Desetine neistomišljenika na „kaznenoj psihijatriji”

Desetine Rusa su podvrgnute obaveznom psihijatrijskom liječenju zbog svojih političkih stavova, prema tvrdnjama advokata i grupa za ljudska prava. To je trend koji je, kako oni kažu, dobio na zamahu od početka rata u Ukrajini.

Ova praksa odražava metodu kontrole koja je bila široko korišćena u Sovjetskom Savezu i poznata kao “kaznena psihijatrija”, iako je trenutni obim daleko manji od onog zabilježenog od kasnih 1960-ih do ranih 1980-ih.

Za ovu priču, Rojters je analizirao podatke međunarodnog stručnjaka i dvije ruske grupe za ljudska prava, intervjuisao troje advokata i pregledao materijale iz slučajeva dvije aktivistkinje koje su, po nalogu suda, poslate na psihijatrijsku procjenu u bolnicu u Sibiru.

Te žene su puštene nakon nekoliko nedjelja, ali su iskustvo opisale kao traumatično.

Jekaterina Fatjanova (37) hospitalizovana je 28. aprila prošle godine u psihijatrijskoj bolnici KKPND br. 1 u rodnom gradu Krasnojarsk, nakon što je optužena za diskreditaciju ruskih oružanih snaga zbog objavljivanja članka u malim opozicionim novinama koje je vodila u slobodno vrijeme. Ona nije bila autorka tog teksta, koji je tvrdio da je rat u Ukrajini vođen imperijalističkim motivima.

U bolnici je podvrgnuta bolnim, ponižavajućim i nepotrebnim procedurama, uključujući ginekološki pregled, kako je napisala u žalbama upućenim vlastima u koje je Rojters imao uvid.

Fatjanova je otpuštena iz bolnice 27. maja nakon što su ljekari, u dokumentu koji je Rojters video, utvrdili da nema mentalnih poremećaja ili bolesti.

“Vjerujem da je pravi cilj mog smještanja tamo bio moralna represija i izolacija od društva, možda kao kazna za moj aktivni građanski stav”, rekla je.

Robert van Voren, holandski profesor i borac za ljudska prava koji decenijama proučava ono što opisuje kao političku zloupotrebu psihijatrije u Rusiji, rekao je da je od 2022. godine, kada je počela invazija punog obima na Ukrajinu, dokumentovao oko 23 takva slučaja godišnje, u poređenju sa prosječno oko pet godišnje između 2015. i 2021.

Rusko ministarstvo pravde, komesar za ljudska prava i Kremlj nisu odgovorili na zahtjeve za komentar o navodnoj upotrebi psihijatrije u političke svrhe. Kremlj je naveo da ne komentariše pojedinačne slučajeve koji prolaze kroz pravosudni sistem, jer su oni u nadležnosti sudova.

Bolnica KKPND br. 1 nije odgovorila na zahtjev za komentar.

“Uznemirujući” obim

U sovjetskoj eri hiljade disidenata su bile hospitalizovane iz političkih razloga, zasnovanih na pretpostavci da samo neko mentalno bolestan može da se protivi komunističkoj državi. Među najpoznatijim slučajevima bili su disident Vladimir Bukovski i nobelovac, pjesnik Josif Brodski.

Iako je daleko od tog obima, trenutni trend je ipak “uznemiravajući”, rekao je van Voren u intervjuu. Rojters je ranije izvještavao o oživljavanju drugih praksi iz sovjetskog doba tokom rata u Ukrajini, uključujući to da građani prijavljuju osumnjičene disidente.

U mnogim drugim djelovima svijeta, upotreba obaveznog psihijatrijskog liječenja je u opadanju i uglavnom ograničena na nasilne kriminalne slučajeve, rekao je Dainijus Puras, litvanski psihijatar koji je bio specijalni izvjestilac Ujedinjenih nacija za pravo na zdravlje.

Puras je rekao da je erozija demokratskih reformi u Rusiji imala “štetan uticaj na rusku psihijatriju”, upozorivši da upotreba državnih psihijatara u sudskim procesima vjerovatno dovodi do odluka koje služe interesima vlasti.

U Rusiji se obavezno liječenje “ponovo koristi u političke svrhe, kao što je to bilo u vrijeme Sovjetskog Saveza”, rekao je.

Ruska organizacija za ljudska prava Memorial identifikovala je 48 osoba za koje tvrdi da su trenutno podvrgnute takvom liječenju u politički motivisanim slučajevima. Od njih, 46 je hospitalizovano u psihijatrijskim ustanovama, dok su dvije osobe na ambulantnom liječenju u zatvoru.

U sovjetskoj eri hiljade disidenata su bile hospitalizovane iz političkih razloga, zasnovanih na pretpostavci da samo neko mentalno bolestan može da se protivi komunističkoj državi. Među najpoznatijim slučajevima bili su disident Vladimir Bukovski i nobelovac, pjesnik Josif Brodski

Najčešće optužbe protiv njih odnose se na kritiku rata. Trinaest osoba je procesuirano prema zakonima o cenzuri usvojenim ubrzo nakon ruske invazije, saopštila je ta organizacija za ljudska prava.

Prema podacima Memorijala, najmlađa osoba podvrgnuta obaveznom psihijatrijskom liječenju zbog protesta protiv rata napunila je 20 godina prošle nedjelje u bolnici. Protiv njega je pokrenuta istraga još kao tinejdžera 2023. godine, nakon što je zatražio dozvolu za organizovanje antiratnog mitinga, a sud je naredio njegovu hospitalizaciju u februaru prošle godine.

Anastasija Pilipenko, advokatica koja je zastupala ljude podvrgnute obaveznom psihijatrijskom liječenju, rekla je za Rojters da ne smatra “rizično ponašanje u vidu javnih antiratnih izjava znakom mentalnog poremećaja”.

Pilipenko ne zastupa nijednu od osoba pomenutih u ovoj priči.

Hospitalizacije predstavljaju mali dio ukupnog broja hapšenja i zatvorskih kazni za politička krivična djela, uključujući istupanje protiv rata. Više od 20.000 ljudi je uhapšeno zbog izražavanja antiratnih stavova od početka invazije punog obima, prema podacima ruske organizacije za ljudska prava OVD-Info. Oko 1.155 ljudi je krivično gonjeno.

Najmlađa osoba podvrgnuta obaveznom psihijatrijskom liječenju zbog protesta protiv rata napunila je 20 godina prošle nedjelje u bolnici

Za one koji su primljeni kao psihijatrijski pacijenti, dodatnu traumu izaziva neizvjesnost trajanja njihovog pritvora i činjenica da se njihova uračunljivost dovodi u pitanje, rekao je Van Voren.

“To dovodi u pitanje vrijednost onoga što mislite, jer se vaše mišljenje proglašava mentalnom bolešću. A to ima veoma iscrpljujući efekat”.

Memorial je saopštio da je osoba koja je najduže hospitalizovana u politički motivisanom slučaju Albert Gurdžijan, interniran od 2017. godine nakon što je navodno na internetu napisao da su pravosudni zvaničnici organizovana kriminalna grupa i da bi bilo dobro “dići u vazduh jahtu” biznismena bliskog predsjedniku Vladimiru Putinu.

Rojters nije mogao da stupi u kontakt s Gurdžijanom radi komentara.

“Kaznena psihijatrija”

Fatjanova, novinarka iz Krasnojarska, navela je u svojim žalbama da su je u bolnicu KKPND br. 1 odveli pripadnici bezbjednosne službe FSB i da su je pritiskali da potpiše obrasce za prijem, čime bi dala saglasnost za liječenje i procedure, bez njenog svjesnog i dobrovoljnog pristanka.

Dok je bila u bolnici, bila je primorana da da otkaz na svom glavnom poslu u jednoj menadžment kompaniji, jer joj nisu odobrili odsustvo. Takođe je rekla da je prethodno bila otpuštena iz jedne transportne kompanije u decembru 2023. godine, nakon što je FSB započeo istragu protiv nje.

Ona je kazala da su pacijentima ponekad uskraćivane dnevne šetnje, da su dobijali buđav hljeb i da su često bili uznemiravani kricima žena s drugog sprata zgrade.

Ministarstvo zdravlja joj je odgovorilo tako što je odbacilo njene žalbe. Međutim, regionalna zdravstvena inspekcija je u pismu datiranom 1. oktobra upozorila bolnicu da mora pribaviti pristanak pacijenata.

Fatjanova je u decembru osuđena na dvije godine prinudnog rada zbog članka u novinama - oblik kazne u kojem osuđenici moraju da žive u hostelu i obavljaju uglavnom poslove poput sakupljanja smeća ili čišćenja snijega. Kazna još nije stupila na snagu jer je uložila žalbu.

Dok je bila u bolnici, upoznala je Olgu Suvorovu (56), aktivistkinju za socijalna i ekološka pitanja, koja je rekla za Rojters da je i ona bila podvrgnuta invazivnim i nepotrebnim testovima, iako, za razliku od Fatjanove, nije potpisala formular o saglasnosti.

“Ovo je kaznena psihijatrija”, rekla je Suvorova u telefonskom intervjuu. “Cilj svega ovoga je da me ocrne, umanje moj doprinos... i da me oklevetaju kako bi mi ljudi više ne vjerovali”.

Dokumentacija pokazuje da je njena hospitalizacija proistekla iz krivične istrage koja je tvrdila da je lažno optužila policajca za napad u oktobru 2023. Suvorova kaže da ju je policajac grubo fizički napao. Kao dokaz, priložila je medicinski izvještaj koji je pokazao modrice zbog kojih je dvije nedjelje morala da nosi zavoj.

Suvorova je u decembru 2023. godine uhapšena na aerodromu u Krasnojarsku u vezi sa slučajem lažne optužbe, nakon što se vratila sa sastanka u Moskvi sa Jekaterinom Duncovom, opozicionom političarkom koja je pokušavala da se kandiduje protiv Putina na izborima.

Odbijajući da prizna krivicu, Suvorova je po nalogu istražitelja poslata na dvije ambulantne psihijatrijske procjene. U izvještaju, ljekar je naveo da pokazuje znake “mješovitog poremećaja ličnosti”, uključujući impulsivno ponašanje i “fiksaciju na želju da pomaže drugima”.

Za dalju istragu, sud je u maju naložio njeno bolničko liječenje u ustanovi KKPND br. 1, prema dokumentima koje je pregledao Rojters.

Suvorova je rekla da je puštena nakon tri nedjelje tek nakon što se žalila na svoj tretman. Medicinski dokument pokazuje da kod nje nije utvrđen nikakav psihijatrijski poremećaj.

Suvorova je priznala da je tokom dva sudska ročišta, 2021. i 2024. godine, javno posjekla ruku, izazvavši krvarenje. Rekla je da se nije ozbiljno povrijedila nijednom prilikom i da je to učinila kako bi skrenula pažnju na nepravde.

“Biram metode koje mogu privući pažnju”, rekla je. “Da su postojali pravi razlozi da se posumnja da imam psihijatrijsku bolest, sigurno ne bih bila puštena iz bolnice”.

Prava siročadi

Ingvar Gorlanov, 26-godišnjak iz Sibira, čiji su roditelji preminuli dok je bio dijete, prvi put je poslat u psihijatrijsku ustanovu 2019. godine kada je protestovao ispred predsjedničke administracije u Moskvi, zahtijevajući sastanak s Putinom u vezi s pravima siročadi, prema riječima njegovog advokata Alekseja Prjanišnikova.

Policija ga je privela i odvela u bolnicu. Nekoliko dana kasnije, sud je donio odluku o obaveznom liječenju.

Od tada, Gorlanov je premješten u još dvije psihijatrijske bolnice nakon ponovljenih hapšenja, rekao je Prjanišnikov za Rojters. Nalazi se na saveznom spisku “terorista i ekstremista” i optužen je za djela koja uključuju podsticanje mržnje i vrijeđanje policajca.

Prjanišnikov je rekao da je njegov klijent normalna osoba sa “pojačanim osjećajem za pravdu”, koja ne predstavlja nikakvu opasnost ni za sebe ni za druge i da bi trebalo da prima terapiju umjesto što je hospitalizovan i podvrgnut antipsihotičkim ljekovima.

Rojters je povremeno komunicirao s Gorlanovim putem poruka. On se od 15. jula nalazi u psihijatrijskoj ustanovi u svom rodnom gradu Novokuznjeck. Rekao je da mu je dozvoljen pristup telefonu deset minuta vikendom.

Početkom februara, Gorlanov je potvrdio da je i dalje pacijent u toj ustanovi.

Na pitanje šta ga motiviše da nastavi sa protestima, Gorlanov je odgovorio:

“Mogućnost da doprinesem promjeni politike u zemlji nabolje”.

Priredila: A.Š.

( Rojters )