Potpuno zapuštenom i urušenom Pašinom kućom u Ulcinju raspolaže Opština, ali lokalne vlasti već godinama ne čine ništa da zaštite taj kulturno-istorijski spomenik.
Lokalne uprave godinama ne apliciraju kod Uprave za zaštitu kulturnih dobara, odnosno Ministarstva kulture i medija, za dobijanje sredstava kroz Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara. To je “Vijestima” saopšteno iz Uprave na pitanja kada i na koji način se može sačuvati i obnoviti Pašina kuća - svojevremeno Spomenik I kategorije, a danas kulturno dobro od lokalnog značaja.
Da se sagi o obnovi Pašine kuće ne nazire kraj, postarala se upravo aktuelna lokalna vlast - predsjednik Opštine Omer Bajraktari nije upućen u zbivanja, iz resornog Sekretarijata kažu da je sve u ingerenciji Centra za kulturu, a iz krovne kulturne institucije grada odgovaraju da Opština mora da aplicira umjesto njih, jer je ona vlasnik.
Tako prebacivanje lopte iz dvorišta u dvorište, dok kući prijeti obrušavanje, poprima obrise burleske i prijeti da Ulcinj na bizaran način izgubi kulturno-istorijski spomenik, koji je prkosio vjekovima i ratovima, brojnim vojskama i osvajačima...
“U odnosu na Vaša pitanja, zaključeno je da je kulturno dobro ‘Pašina kuća’ u lošem stanju već duži niz godina. Takođe, uvidom u list nepokretnosti konstatovano je da njime raspolaže Opština Ulcinj”, piše u odgovoru Uprave.
Ističe se da u odnosu na Zakon o zaštiti kulturnih dobara, Uprava postupa, izdaje uslove i daje saglasnost na projektnu dokumentaciju, na zahtjev vlasnika, odnosno držaoca kulturnog dobra. Takođe, dodaje se, propisano je da je vlasnik kulturnog dobra dužan da kulturno dobro čuva, pravilno koristi, redovno održava i da blagovremeno sprovodi druge propisane ili utvrđene mjere zaštite.
“Koristimo priliku da istaknemo da svi vlasnici kulturnih dobara mogu na godišnjem nivou da apliciraju na Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara koje raspisuje Ministarstvo kulture i medija, u cilju pribavljanja sredstava za, između ostalog, izradu projektne dokumentacije i sprovođenje konzervatorskih mjera na kulturnim dobrima. U konačnom zaključujemo da se vlasnik nije obraćao ovoj Upravi u cilju sanacije kulturnog dobra ‘Pašina kuća’, niti je aplicirao kod Ministarstva kulture i medija za dobijanje sredstava kroz Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara u cilju zaštite ovog objekta”.
Sagrađena 1742. po naredbi Sultana
Pašina kuća, koja je pregrmjela sve ratove i nepogode od 1742. godine, kada je sagrađena, očigledno nije mogla protiv ljudske nebrige - svjedok jedne od najznačajnijih epoha u istoriji grada danas je u ruševinama i zaboravljen od svih.
Kuću je sagradio skadarski paša Jusuf Čaušoli po naredbi sultana Mahmuda. Sultan je naredio paši da sagradi kuću u Ulcinju u blizini džamije i preseli svoje ljude kako bi suzbio piratstvo u gradu.
U kući je tada živjelo i po deset familija.
“Bila je to jedna od najljepših zadužbina i kuća u Ulcinju”, kazao je svojevremeno “Vijestima” Starograđanin Ismet Karamanaga.
Svojevremeno je bila pod jurisdikcijom Zavoda za zaštitu spomenika kulture koji je izdvojio 12 hiljada eura za izradu konzervatorskog projekta, ali se tu stalo, a novac nikad nije upotrijebljen u svrhe za koje je bio predviđen.
Kuća je bila jedinstveni kompleks sa česmom, hamamom i Pašinom džamijom.
Na nekoliko mjesta, krov kuće je propao, nema prozora ni vrata, fasada opada, a unutrašnjost je puna šuta i otpada. Ironija je da se kuća nalazi tik iza jedne obrazovne ustanove, Osnovne škole “Boško Strugar”.
Iz resornog Sekretarijata Opštine Ulcinj “Vijestima” je saopšteno da je projekat renoviranja Pašine kuće kod Centra za kulturu i da oni rade na postupku apliciranja.
Direktorica Centra za kulturu Adriana Hodža pojasnila je da je ta institucija reorganizovana odlukom SO Ulcinj na sjednici održanoj 28. avgusta 2022.
“Novi Statut Centra definiše da mi nijesmo nadležni za održavanje kulturnih dobara jer je za to nadležan Sekretarijat za kulturu ispred Opštine Ulcinj pošto je to u vlasništvu Opštine. Što se tiče projekta, prošle godine, našom inicijativom, Opština Ulcinj je podnijela prijavu na konkurs objavljen od strane Ministarstva kulture i taj projekat je u vezi s restauracijom Pašine kuće. Mi kao Centar ne možemo da konkurišemo kod Ministarstva, te smo od Opštine tražili da oni konkurišu umjesto nas”, kazala je Hodža “Vijestima”.
Prvi čovjek grada Omer Bajraktari kratko je kazao “Vijestima” da nije upućen i da će provjeriti o čemu je riječ.
Pašina kuća nalazi se u uzanoj Ulici Draška Vujanovića, nekada čuvenoj ulici broj 7, koja povezuje Ploču sa Sabornom crkvom Svetog Nikole.
VD kustosa ulcinjskog muzeja Gazmend Kovači kazao je svojevremeno “Vijestima” da je Pašina kuća upisana u registar nepokretnih kulturnih dobara kao dobro od lokalnog značaja.
On je priznao da je do urušavanja došlo zbog nebrige nadležnih institucija.
“Svojom arhitekturom sa specifičnim elementima poput drvene rezbarene tavanice, kuća se izdvaja kao spomenik značajnog stilskog karaktera. Kao i veći dio kulturne baštine Opštine Ulcinj i ovaj spomenik prepušten je propadanju zbog neadekvatnog odnosa institucije i nedostatka funkcije”, kazao je tada Kovači.
Dodao je da Muzej namjerava da u skladu sa zakonom o zaštiti kulturnih dobara podnese inicijativu za obnovu.
“Predlažemo da sanirani objekat bude u sklopu Muzeja Ulcinja sa karakterom organizovanja raznih aktivnosti iz oblasti kulture”, kazao je on.
Zahtjev Čapunija
Bivši predsjednik SO Ulcinj Ilir Čapuni ocijenio je da je Pašina kuća reprezentativan objekat i pečat dvjestagodišnje arhitekture grada iz vremena kada je bio dio Osmanskog carstva.
“Sve najave i objave dosad o rekonstrukciji Pašine kuće nijesu se obistinile jer su bile priče bez projekata. Nažalost, čak mislim da je čitav pristup bio amaterski i površan. Zato sam već uputio zahtjev Opštini Ulcinj da se u Budžetu za 2024. predvide fondovi za izradu projektne dokumentacije za restauraciju Pašine kuće i Beledije, nekadašnje zgrade Opštine, i nabavku satnog mehanizma i osvjetljenje Sahat-kule”, kazao je Čapuni “Vijestima”.
Naveo je da i Albanija i Crna Gora imaju dosta arhitekata restauratora koji se moraju angažovati kako bi se dalo cjelovito rješenje za restauraciju.
“Uspješnih priča restauracije starih znamenitih zgrada iz Osmanskog perioda imamo u izobilju, kao što su Berat, Kruja i Tirana u Albaniji, Prizren na Kosovu, Čair i Ohrid u Makedoniji”, kazao je Čapuni.
Ocijenio je da bi Pašina kuća mogla biti rezidencijalna vila Opštine sa salom za sastanke i konferencije i pratećim sadržajima i da može imati i riznicu i služiti i kao galerija.
“Zajedno sa Beledijom, moraju biti restaurirane i privedene namjeni za građane. Beledija recimo može biti jako lijepa sala za vjenčanja. Ove dvije zgrade su zapravo jako autentični spomenici arhitekture iz sredine osamnaestog vijeka i zbog toga moramo se s pažnjom ophoditi prema ovim spomenicima da nam se ne desi ono što se desilo sa venecijanskim slojem kulture u Ulcinju”.
Da bi se uspjelo u rekonstrukciji, naveo je Čapuni, ne mora se izmišljati topla voda:
“Već samo moramo preduzeti iste korake koje je preduzela recimo Opština Zadar koja je restaurirala sve palače znamenitih porodica uz pomoć pretpristupnih fondova EU.”
Oštećena u zemljotresima 1968. i 1979. godine
U Upravi za zaštitu kulturnih dobara “Vijestima “je svojevremeno rečeno da je do propadanja značajnog kulturno-istorijskog spomenika došlo zbog izostanka saradnje lokalnih i državnih institucija.
“Takođe, Pašina kuća tretirana je kroz Studiju zaštite kulturnih dobara za potrebe izrade Prostorno-urbanističkog plana Opštine Ulcinj, koju je uradila Uprava. U oba dokumenta, u mjerama zaštite, navedeno je da je potrebno izraditi Projekat sanacije pomenutog kulturnog dobra, na osnovu prethodno izvršenih detaljnih konzervatorskih istraživanja”, odgovoreno je ranije iz Uprave.
Konstatovali su “da je činjenica da je vrijeme učinilo svoje i da se kuća nalazi u lošem stanju”.
“U dokumentaciji Uprave, između ostalog, imamo dopis iz 1968. u kom tadašnji stanar Pašine kuće obavještava Zavod za zaštitu spomenika kulture da je u nedavnom zemljotresu oštećen objekat. Kuća je pretrpjela znatna oštećenja i u zemljotresu iz 1979. godine. Nažalost, izgleda da svojevremeno nije bilo adekvatne inicijative nadležnih lokalnih institucija u Ulcinju i saradnje sa tadašnjim Zavodom za zaštitu spomenika kulture da se ovo kulturno dobro obnovi.”
Bonus video:
