Pobuna ‘68 i film

Moderni politički zamah ‘68. se ogledao u novim idejama, u njihovom spoju - i tu dolazimo do značajne novine u političkoj istoriji - sa muzikom, literaturom, filmom, filozofijom i drugim oblicima društvene i umjetničke svijesti.

Otvorena demistifikacija svih sfera društvene stvarnosti i težnje ka “zdravom društvu” - kako glasi naslov poznate knjige Eriha Froma - u kojem je “čovjek mjera stvarnosti”, su nalazili svoje izraze ’68. i u kulturnom stvaralaštvu.

Kultura, nije samo vjeran pratilac 68, već njena bitna komponenta. Uostalom, nije malo onih koji čitav bilans ’68 definišu kao primarno kulturnu paradigmu.

U mnogim zemljama kultura je dobrim dijelom bila podijeljena, zavisno od društvenih grupa, njihovih društvenih statusa i estetičkih kriterijuma. S jedne strana, postojala je oficijelna kultura koja se izražavala kroz zvanične institucije, akademske ustanove, medije, literaturu, muziku, teatar, ukratko - kroz svoj sistem vrijednosti i određene estetičke predstave. S duge strane, razvijala se alternativna kultura koja iako eminentno moderna nije bila bez korijena u klasičnoj misli i estetici.

Zbog svog buntovnog, alternativnog karaktera moderna i angažovana kultura ‘68 je često označavana terminom kontrakultura.

U velikom talasu modernosti u umjetnosti, u tom, dakle, spoju umjetničkih djela visokih estetičkih kritetijuma i direktnog društvenog angažovanja njihovih autora posebno mjesto u ’68. ima filmska umjetnost. I to sa obje strane gvozdene zavjese. Govorima o filmovima i njihovim autorima u Francuskoj, Italiji, SAD. Ali i onima u Čehoslovačkoj, Poljskoj, Jugoslaviji. Ne zaboravimo, istočni vjetar će doći sa filmovima, prije svega Mencelovim filmom “Strogo kontrolisani vozovi”. Holivud, glavni grad “filmske industrije”, nije bio okupiran 1968., ali jesu bili suspendovani Oskari te godina. Naime, u znak protesta zbog ubustva Martina Lutera Kinga aprila 1968, na holivudskom festivalu nisu uručivane nagrade.

Francuski film

Neki smatraju da je francuska ‘68. započela početkom februara, i to ne demostracijama studenata u Nanteru, već protestima filmskog svijeta. Naime, odluka francuske vlade 9. februara 1968. da opozove Anri Langloa sa mjesta direktora Kinoteke je izazvala reakcije filmske, i uopšte kulturne javnosti. Langloa je jedan od osnivača francuske Kinoteke, velika ličnost francuske istorije filma, čovjek neformalnog stila, blizak mladim filmskim stvaraocima i avangardnim ambijentima.

Žan Lik Godar se zajedno sa glumicom Anom Vjazemskipočetkom februra iste godine nalazio u Havani, zemlji koja je originalnim socijalizmom izazivala veliku znatiželju mladih ljevičara u svijetu. Tamo je, uostalom bila i prilika da se sretnu i sa vijetnamskim boricima koji su bili gosti Fidela Kastra, nešto ranije i Če Gevare. Kako to opisuje Ana Vjazemski (po majčinoj strani unuka pisca i nobelovca Fransoa Moriaka) u svojoj knjizi “Un an apres”, Gallimard, Paris 2015. (“Godina poslije”) - Godar i ona su brzo napustili Kubu. Naime, odmah nakon telefonskog poziva Trifoa da se vrate u Pariz i objašnjenja o zbivanjima povodom Kinoteke i Langloa. Protesti režisera, scenarista, glumaca 12. februara u Parizu, zatm sukobi sa policijom 14. februara na trgu Trokadero, se uzimaju i kao anticipacija francuskog maja, najviše tačke vrele, buntovne ‘68.

Žan Luk Godar i Fransoa Trifo su, zajedno sa Žakom Rivetom, Klodom Šabrolom, Erikom Romerom i drugima, vodeći režiseri Nouvelle vague (Novog talasa) modernog filmskog pravca mladih autora.

Film „Do poslednjeg daha“ - režija Godar, scenario Trifo, u glavnim ulogama Džin Siberg i Žan Pol Belmondo - je u mnogim elementima bio obrazac novog filmskog stila. Jedna od poruka filma, inače u svemu suprostavljenog tradicionanim holivudskim konvencijama, jeste odbacivanje vladajućih (pseudo) pravila.

Godar i Trifo su u isti mah autori velikih fimova novog izraza i angažovani intelektualci za stvar ’68. Smatrani su i “barikadisitima ‘68”. Nimalo metaforički, već na osnovu njihovog akcionog učeća u protesnim manifestacijama pariskih studenata. Slična ocjena se odnosi i na druge režisere iz francuskog Novog talasa, koji su stasavali i oko poznatog časopisa filmske kritike Cahiers du cinema (Filmske sveske).

Na izvjestan način burni događaji ‘68. u Francuskoj su najavljeni i Godarovom filmu “Kineskinja” sa Anom Vjazemski u glavnoj ulozi, koji je snimljen 1967.g. U tom filmu junakinja, mlada studenkinja univerziteta Nanter saopštava da treba zatvoriti sve fakultete.

Univerzitet Nanter će 1968. - sada ne na filmu, već stvarno - postati epicenter studenskih protesta u Francuskoj, odakle će Danijel Kon-Bendit i drugovi započeti studenske proteste koji će za kratko vrijeme obuhvatiti, a u jednom trenutku i paralisati, cijelu zemlju.

Jedna od najznačajnijih (dobijenih) protesnih bitaka ’68. se odvijala na Kanskom festivalu filma. Naime, 17. maja 1968. u punom jeku studenskih demonstracija u Parizu, studenti, režiseri, scenaristi, glumci donose odluku o štrajku teatra, u isto vrijeme tražeći suspenziju prestižnog flimskog festivala u Kanu koji je bio započeo nekoliko dana prije.

Fransoa Trifo - režiser poznatih filmova “Pucajte u pijanistu”, “Žil i Dzim”, “Farenhajt 451” (po čuvenom romanu Reja Bredberija), “Posljednji metro“ - je u Kanu obrazložio zahtjev za prekid festivala, što je odmah prihvatio Luj Mal, saopštavajući i svoju ostavku na mjesto predsjednika žirija. Monika Viti i Roman Polanski, članovi žirija, takođe daju ostavke. Klod Leluš, Miloš Forman, Ričard Lester, Jan Nemec i drugi povlače svoje filmove sa festivala.

Poslije incidenata u glavnoj sali i sukoba između više grupa, pa i nezadovljnih posjetioca, uz učešće i policije, aula je evakuisana. Trifo i Godar su i u ovoj fazi u prvom planu. Rasprave su nastavljene na drugim mjestima. Dan poslije, Savjet festivala donio odluku o definitivnom prekidu 21. filmskog festivala u Kanu.

(Kraj u narednom broju)

( Miodrag Lekić )