolorado). Ali, niko u Crnoj Gori, politički i/ili sistemski i/ili liderski, nije pomenuo prelaz na privatno bankarstvo. Odnosno, krv u žilama ledi pitanje: da li se to na mala vrata vraćaju onomadašnje visoko-rizične igrarije sa tri hiljade licenci off-shore “banaka” u Crnoj Gori, ugašenih brzopoteznom dijagnostikom u zajedničkom radu Amera i tadašnjeg vrha tek formiranog CBCG-a?
Ili, sistemski je poraznije pitanje: da li su ovo tunj-tunj diplomate sa obale Morače zaboravile svoju jedinu korisnu, stratešku tekovinu u CG, pa su odlučile da okrenu leđa inkluzivnom ekonomskom razvoju zemlje? I, na kraju je znakovito sljedeće: kako se prikazano uklapa u kontekst donešenog Zakona o kreditnim institucijama, koji se naredne godine treba početi primjenjivati po pravilima “intelektualno lijene” EU-a (citat: g-đa Dempsej, RSE intervju u januaru 2020)?
Sve ovo zajedno, da nije tragično, bilo bi sjajna satira o besmislu nerazvoja.
Bonus video:
