NATO smije primijeniti silu u BiH kako bi se odbranio od napada ili prijetnje

Evropska unija (EU) i Sjevernoatlantski savez (NATO), prema sporazumu iz 2003. godine, mogu u bilo kom trenutku u kratkom roku rasporediti dodatni broj vojnika u Bosni i Hercegovini u slučaju prijetnje sigurnosti ove zemlje.

Te vojne snage, prema rezolucijama Ujedinjenih nacija, imaju izvršni mandat koji podrazumijeva i upotrebu sile, posebno kako bi se odbranile od napada ili prijetnje napadom.

Pitanje širine nadležnosti NATO-a u BiH aktuelizovano je posljednjom izjavom Kristijana Šmita, visokog predstavnika, koji je u analizama eventualnih komplikacija situacije u državi, podvukao:

“Trebalo bi biti jasno da, ako se stvari zakomplikuju, Evropska unija, EUFOR i NATO, preko mehanizma 'Berlin plus', mogu povećati svoju prisutnost u Bosni i Hercegovini. Ne vidim potrebu za tim u ovom trenutku, ali mislim da moramo biti svjesni situacije”, podsjetio je za Glas Amerike Šmit, u izjavi od 23. novembra.

Šmit je naglasio da “Vojska Republike Srpske neće biti formirana”.

Istaknuo je da su mu sagovornici i u Vašingtonu i u Briselu kazali da međunarodna zajednica, uključujući Sjevernoatlantski savez, “neće mirno posmatrati” kako Milorad Dodik, član Predsjedništva BiH i predsjednik Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), vladajuće stranke u entitetu Republika Srpska (RS), dovodi u pitanje opstanak Oružanih snaga BiH i istovremeno poručuje da će formirati vojsku RS-a.

Dodatne snage u pripravnosti

Misija EUFOR Altea se na terenu sprovodi korištenjem sredstava i sposobnosti NATO-a, na temelju dogovora s NATO-om poznatim kao “Berlin Plus”.

Prva misija uspostavljena prema ovom sporazumu bila je “Operacija EUFOR Konkordia” u Sjevernoj Makedoniji, formirana u martu 2003. da nadgleda sprovođenje Ohridskog sporazuma. Već u decembru te godine vojna misija je zamijenjena policijskom.

Sljedeće godine formirana je misija EUFOR Altea za BiH. Nakon nje, EU je formirao tridesetak civilnih i vojnih misija u svijetu.

Brojni detalji “Berlin plus” sporazuma između NATO-a i EU-a nose oznaku tajnosti.

Ono što je poznato je da je između institucija EU-a i NATO-a osigurana razmjena povjerljivih podataka. Sredstva NATO-a na raspolaganju su za civilno-vojne operacije koje predvodi EU. Redovne su i konsultacije oko operacija.

Razne NATO jedinice mogu biti pozvane da podrže EUFOR trupe na terenu, a vojne operacije pod vodstvom EU-a uključene su u NATO-ovo obrambeno planiranje.

Prema ovom sporazumu, zemlje članice Evropske unije i NATO-a imaju i rezervne snage za Misiju EUFOR Altea i izvan Bosne i Hercegovine, a razmještene su širom Evrope (Over-the-Horizon Reserve Forces). Te "rezervne snage “mogu se u bilo kom trenutku pozvati da se u kratkom roku rasporede kako bi povećale broj vojnika EUFOR-a u slučaju prijetnje sigurnom okruženju”.

Time se osigurava da EUFOR ima kapacitet da brzo interveniše u potpori agencijama za sprovođenje zakona u BiH.

U skladu s tim, svake godine EUFOR, NATO i Oružane snage BiH sprovode vježbe “Brzi odgovor” kojima se vježba i demonstrira sposobnost EUFOR-a da dovede u zemlju rezervne snage koje pomažu vlastima BiH u održavanju sigurnog i stabilnog okruženja.

Krizni menadžment

NATO ostaje temelj kolektivne odbrane svojih zemalja članica u skladu sa Članom 5 Sjevernoatlantskog ugovora prema kojem se oružani napad na jednu ili više članica NATO-a treba smatrati napadom na sve članice”.

Evropska bezbjedonosna i odbrambena politika (ESDP) je sporazumom s NATO-om dodala nizu instrumenata koji su već na raspolaganju Evropskoj uniji i kapacitete za “samostalno vođenje operacija upravljanja krizom”, kako se formalno navodi u evropskom zakonodavstvu.

Sporazumom je definisana i organizacijska struktura, te način donošenja odluka.

Operativni štab operacije EUFOR Altea za BiH, kao i za druge sadašnje i buduće misije EU-a, nalazi se u Vrhovnom štabu savezničkih snaga u Evropi (SHAPE), vojnoj komandi NATO-a smještenoj nedaleko od belgijske prijestonice Brisel.

Osnovana je i vojna kancelarija nazvana EU komandni element koji je smješten u NATO bazi u italijanskom Napulju unutar Zapovjedništva združenih savezničkih snaga (JFC Naples).

Zadatak ove kancelarije je “koordinacija rezervnih snaga NATO-EU” te “dostavljanje informacija o Zapadnom Balkanu operativnom komandantu u SHAPE-u”.

Operativni komandant radi s Evropskom službom za zajedničke poslove (EEAS) kao “ministarstvom vanjskih poslova EU-a”, Vojnim odborom Evropske unije (EUMC) kojeg čine glavni zapovjednici vojski zemalja članica EU-a te Vojnim štabom Evropske unije (EUMS) koji je posebni direktorat EEAS-a sastavljen od vojnih i civilnih stručnjaka iz zemalja članice EU-a.

Politička kontrola i strateške smjernice su u rukama Političkog i bezbjedonosnog odbora EU-a koji djeluje na nivou ambasadora zemalja članica EU-a. Taj odbor pak odgovara Vijeću Evropske unije koje čine ministri zemalja članica EU, u ovom slučaju ministri odbrane.

Francuski general pukovnik Bris Hudet sredinom jula 2020. imenovan je za zamjenika načelnika Glavnog štaba savezničkih snaga u Evropi i operativnog zapovjednika operacije EUFOR Altea. Hudet je, osim u Legiji stranaca, služio i u BiH, Sjevernoj Makedoniji, Kosovu te u Africi.

U BiH, na terenu, komandanti misije dolazili su iz Austrije, države koja nije članica NATO-a. Od januara 2021. na toj poziciji je austrijski general major Aleksandar Plac.

Posljednja linija obrane

Vijeće bezbjednosti Ujedinjenih nacija, jednoglasno je i uz podršku Rusije i Kine 3. novembra 2021. produžilo jednogodišnji izvršni mandat vojnoj misiji Evropske unije EUFOR Altea u Bosni i Hercegovini.

U BiH se trenutno nalazi bataljon od oko 600 vojnika iz 19 država, od kojih je 15 evropskih zemalja članica NATO-a. Preostale četiri zemlje su Sjeverna Makedonija, Čile, Švajcarska te Austrija.

EUFOR ima mandat i za korištenje vojne sile. Međutim, iz EUFOR-a su u više navrata navodili da bi uslov za to bio da je “sigurno i stabilno okruženje ozbiljno ugroženo, a postojeće bezbjedonosne strukture bile u opasnosti da se raspadnu”.

Kako je pojasnio jedan od komandanata EUFOR-a u BiH general major Rajnhard Trišak, dok državne agencije za sprovođenje zakona, policije te Oružane snage BiH mogu uspješno obavljati svoje zadatke, “EUFOR mora biti posljednje sredstvo koje će se primijeniti”.

Mirovne snage u BiH

Misija EUFOR Altea je najduža vojna operacija EU-a, jedina kopnena misija, te jedina misija koja ima izvršni mandat da koristi silu.

Počela je 2004. godine rezolucijom Vijeća bezbjednosti Ujedinjenih nacija kojom je završena NATO operacija Stabilizacijskih snaga (SFOR) pod nazivom “Operacija Zajednička Straža” (Operation Joint Guard) koja je trajala od 1996. do 1998. godine, te “Operacija Zajedničko kovanje” (Operation Joint Forge) koja je trajala od 1996. do 1998. godine.

SFOR je bio nasljednik misije Snaga za implementaciju (Implementation Forces – IFOR) koja je trajala od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i odlaska Zaštitnih snaga Ujedinjenih nacija (United Nations Protection Force – UNPROFOR) krajem 1995. do kraja 1996. godine pod nazivom “Operacija Zajednički poduhvat” (Operation Joint Endeavour).

Zvanični mandat svih stranih vojnih misija u BiH je osigurati sprovođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma, kojim je okončan rat u BiH, te “doprinijeti sigurnom okruženju”.

Početni kapacitet EUFOR-a u BiH bio je oko 7.000 vojnika.

Operacija Altea se 2012. rekonfigurisala i promijenila fokus na neizvršni dio mandata koji podrazumijeva izgradnju kapaciteta i obuku Oružanih snaga BiH.

( Radio Slobodna Evropa )