Mamula. činjenice, razlozi i sporovi

Nakon nategnute saglasnosti koju je Skupština Crne Gore dala za rekonstruisanje tvrđave Mamula u ekskluzivni hotelski kompleks, pojavili su se novi napisi vezani za zakup ostrva Lastavica i navodnu opravdanost preuređenja tvrđave-spomenika u luksuznu turističku destinaciju. Da se ovog puta ograničimo na one koji su objavljeni u “Vijestima”.

Upravni odbor kompanije Oraskom, koja zakupljuje ostrvo, i portparolka ove kompanije posebno insistiraju na tome da je istorijski značaj tvrđave-spomenika sastavni dio njihovog koncepta restauracije. Kaže se: “Planiranom restauracijom i konzervacijom dobiće se hotel sa pet zvjezdica sa pratećim sadržajima i muzej antifašističke istorije Bokelja”. Takođe, po ko zna koji put, ističe se da je plan koji su oni ponudili jedini način da se “spase zapuštena tvrđava”. Zatim insistiraju na tome da oni za svoj plan imaju ne samo podršku Skupštine opštine Herceg Novi, već i podršku “lokalnog udruženja veterana Drugog svjetskog rata, koje okuplja i porodice onih koji su poginuli ili bili zatvoreni u tvrđavi Mamula”. Da su svjesni težine problema vezanog za njihov sporni projekat govori i podatak da su našli za potrebno da proizvoljno tvrde kako “postoji više primjera u svijetu gdje su upravo koncentracioni logori, kampovi i zatvori pretvarani u hotele i turističke sadržaje”.

Međutim, sva ubjeđivanja u to da je upravo prihvaćeno rješenje ono pravo, padaju pred činjenicama koje oni, zajedno sa vlastima Crne Gore, ili ignorišu ili ih netačno prikazuju.

Na prvom mjestu, vlasti Crne Gore nam nikada nisu objasnile koji je stvarni razlog, i motiv, da se, kako sada kažu, “muzej antifašističke istorije Bokelja”, i u okviru toga koncentracionog logora Mamula, smjesti u “hotelski&spa” kompleks. Da ovdje citiram Vladimira Gligorova (“Peščanik” i “Analitika”): “Nekadašnji koncentracioni logor je tu gde jeste i ne može se preseliti u neku sobu u hotelu ili negde drugde”. Tvrdnje tipa: “Kada već nema načina da se spase zapuštena tvrđava, mi ćemo biti uviđavni i jedan dio hotelskog kompleksa ćemo odvojiti za muzejsku postavku” zasniva se na podmetnutoj pretpostavci da ne postoji drugi pristup rješavanju problema oronulosti Mamule-spomenika. Da opet citiram Vladimira Gligorova, čiji se komentar nadovezuje na ranije komentare Aleksandre Kapetanović i Olivere Doklestić: “Pa bi moj predlog bio... da se ponudi Austriji, Italiji i Evropskoj uniji da ulože u obnovu i održavanje kako same tvrdjave tako i čitavog ostrva kao spomenika koncentracionom logoru i svima onima koji su u njemu ležali. Ne bi se zaradilo kao na hotelu, ali računam da bi se uložen novac vratio – svu korist za sve učesnike u tom poduhvatu očuvanja sećanja na slobodarstvo i posebno fašizam i antifašizam da ne računamo”.

Sasvim je izvjesno da su vlasti Crne Gore svjesne ove i sličnih mogućnosti, jer su sredstvima dobijenim od Evropske unije već obnavljali tursku tvrđavu iznad Virpazara, tako da se pitanje: ”Zašto?” nameće u svoj svojoj oštrini.

Druga nedoumica prati često ponavljane izjave o podršci koju borci Drugog svjetskog rata, kao i porodice zatočenika koncentracionog logora Mamula, daju ponuđenom planu. Postavlja se pitanje zašto se izbjegava suočavanje sa činjenicom da UBNOR Herceg Novog nikada nije dao svoju saglasnost (saglasnost nekih pojedinaca, koju su dali u svoje lično ime, nešto je sasvim drugo). A kada je o porodicama riječ, postavljaju se dva neprijatna pitanja. Zbog čega Vlada Crne Gore nije nikada pozvala zainteresovane porodice da se pojedinačno izjasne o tako osjetljivom predlogu kao što je preuređenje Mamule u ekskluzivni hotel, na osnovu čega bi se moglo precizno zaključiti kakvo je njihovo viđenje problema i izbjeći mogućnost manipulacije? I zbog čega nije omogućeno pojedincima i porodicama koji nisu državljani Crne Gore da potpišu inicijalnu peticiju protiv davanja Mamule i ostrva Lastavica u zakup (podaci koji su se za potpisivanje tražili uključivali su i podatke iz ličnih isprava izdatih u Crnoj Gori)?

Nedostatak konkretnih odgovora na ova pitanja ostavlja strašno utisak da je volja uticajnih političara bila najvažniji činilac u donošenju odluka tako značajnih za društvo. Više puta smo, prije izglasavanja u Skupštini Crne Gore, čitali izjave predstavnika Vlade da su oni odluku o sudbini Mamule donijeli, i da će je sprovesti u djelo, sviđalo se to nekome ili ne. Umjesto njegovanja slobodnog političkog prostora kao forme koja ne dozvoljava da se razumna riječ pojedinca i njegov uticaj obesmisli, njeguje se instrumentalizovanje volje političara, kojoj podršku objezbjeđuju neistine, poluistine, formalni i suštinski propusti u procedurama donošenja odluka. Na taj način se slobodan politički prostor zamjenjuje za poligon namijenjen političkoj utakmici u kojoj se unaprijed zna ko je jači: onaj ko ima moć da slobodu po potrebi obezvređuje. To potvrdjuje i olako baratanje terminom “javni interes” od strane vlasti. Javni interes odnosi se na opšte dobro, i u konfliktnim situacijama, kada ne postoji neposredna saglasnost pojedinaca i grupa o tome šta je u javnom interesu a šta nije (a u pogledu zakupa i prenamjene Mamule i stanovništvo i Skupština Crne Gore bili su upadljivo polarizovani), oslanja se na opšta načela koja neko društvo prihvata. Upravo ta načela omogućavaju uspostavljanje i očuvanje razumne ravnoteže između različitih pojedinačnih, posebnih i opštih interesa, i možda više i bolje od bilo koje formalne odredbe definišu određeno društvo. Poznato je da, deklarativno, Crna Gora načelo slobodarske tradicije i antifašizma ne podređuje pukoj ekonomskoj dobiti, tako da je, kada se u obzir uzmu sve okolnosti, proglašavanje prenamjene Mamule u luksuzni objekat “javnim interesom” u najmanju ruku problematično.

Ohrabreni ovakvom političkom situacijom, predstavnici Oraskoma ne ustručavaju se da idu korak dalje u odbrani svog plana i tvrde kako prihvaćeni projekat preuređenja Mamule, tvrđave koja je bila koncentracioni logor, nije usamljen, već ima “više primjera” takvih preuređenja “u svijetu”. Iz toga se, valjda, očekuje da zaključimo da je takav stav prema koncentracionim logorima sasvim normalan i prihvatljiv. Pritom, ne navodeći ga konkretno, već krajnje okolišno, ukazuju na jedan jedini primjer u Evropi: na nekadašnji nacistički logor Stalag 328 u Lavovu, koji se nalazio u starom austrougarskom utvrđenju tipa citadele. Međutim, primjer je suprotan onome što se njime želi postići, i sasvim je moguće da ga zbog toga ne specifikuju precizno. Naime, taj nacistički logor, u kome su u najvećem broju stradali sovjetski, pretežno ruski, ratni zarobljenici (njih preko sto hiljada), tek je u nezavisnoj Ukrajini, i to oko 2008. godine, dobio status hotela sa pet zvjezdica. Ako znamo istoriju tog razdoblja, moći ćemo da pročitamo i razloge koji se tiču odnosa ukrajinskih vlasti (posebno lokalnih, jer Lavov je poznat kao uporište ukrajinskog nacionalizma) prema Sovjetskom Savezu i Rusiji i žalosnoj nezainteresovanosti njihove države da spriječi preslikavanje tog odnosa na odnos prema jednoj univerzalnoj evropskoj vrijednosti: antifašizmu.

Za nadati je se da oni koji povlače paralelu između luksuznog hotela na mjestu Stalaga 328 u Lavovu i Mamule možda još nisu dobro razmislili o implikacijama takvog agitovanja u korist svog koncepta restauracije. Imamo za njih još jedan, sasvim ozbiljan i konstruktivan predlog: da Oraskom uzme stvar u svoje ruke tako što će od Vlade Crne Gore zatražiti izmjenu plana i ponuditi da, umjesto da gradi ekskluzivni ostrvski hotel, uloži svoj kapital u obnovu Mamule-spomenika i ostrvo osmisli kao simbol otpora pogubnim istorijskim skretanjima. Budući da je Oraskom u Boki već prisutan kao uspješan investitor, predlog vidimo kao sasvim realan. Bio bi to čin dostojan istinskog poštovanja, najbolji omaž zatočenicima koncentracionog logora Mamula i putokaz budućim generacijama. Hoteli se mogu graditi na mnogo mjesta i mnogo načina. Civilizacijski pomak je nešto sasvim drugo, za njega je potrebna hrabrost.

( Ljubica Strnčević )