Oskar Kokoška: Hronološko premotavanje biografske rolne

Za posjetioca koji očekuje da će u bečkom Leopold muzeju naći još jednu klasičnu postavku slika Oskara Kokoške, slijedi iznenađenje – iako se na izložbi “Ja u fokusu” može vidjeti i tridesetak ulja na platnu i isto toliko crteža, litografija i ilustracija za različite publikacije, one stoje u specifičnom dijalogu sa jednom drugom vrstom umjetničkog medija u kojem austrijski slikar igra ulogu modela insceniranog ispred fotografskog objektiva.

Njegov portret nekadašnjeg njemačkog kancelara Konrada Adenauera visi u kabinetu Angele Merkel, a njegovi ekspresionistički radovi koje su nacionalsocijalisti proglasili primjerima degenerične umjetnosti, nalaze se u značajnim muzejima i kolekcijama širom svijeta.

Oskar Kokoška (1886-1980) je, uz Gustava Klimta (1862–1918) i Egona Šilea (1890–1918), jedan od najpoznatijih austrijskih slikara XX vijeka kome se često posvećuju što domaće, što inostrane retrospektive, a kustosima je sve teže da pronađu koncept koji do maksimuma eksploatisanog umjetnika može pokazati iz svježeg ugla.

Kao malo ko iz umjetničkih krugova poslijeratnog doba (uz jaku konkurenciju Pabla Pikasa), Kokoška je bio bespoštedan predmet opsesivne fotografske pažnje iz koje je nastala kolekcija od preko pet hiljada snimaka, koju je, dvadeset i četiri godine po slikarevoj smrti (2004), njegova udovica Olda poklonila arhivu bečke Akademije primijenjenih umjetnosti.

Čuveni autoportret ekspresionističkog majstora

To je upravo ona institucija koja je Kokošku zbog skandala oko izvođenja Hindemitove opere “Ubica, ženska nada” za koji je napisao libreto, 1909. izbacila sa studija.

Pored “tuđih” profesionalnih i amaterskih snimaka, u foto-dokumentaciji se nalaze i privatne fotografije istrgnute – ne samo u metaforičkom, već i bukvalnom smislu – iz porodičnog albuma.

Zahvaljujući Oldi Kokoški, kolekcija može da se pohvali izvanredno dokumentovanim materijalom koji je poređan hronološki, uz obilje komentara i dodatnih detalja.

Oko 230 uglavnom crno-bijelih fotografija koje su za Leopold iz pomenute kolekcije odabrali kustosi Tobijas Nater, Franc Smola, Patrik Verkner i Bernardet Rajnhold, premotavaju rolnu biografskog filma Oskara Kokoške hronološki; vidimo ga kao dječaka razbarušene kose, obučenog u kratke pantalonice, kao đaka škole primijenjene umjetnosti koji je dizajnirao razglednice za čuvenu Bečku radionicu, kao vojnika austrougarske monarhije u kapetanskoj uniformi carskog petnaestog dragonskog puka (1915), kao slikara u češkom, engleskom, švajcarskom i američkom egzilu ali i kao čovjeka koji radi publiciteta u poznim godinama pozira u kostimu čarobnjaka i – na užas pokojeg likovnog kritičara – kako za sina osnivača najtiražnijeg njemačkog tabloida “Bild” oslikava uskršnja jaja.

Svaka od zrelih etapa iz slikarevog života je ispraćena umjetničkim radovima koji se vezuju za konkretne godine. Na fotografijama koje ga pokazuju pri slikanju, Kokošku vidimo sa izglancanim cipelama, u uštirkanoj košulji i sa zavezanom kravatom, ponekad i u sakou, ali uvijek sa nezaobilaznom keceljom.

Oskar Kokoška je neočekivano rado stajao pred objektivom foto-aparata, sa lakoćom uskačući u poze i uloge koje su se od njega tražile.

Neke od tako nastalih fotografija bi slao kolekcionarima i prijateljima kao božićne čestitke, a one snimljene na proputovanjima bi povremeno koristio kao podloge za svoje slikarske kompozicije, kao na primjer u slučaju dužeg boravka u sjevernoj Africi (1928/29) tokom koga je svaki njegov korak budno pratio anonimni fotograf.

Austrija, Olda, London

Kokoška napušta Austriju poslije petodnevnog građanskog rata 1934. kao jedan od rijetkih umjetnika koji se javno izražavaju protiv političkih dešavanja u zemlji.

Četiri godine provodi u Pragu gdje izrađuje portret čehoslovačkog predsjednika Tomaša Masarika i tu se upoznaje sa svojom budućom suprugom Oldom. Sve jače se pozicionira protiv nacionalsocijalizma i počinje da se angažuje politički zbog čega ga 1938. izbacuju iz pruske akademije nauka.

Bračnom paru Kokoška uspijeva da pobjegne za London neposredno pred upad njemačkih trupa u Prag i britanska prijestonica, uz Veneciju, Firencu i Berlin, postaje jedna od najvećih urbanih inspiracija za njegove “gradske portrete”.

Oskar Kokoška postaje britanski državljanin i 1948. je sa 18 slika zastupljen na venecijanskom Bijenalu. Godinu dana kasnije je pozvan da predaje na nekoliko univerziteta u SAD, a MoMA mu istovremeno posvećuje opsežnu retrospektivu.

Povratak u Evropu 1953. označava početak drugačije kreativne faze za Oskara Kokošku, prije svega kao scenografa, esejiste i predavača koji naizmjenično stvara na relaciji Švajcarska-Austrija.

U Salcburgu od 1950. do 1960. vodi ljetnju akademiju likovne umjetnosti, a za operske produkcije u okviru salcburškog ljetnjeg festivala, kreira, pored scenskog dizajna, čak i kostime. Skice za Mocartovu “Čarobnu frulu” (1945) su izložene u Leopold muzeju, takođe i ulja na platnu koja prikazuju prepoznatljive arhitektonske dragulje Salcburga.

( Marina Rihter, Politika.rs )