Godišnje nestane na desetine biljaka

Iako se obično misli da bi život na planeti bio nezamisliv bez vrtoglavog tehnološkog razvoja i razvoja nauke, ipak bi bez ogromnog broja biljaka koje se koriste u ljudskoj ishrani, on bi bio još nezamisliviji, praktično i nemoguć. Iako je to tako, sa planete svake godine nestaje veliki broj biljnih vrsta, i starih i novih sorti, i tako se uništava ogroman genetički potencijal za život biljaka i ljudi.

Profesor na Biotehničkom fakultetu dr Zoran Jovović kaže da je raznolikost biljnih vrsta odnosno agrobiodiverzitet temelj ukupnog biodiverziteta.

“Biljni genetički resursi predstavljaju stare i moderne sorte poljoprivrednog bilja, ljekovitog i aromatičnog bilja, voćne vrste, divlje srodnike poljoprivrednog bilja i sve druge biljke koje se mogu koristiti u ishrani. U tim gentičkim resursima sadržano je neprocjenjivo bogatstvo gena odgovornih za mnoge važne osobine: otpornost na biljne bolesti i štetočine, otpornost na različite stresne situacije, hranljivu vrijednost, ukus, visok potencijal rodnosti i druge osobine”, objašnjava Jovović. Selekecijom koja traje vjekovima priroda i ljudi su stvorili na hiljade biljnih vrsta koje su se prilagodile određenom podneblju.

“Ti stari kultivari - stare sorte danas predstavljaju dragocjen rezervoar genetičke raznovrsnosti i materijal za stvaranje novih sorti. Veća genetska varijabilnost znači i veću sposobnost prilagođavnja raznovrsnim promjenama životne sredine, uključujući nove bolesti, štetočine i klimatske promjene, a danas zbog klimatskih promjena i nekontrolisanog iskorišćavanja prirodnih resursa biljne vrste nestaju mnogo brže nego ranije. Intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje, neadekvatno korišćenje zemljišta i nedovoljna briga čovjeka doveli su do nestanka ogromnog broja lokalnih sorti i populacija, a biološki diverzitet je osnova ljudskog postojanja i njegova uloga u održivom razvoju i borbi protiv gladi u svijetu biće u budućnosti od neprocjenjivog značaja”, kaže profesor.

Napretkom nauke i selekcije, nove visokoprinosne i kvalitetne sorte su veoma brzo i na ogromnim površinama značajno potisnule autohtone populacije.

“Od početka prošlog vijeka, zbog zamjene starih lokalnih sorti i populacija sa novim, uniformnim, otpornim i visokoprinosnim sortama i hibridima, oko 75 odsto biljnih genetičih resursa u svijetu je trajno izgubljeno. Uvođenje novih sorti i hibrida dovelo je do značajnog povećanja proizvodnje hrane u svijetu, što je neke zemlje od uvoznika pretvorilo u značajne izvoznike hrane. Iako je ta mjera, sa jedne strane, imala ekonomsko opravdanje, sa druge je dovela do nestanka ogromnog broja tradicionalnih sorti i populacija”, upozorava Jovović.

Prema njegovim riječima, sve poljoprivredne kulture koje se danas gaje u Crnoj Gori porijeklom su sa nekih drugih prostora pa je zbog toga važno očuvanje tih resursa u zemljama iz kojih potiču. Da bi se očuvala biljna raznovrsnost i osobenosti određenih poljoprivrednih kultura na Biotehničkom fakultetu je prije nekoliko godina osnovana banka biljnih gena.

“Zbog nedostatka novca aktivnosti na očuvanju genofonda u Crnoj Gori, danas su nažalost svedene na minimum”, kazao je Jovović.

Led Arktika čuva 2,25 milijardi sjemena za sudnji dan

Posljednjih godina genetičkim resursima u svijetu se posvećuje sve veća pažnja.

“Sve izraženije klimatske promjene i činjenica da dosadašnje metode ne garantuju sigurnu konzervaciju doveli su do toga da se 2007. godine, u stijeni arktičkog ostrva Svalbard u Norveškoj napravljen trezor “sudnjeg dana”, gdje će se sačuvati najvredniji uzorci biljnog materijala. Tunel dug 120 metara iskopan je u zamrznutom zemljištu ispod nivoa mora. Kapacitet trezora je 4,5 miliona uzoraka ili 2,25 milijardi sjemena”, kaže Jovović, dodajući da osim Svalbarda u svijetu postoji još preko 1.750 banaka biljnih gena.

( Miodrag Babović )