Pravna (ne)kultura

„Svojim se pravom služiti ne možeš tek drugome na štetu ili dosadu.“ Valtazar Bogišić, Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru

„Svi zakoni vrijede onoliko koliko vrijede i ljudi koji su pozvani da te zakone primjenjuju. “ Enriko Feri

Egzistencijalna neizvjesnost predstavlja stanje u kojem imamo skoro potpuno odsustvo slobode. Strah od neizvjesne sjutrašnjice, bojazan po bezbjednost svoje đece, nemogućnost da se zaštite i ostvare svoja prava, razni vidovi nasilja, nesuzbijanje i podsticanje svih oblika mržnje samo su neki od pojavnih oblika neorganizovanih zajednica.

Socilog Peter Berger tvrdio je da kod nerazvijenih naroda postoji jasna težnja za životom koji je regulisan razumnim pravilima. Kao uslov čovjekove slobode isticao je neophodnost postojanja „nomizma“ ( grč. nomos - zakon ). Emil Dirkem, razmatrajući svojstva ljudske prirode, ali i društvenih zajednica, opisao je razorno stanje „anomije“, odnosno odsustva poštovanja i pravnih i moralnih normi u jednom društvu.

Antropolozi, sociolozi i socijalni psiholozi konstatuju da u situacijama velike i trajne neizvjesnosti ljudi sebe lišavaju života. Današnja Crna Gora svrstana je u red zemalja sa visokom stopom suicida.

Razumna i trajna, opšte prihvaćena i neselektivna pravila predstavljaju veliki prostor za ljudske slobode, a granice ovog prostora određuju se transparetno usvojenim zakonima i slobodama drugih ljudi. Zato ne čudi što naši građani smatraju korisnim buduće članstvo Crne Gore u Evropskoj uniji, a ona nam u svojim izvještajima prigovara o nedovoljnim postignućima u pregovaračkim poglavljima 23 - Pravosuđe i osnovna prava i 24 - Pravda, sloboda i bezbjednost. Očigledno da znatan broj građana Crne Gore u poštovanju ljudskih prava vidi osnov za nastanak prikladnog socijalnog milja.

Naravno, najznačajniji oblik organizovanog ljudskog zajedništva - država ne obezbijeđuje uvijek neophodne uslove za zaštitu ljudskih prava. Shodno Milenijumskoj deklaraciji UN-a, vladavina prava podrazumijeva predvidljivo, otvoreno i prosvijećeno donošenje političkih odluka.

Naša aktuelna politička kriza i nedavne odluke crnogorskog parlamenta ukazuju da navedene atribucije nisu čak bile ispoštovane između samih konstituenata vladajuće koalicije. Ista deklaracija predviđa i izvršnu vlast koja odgovara za svoje postupke.

Stav Vlade CG po ovom pitanju najbolje ilustruje doktrina o tzv. „diktaturi parlamenta“, koju bestidno promoviše njen prvi čovijek. Nadalje, on smatra i da je utvrđivanje javnog interesa u isključivoj nadležnosti Vlade CG. Koliko je ovakav politički stav opasan po poštovanje ljudskih prava, najbolje potvrđuje sljedeći navod.

Američki filozof Džon Rols ljudska prava opisuje kao jednaku mogućnost svakog čovjeka na najširi sistem osnovnih sloboda, a koja su u skladu sa slobodama drugih. U nastavku definicije, on smatra da se za društvene i ekonomske nejednakosti moraju naći rješenja koja najviše pogoduju najmanje povlašćenima i da pristup javnim (državnim ) službama i položajima svima mora biti obezbijeđen „uz poštenu jednakost mogućnosti i prilike“. Ima li ovog u današnjoj Crnoj Gori?

Kada shvatimo da su socijalno sigurna i ekonomski prosperitetna društva zapravo dobro organizovane zajednice, kao i da za poštovanje ljudskih prava nisu dovoljni kvalitetni zakoni, onda uviđamo kako je u stalnoj borbi za poštovanje ljudskih prava potreban razvoj pravne kulture.

Pošto i danas, po ovom pitanju, u Crnoj Gori prednjače predstavnici civilnog sektora, a ne nadležne državne institucije, treba istaći međunarodni pravni akt i istoimenu nevladinu organizaciju koja je prva, i veoma značajno, afirmisala pojam ljudskih prava i sloboda.

Ovih dana navršilo 40. godina od usvajanja Završnog akta Konferencije o evropskoj bezbijednosti i saradnji. Ovaj međunarodni politički sporazum, koji u svom sedmom principu sadržao obavezu unaprijeđivanja i poštovanja svih ljudskih prava i osnovnih sloboda, sadržao je i poseban odjeljak o „ljudskoj dimenziji“.

On je kasnije poslužio OEBS-u, kao osnova, za prvo jasno uspostavljanje posmatračkog mehanizma u oblasti ljudskih prava. Ovaj proceduralni aspekt dao je povoda zagovornicima ljudskih prava da osnuju više helsinških odbora za ljudska prava na nacionalnom nivou.

Nakon „hladnoratovske ere“ i početka demokratskih promjena na prostoru srednje i istočne Evrope, koje su u balkanskom slučaju bile veoma tragične, otpočelo se sa nizom aktivnosti na ovom polju. Zato su monitoring i izgradnja sistema zaštite ljudskih prava, obezbjeđivanje prava nacionalnih manjina i očuvanje njihovog identiteta, građansko nadgledanje izbornih procesa i njihovo ocjenjivanje, uspostavljanje civilne kontrole rada vojske i policije, zahtijevanje saradnje javnog i civilnog sektora, kao i veoma obimne edukativne aktivnosti Crnogorskog helsinškog komiteta, tokom turbulentnih 90-ih godina, bile veoma značajne za razvoj pravne kulture našeg društva.

Zato je ova međunarodna nevladina organizacija tada sluđenoj Crnoj Gori ukazivala na put građanskog razvoja. I danas zli jezici, koji žele da satru ljudski osjećaj crnogorskog građanina i unište njegovu racionalnu smisao, pokušavaju da relativizuju postojanje pravne kulture ovog prostora.

Palanačkom pričom i osionošću aktuelne političke većine nastoji se umanjiti njeno postojanje. Zato, neka im poput nauka budu riječi Marka Miljanova, jednog od terenskih savjetnika Valtazara Bogišića prilikom izrade OIZ-a: „Mene ne obavezuju pisani zakoni. Obavezuje me osjećanje pravde, savjest i moralno uvjerenje.“

P.S.

U znak zahvalnosti i trajnog sjećanja na osnivača CHK Slobodana Franovića.

( Neđeljko Necko Đurović )