Posebna uloga KotorArta u muzičkom stvaralaštvu

Prisjećanje na značajne događaje iz istorije crnogorske muzike koji su obogatili muzičku kulturu i doprinijeli njenom razvoju i napretku tema je “Crnogorskih muzičkih godišnjica” - programa koji se održava danas u Kotoru, na Pjaci od kina. Organizator, Međunarodni festival KotorArt Don Brankovi dani muzike, ovim događajem podsjeća javnost na značajne jubileje i podstiče na zaštitu i brigu o crnogorskoj muzičkoj baštini.

Tim povodom smo razgovarali s učesnicom programa, mr Dobrilom Popović, samostalnom savjetnicom za muzičku djelatnost Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta Crne Gore, koja je bila i članica žirija za dodjelu nagrade s imenom čuvene dirigentkinje - “Darinka Matić Marović” u njenu čast, a koju je KotorArt prvi put dodijelio ove godine.

Iz godine u godinu, pružajući podršku savremenom muzičkom stvaralaštvu, festival KotorArt naručuje djela od kompozitora iz Crne Gore i regiona. Istovremeno, brigu o prošlosti ove godine iskazuje kroz program “Crnogorske muzičke godišnjice”.

Da, sasvim je posebna uloga KotorArta u segmentu muzičkog stvaralaštva, jer mnoga djela, naručena od strane organizatora, ovdje su izvedena premijerno, kao poseban autorski doprinos festivalu. I ove godine na “Don Brankovim danima muzike” nastavlja se trend izvođenja novih djela koja brišu žanrovske granice muzike i stvaraju svojevrsne estetske incidente, što u kontekstu ostvarenih efekata ovog festivala predstavlja onaj pomak koji našoj kulturi donosi uvijek potrebnu dozu intrigantnosti i polemičnosti. Jasno je da samo takva kultura i umjetnost mogu pratiti promjene koje nam savremena dinamika života svakodnevno donosi.

Briga o muzičkoj baštini prati onu zacrtanu nit koja se oslanja na tradiciju, a važni datumi su uvijek dobar povod da se sjetimo događaja i ljudi koji su svojom djelatnošću trajno doprinijeli razvoju sredine u kojoj živimo. Ovogodišnje “Crnogorske muzičke godišnjice” su po mnogo čemu posebne, ove godine je 160 godina od rođenja Jovana Ivaniševića prvog crnogorskog diplomiranog kompozitora, 150 godina od formiranja prvog profesionalnog ansambla na teritoriji Knjaževine Crne Gore, 150 godina od nastanka i izvođenja prvog vokalno-instrumentalnog djela nastalog na tlu Crne Gore i 125 godina od rođenja Vide Matjan, persone čija je pedagoška i kompozitorska djelatnost doprinijela emancipaciji našeg prostora.

Predstavljajući rad o kompozitoru Antonu Šulcu i njegovoj izgubljenoj opereti aktivno učestvujete u ovom programu.

Pronalazak izgubljene operete Antona Šulca, češkog kompozitora čije ime uglavnom vezujemo za nastanak Prve vojne muzike na Cetinju, sigurno je veliki kuriozitet. Anton Šulc je bio prvi u plejadi čeških muzičara, koji su posljednjih decenija 19. vijeka postavili osnove za razvoj muzičkog života u Knjaževini Crnoj Gori, djelujući kao kapelnici, horovođe, muzički pedagozi i melografi crnogorskih narodnih melodija. U dosadašnjim istraživanjima djelatnost Antona Šulca u Crnoj Gori uglavnom je razmatrana u istorijskim pregledima razvoja muzičke umjetnosti u Crnoj Gori, kao i u radovima koji se odnose na osnivanje prve vojne muzike. Otkriće Šulcove izgubljene operete “Naše narodno uskrsnuće”, prvog muzičko-scenskog djela odigranog na teritoriji današnje Crne Gore, omogućilo je potpuniji uvid u njegovo stvaralaštvo, kao i u društveni i kulturni kontekst vremena u kojem je živio.

Prije 20 godina, entuzijazam pojedinaca pokrenuo je KotorArt kao lokalnu manifestaciju koja je u međuvremenu postala priznata i poznata ne samo u Crnoj Gori, već i u cijelom regionu. Uz današnji Međunarodni festival KotorArt Don Brankovi dani muzike bili ste od samih početaka. Kakva Vas sjećanja vežu za taj period?

Moj početak rada u Ministarstvu kulture, nakon višegodišnjeg rada u prosvjeti, podudara se s godinom kada je pokrenuta inicijativa da se u Kotoru osnuje muzički festival. Sjećanje na taj period, saradnja s osnivačima festivala KotorArt, zadovoljstvo i entuzijazam kao glavni pokretači rada ostali su trajno zapisani u mojoj memoriji. Veliki izazov osnivača festivala, tadašnjeg direktora muzičke škole u Kotoru, Ratimira Martinovića, i sveštenika, Don Branka Sbutege, bilo je bogato kulturno nasljeđe Boke Kotorske, jer je ono iziskivalo koncept koji je morao korespondirati s tom bogatom zalihom kulturnih i umjetničkih dostignuća ili, jednostavnije rečeno, biti adekvatan odgovor savremenosti na visoke standarde koje je u ovom prostoru ostavila tradicija.

Vizija koja je tada projektovana temeljila se na razvoju i popularizaciji muzike kroz promociju najuspješnijih izvođača umjetničke muzike, tada još uvijek u granicama bivše Jugoslavije, podsticaju stvaralaštva autora s ovih prostora, i novom čitanju djela koja pripadaju crnogorskoj muzičkoj baštini. Sadržaji ovog festivala učinili su da se nastavi kontinuitet Kotora kao grada visoke kulture, ali i da se otvori prostor novim umjetničkim traganjima. U ovom kontekstu, na samom početku osmišljen je KotorArt Cantat festival, projekat horske muzike kao refleks na dugogodišnju horsku tradiciju Kotora i, na tragu modernosti, narudžbina i premijerno izvođenje vokalno-instrumentalnog djela kompozitorke Tanje Prelević, opere “Girl without hands”, jedne od prvih u savremenoj crnogorskoj muzici.

Da li je tadašnja vizija postala sadašnja realnost?

Danas je KotorArt najkompleksniji festival umjetnosti koji nosi predznak manifestacije od posebnog značaja za kulturu Crne Gore, uživa međunarodni ugled, okuplja velike svjetske umjetnike i svojim kvalitetom i raznolikošću privlači publiku različitih uzrasta i umjetničkih ukusa. Poseban segment Festivala zasigurno predstavljaju “Don Brankovi dani muzike”, manifestacija koja je postavila izuzetno visoke standarde na muzičkoj sceni regiona, nudeći publici vrhunske programe različitih muzičkih žanrova i izraza, užitak u virtuoznosti izvođača, perfekcionizmu orkestara i dirigenata, kao i prisustvo velikih kompozitora današnjice.

Kao samostalna savjetnica za muzičku i muzičko-scensku djelatnost Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta Crne Gore više od godinu dana se nalazite pred velikim izazovom zbog pandemije. Na koji način je Ministarstvo kulture reagovalo na stanje izazvano pandemijom?

Mislim da je Ministarstvo kulture brzo shvatilo ozbiljnost situacije i da je reakcija na nevolju koja nas je zadesila bila pravovremena. Početkom godine, neposredno prije izbijanja pandemije, Ministarstvo je sprovelo tri redovna godišnja javna konkursa, i to: “Konkurs za sufinansiranje projekata i programa od značaja za ostvarivanje javnog interesa u oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva”, “Konkurs za realizaciju programa ‘Razvoj kulture na sjeveru’” i “Konkurs za sufinansiranje programa i projekata kojima se obezbjeđuje zajedničko crnogorsko učešće na međunarodnim manifestacijama i festivalima”. Nametnuta vanredna situacija zahtijevala je novo rješenje za kreativni sektor i djelatnost institucija kulture koje su, reagujući na eksterni šok, pronalazile odgovore na izazov. Nakon početka pandemije, resor kulture je raspisao vanredni, takozvani “Kovid-19 konkurs”, kojim su određenim finansijskim sredstvima podržani stvaraoci u svim oblastima kulture i umjetnosti.

Imate uvid u aktivnosti na muzičkoj sceni Crne Gore. Koliki je uticaj pandemija imala na izvođačke umjetnosti?

Izolacija i distanca kao kontekst pandemije uticale su na umjetničku produkciju najviše u dijelu kolektivne umjetnosti. Odsustvo “živih događaja”, susreta i interakcija, koje se ostvaruju između umjetnika i publike, odvele su nas u novu realnost. Najveće promjene koje su se desile odvijale su se u domenu digitalne transformacije umjetničke produkcije. Uz pomoć interneta i njegove neograničene, globalne distribucije, stvorene su mogućnosti stvaralaštva i autorstva unutar prostora virtuelne stvarnosti. Najveću ulogu odigrali su producenti koji su s umjetnicima ušli u istraživačke poduhvate u polje digitalne transformacije, koja nam je omogućila vizuelno učešće na festivalima i na onlajn platformama.

Svijet je prešao u digitalnu sferu i stvorio “novu normalnost”. Da li ćemo se ikada vratiti u “normalnost”, da li treba da se vratimo, ili nam se otvora prostor održivog razvoja u kome je kultura važna?

Kada govorimo o “novoj normalnosti” govorimo o stanju koje moramo vratiti, ili iznova kreirati jer neuralgije proizašle iz korona pandemije tjeraju nas da ne razmišljamo o povratku u normalnost, već upravo o neophodnosti stvaranja neke nove normalnosti. Uloga kulture i umjetnosti u tom je procesu posebno značajna, jer se upravo u tim prostorima može ispoljiti ona vrsta angažmana koja će reaktuelizovati neka od ključnih pitanja pokrenutih u umjetnosti, filozofiji i teoriji prošlog vijeka. Progres novog doba stavljen je na najozbiljniji ispit, jer se ovoga puta u žiži svih naših zapitanosti našlo pitanje njegove humane zasnovanosti i, možda ponajviše, opravdanosti njegovog beskompromisnog ubrzanja. Upravo su zbog te brzine kreatori progresa sve manje marili za ljudske vrijednosti, što nam se sada kao svojevrsno bolno triježnjenje vraća u neophodnost kreiranja svijeta nove normalnosti. Ona, to je sada više nego jasno, u svoje temelje mora vratiti i pravdu, i empatiju, i, nadasve, svijest o izbalansiranom odnosu društvenog napretka i prirode.

Iskustvo žiriranja za nagradu “Darinka Matić Marović”

U čast naše istaknute dirigentkinje, jedne od najznačajnijih predstavnica muzičke umjetnosti u regionu, festival KotorArt je ustanovio bijenalnu nagradu “Darinka Matić Marović”. Prva nagrada je pripala dirigentkinji Dragani Jovanović. Kakva su Vaša iskustva u radu žirija za dodjelu ove nagrade?

S velikim zadovoljstvom sam prihvatila predlog da budem članica žirija za dodjelu nagrade “Darinka Matić Marović”, prvenstveno kao dugogodišnja prijateljica, saradnica i, prije svega, članica hora “Collegium musicum” koji je vodila naša proslavljena dirigentica. S izrazom duboke zahvalnosti i poštovanjem prema doprinosu kulturi u najširem smislu, onome što je Darinka Matić Marović pokrenuta ljubavlju i vođena širinom slobodnog duha činila za umjetnost, Fondacija Don Branko Sbutega je nagradu nazvala njenim imenom. Osmišljena kao priznanje za afirmisanu predstavnicu iz domena umjetničke muzike s exYU prostora, nagrada je podsticajna mjera ženama umjetnicama, njihovim postignućima i naporima u kreiranju boljeg svijeta.

U tu svrhu Fondacija je formirala međunarodni žiri koji su činile: primadona i spisateljica iz Bosne i Hercegovine Radmila Smiljanić, dugogodišnja urednica muzičkog programa Centra za muziku Kolarčeve zadužbine iz Srbije Mirjana Mima Lazarević, dirigentica i spisateljica iz Slovenije Jelena Susnik, pijanistkinja, samostalna stručna saradnica na Akademiji umjetnosti u Novom Sadu Marina Mikić i moja malenkost. Imale smo nekoliko ozbiljnih kandidatura koje je trebalo pažljivo pregledati i koliko god je bilo “neprirodno” voditi ovakvu vrstu razgovora onlajn, veliku prednost pružila nam je savremena tehnologija, zahvaljujući kojoj smo mogli preslušati sve video i zvučne zapise i druge priloge o kandidovanim umjetnicama. Sasvim novo iskustvo koje je usklađeno s vremenom u kojem živimo.

( Nataša Đačić )