U plejadi imena koja krase rumunsku kulturu odlučio sam da napišem esej o pjesniku kojeg sam poistovjetio s njegovom, ali i svojom državom u borbi za kulturni preporod. Nikita Stanesku, čije je kršteno ime Hristea, postaće simbol jednog vremena, ali i gotovo proročkih vizija vezanih za sudbinu Rumunije koje će nakon njegove smrti doživjeti brojne istorijske izazove. Rođen 1933. godine u Ploeštiju postaće jedan od kultnih simbola svog naroda. Velikani se samo jednom rode da na svom životnom putu ostave što jači pjesnički opus koji će mnogim generacijama nakon njegove smrti biti jedan od uzora. U pjesmi,,Pogubljene” autor navodi:
Gubilište je postavljeno
izglačan je panj
žrtva bješe ošišanog potiljka
dželat je svečano nosio crnu rizu
Pjesnici uvijek iznova otkrivaju sebe kroz različite pjesničke posebnosti i vrijednosti. Gubilište je krug životnih procesa na kojima pjesnik bez pretenzija oslikava stanje duha i društva u kome je živio. Da li smrt može biti svečana i da li je to put iz jedne dimenzije u drugu, autor pokušava da pronikne u promišljanja same žrtve. Dželat predstavljen u crnoj odori kao paradigma nosiocima službeničkih odora u kojima se odlučuje o životu ili smrti. Sama pjesma nesumnjivo spada u sam vrh evropskog i svjetskog konstruktivističkog pjesništva. I to onog, koje nije samo istorijski-književno zanimljivo, nego istinski, pjesnički, i danas živo. Od tad, i više nego dotad, Stanesku se usidrio među najznačajnije Rumunske pjesnike koji i danas, nakon gotovo četiri decenije od njegove smrti, privlači čitaoce na isti način. Sama pjesma je jedinstvena upravo po spoju spoljnih, formalnih, i unutrašnjih, sadržajnih suprotnosti. A te temelje kako na slutnji skore smrti, tako na žudnji za novim životom je svojevrsni paradoks i fenomen Staneskua kao pjesničkog maga ili čak i glavnog protagoniste. U pjesmi,,Čvor 13” autor navodi:
Nikada neću znati
kada sam živio,
zaboraviću zašto sam živio
kao što razbijeno oko zaboravlja svjetlost.
Stanesku kao pjesnik usamljenosti i otuđenosti, neprestano teži da ujednači i izjednači u toj igri koja se zove ples između života i smrti. U cjelokupnoj njegovoj poeziji, u kojoj se prepliću i prožimaju ekstaza života i ekstaza smrti, naglašena je drama čovjekove suočenosti sa smrću, odnosno tragično osjećanje života i svijeta, tako da se njegova životna i pjesnička sudbina na momente sudaraju, ali samo na prvi pogled. Zaboravljena svjetlost ipak predstavlja metafiziku kosmosa u kojoj se stalno sudaraju svjetlosni talasi koji probljeskuju upravo na samom kraju ove pjesme. Energija kojom impulsivnost pjesnika dominira u samo malom broju riječi kojima ukazuje na svoje dileme. Pjesma koja svjedoči o promjenama i o tim tihim decenijama u Evropi, ali ne i tihim za same književne kritičare koji s mudre distance, prate Staneskova, zapravo to je put kojim ide Rumunija. Kao da nam se Staneskov pjesnički duh javlja i pita nas: “Da li nam je nova pjesnička i egzistencijalna stvarnost razlog i obaveza, ili ti usud za provjeru svega što si nekad pisao i izgovarao?”
Ja nijesam ništa drugo
do mrlja krvi
koja govori.
(“Autoportret”)
Smrt uništava, ideja o smrti nas spašava. Hajdeger je definisao dva modusa postojanja: svakodnevni i ontološki. U svakodnevnom modusu, mnogi pjesnici su potpuno okupirani svojim okruženjem i dive se tome kakve su stvari u svijetu, dok u ontološkom modusu opažaju samo čudo postojanja i dive se tome što stvari jesu, što vi jeste. Život iza gvozdene zavjese duboko ga je pogađao shvativši da što je stariji, bliži je smrti. Stanesku je ovom pjesmom gradio spomenik životu, sebi, ali i drugim pjesnicima. Svojom poezijom Stanesku je istrajavao u raznovrsnosti, u kojoj “prizemljuje” smrt i istovremeno, poetskom vitalnošću, pozdravlja život, nesumnjivo je sve pjesma vremena i trenutka. Draguljarska nit koja povezije njegova unutrašnja duhovna stanja različitih oblika i sadržaja predstavlja njegov obelisk. Zato je on svojevrsni pjesnički heroj Rumunije kako u nacionalnom tako i u univerzalnom smislu. Zato ne čudi da je iz dana u dan sve veće zanimanje za njegovu poeziju širom Evrope i svijeta, a i kako ne bi kada je u njegove pjesme udahnuta njegova duša, koja i poslije smrti, nastavlja živjeti.
Nikita Stanesku godine 1957. u Bukureštu završava Filološki fakultet. Kroz 3 godine, dakle 1960, pojaviće se Nikitina prva pjesnička zbirka “Smisao ljubavi”, a 1964. uslijediće i zbirka “Vizija osjećanja”, a baš za tu drugu zbirku pjesama dobija nagradu od strane Saveza književnika Rumunije. Iduće 1965. godine pojaviće se zbirka “Pravo na vrijeme”, zatim 1966. zbirka “Jedanaest elegija”. Te iste 1966. prevodi poeziju Vaska Pope i objavljuje knjigu Popine poezije pod nazivom “Stihovi”. Godine 1967. izdaće čak 3 zbirke: “Alfa”, “Jaje i sfera”, “Vertikalno crveno”. Iduće 1968. izlazi zbirka “Pohvala Ptolomeju”, a 1969. opet 3 zbirke: “Neriječi”, “Zemlja zvana Rumunija”, “Pet prstiju”. Počinju i prvi prevodi Nikitine poezije na druge jezike, te tako u Pragu izlazi prevod “11 elegija”, u Bukureštu se pojavljuje dvojezično izdanje na rumunskom i njemačkom. Godine 1970. pojaviće se izbor iz Staneskuove poezije pod nazivom “Pjesme” i zbirka “U slatkom klasičnom stilu”. Te iste godine pojaviće se i dvojezično izdanje na engleskom i francuskom. Godine 1971. izlazi i srpskohrvatski prevod “Neriječi”, zatim dvojezično “Beograd u pet prijatelja”, a u Engleskoj prevod “11 elegija”. Iduće 1972. godine pojaviće se knjiga eseja “Knjiga za pročitavanje” i opet dobija nagradu Saveza književnika Rumunije. Potom slijede zbirke “Gordost hladnoće”, “Slovo u ogledalu”, “Beograd u pet prijatelja”, prevod djela “Obeskriljena ptica” od strane Adama Puslojića. Godine 1973. izlazi zbirka “Bistrina srca”, a u Temišvaru dvojezično izdanje “Dozivanje imena” prevod na srpskohrvatski. Od 1974. pojaviće se prevode u SAD-u i Engleskoj dijela “Još nerođeni o onom koji je umro”. Na mađarskom izlazi djelo “Orgulje vode”. Godine 1975. dobija “Herderovu nagradu” za poeziju. Godine 1977. u Poljskoj izlazi djelo “Neriječi i druge pjesme”, a zatim prevod u Švedskoj i prevod na estonkom jeziku. Godine 1978. na mađarskom izlaze “Stihovi”, a zatim i nova zbirka poezije “Epica magna” (“Velika epika”) u Jašiju. Godine 1979. pojaviće se zbirka “Nesavršena djela”, prevod u SAD-u pod nazivom “Nezavršeno djelo”, i prevod djela “Pjesme” u Bugarskoj. Godine 1980. pojaviće se prevod na srpskohrvatskom od strane Petru Krdua djelo “Stanje poezije”. Godine 1982. izlaze zbirke “Čvorovi i znaci”, prevod na mađarskom kjeziku izlazi u Bukureštu “Pravo na vrijeme”, zatim prevod na makedonski. Te godine dobitnik je “Zlatnog vijenca” u Strugi na večerima poezije. Izaći će te godine i knjiga eseja “Duhovi”. Godine 1983. pojaviće se knjiga stihova “Plačne kosti” na rumunskom, koje će izdati časopis “Lumin” u Pančevu.
Te posljednje svoje 1983. godine umire od srčane kapi, 13. decembra, na Klinici za hitnu pomoć u Bukureštu, a posljednje što je rekao umirući bilo je: “Hladno, zeleno, hladno, zeleno”. Dakle, smrt je hladno zelene boje! Sahranjen je nakon dva dana 15. decembra na groblju Belu u Bukureštu, u aleji umjetnika, pored nacionalnog pjesnika Mihaja Emineskua…
Bonus video:
