Ograničite im troškove, manje „sipajte” velikima: Sugestije CDT-a na nacrt izmjena zakona o finansiranju partija

Uvođenje minimalnog nivoa finansiranja partija, ograničavanje troškova njihovih izbornih kampanja i suzbijanje tzv. funkcionerske kampanje - neke su od ključnih sugestija Centra za demokratsku tranziciju (CDT) na Nacrt izmjena Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja.

Izmjenama tog propisa bavi se, prema preporukama eksperata ODIHR-a (Kancelarija OEBS-a za demokratske institucije i ljudska prava), skupštinski Odbor za izbornu reformu, čiji je CDT pridruženi član iz nevladinog sektora.

Odbor je juče nastavio rad nakon tromjesečne blokade, i odredio 9. april kao rok za dostavljanje primjedbi i sugestija na nacrt, koji, prema planu rada, treba da se utvrdi 15. aprila. Izmjenama se, kako su saopštili članovi Odbora, uvode potpuna zabrana zapošljavanja u javnom sektoru za vrijeme kampanja, te uvode ograničenje u vezi s finansiranjem kampanja od tzv. trećih lica.

Takođe, umjesto dosadašnjih 20 odsto, predloženo je da se 30 odsto novca iz budžeta za redovan rad stranaka, raspodijeli u jednakim iznosima svim političkim subjektima, a da se 50 odsto (umjesto važećih 60) dijeli srazmjerno broju osvojenih mandata (preostalih 20 odsto raspodjeljuje se, prema zakonu, u jednakim iznosima srazmjerno broju izabranih predstavnika manje zastupljenog pola).

CDT u primjedbama, predlozima i sugestijama na nacrt, u koje su “Vijesti” imale uvid, podsjeća da je važeći zakon jedan od ključnih akata kojim se omogućava fer i ravnopravan izborni proces, sprečavaju zloupotrebe državnih resursa u kampanjama, suzbijaju uticaji iz inostranstva, te kojim se suprotstavlja nedozvoljenom i skrivenom finansiranju partija i kandidata.

Ta nevladina organizacija (NVO) ocjenjuje da su predložene promjene nedovoljne bez šire izborne reforme, naglašavajući potrebu izmjena i drugih akata: o sprečavanju korupcije, političkim partijama, izboru odbornika i poslanika, te Krivičnog zakonika.

“Prva preporuka CDT-a jeste da se Nacrt dodatno sagleda s ciljem preciziranja termina, usavršavanja definicija, dodatnog testiranja predloženih rješenja, i najvažnije - sagledavanja jesu li Nacrtom riješeni najvažniji problemi u našoj dosadašnjoj praksi finansiranja političkih subjekata i kakve će realne promjene on donijeti”, navedeno je.

Među ključnim preporukama CDT-a je da u Nacrt treba inkorporirati odredbe koje definišu tzv. funkcionersku kampanju i utvrđuju procedure za suzbijanje i sankcionisanje ove pojave, koja se, kažu, ogleda u tome da funkcioner aktivnosti u predizbornom periodu prikazuje kao “redovan rad”, a suštinski su dio političke promocije, ili sebi i svojoj partiji pripisuje zasluge za realizaciju projekata koji je finansiran novcem svih građana.

Zabraniti korišćenje javnih skupova za političku promociju

CDT smatra da je zakonom potrebno jasno propisati zabranu javnim funkcionerima da koriste za političku promociju javne skupove, zvanična pojavljivanja u svojstvu obavljanja javne funkcije, projekte finansirane iz javnog budžeta, kao i odluke i saopštenja koja proizilaze iz njihove funkcije.

“To uključuje predstavljanje kandidata i njihovih izbornih programa, kao i pozivanje građana da glasaju za određene partije ili kandidate, ili da bojkotuju izbore”, poručuje CDT.

Ta organizacija podsjeća da je u posljednjim izbornim ciklusima postalo primjetno aktivno učešće u kampanjama i upravljačkog kadra u administraciji i javnih službenika i namještenika, “koji bi u demokratskim zemljama trebalo da budu garant očuvanja neutralnosti i profesionalnosti javne uprave”.

CDT navodi da Venecijanska komisija i OEBS/ODIHR upućuju da “pravni okvir treba da obezbijedi neutralnost državne službe zabranom učestvovanja državnih službenika u kampanjama u okviru njihove zvanične funkcije, bilo da su sami kandidati ili podržavaju druge kandidate”.

U njihovim sugestijama piše da smatraju da izmjena u dijelu raspodjele budžetskih sredstava za finansiranje redovnog rada političkih subjekata, predstavlja korak naprijed u odnosu na raniji “izrazito nepravedni model”, ali da to i dalje nije dovoljno za stvaranje uslova za fer političku konkurenciju, jer će, tvrde, liste s jednim ili dva poslanika i dalje primati nedovoljna sredstva.

“Za izgradnju demokratskog i pluralističkog političkog ambijenta, potrebno je razmotriti uvođenje minimalnog iznosa finansiranja koji bi na godišnjem nivou bio dovoljan za osnovno funkcionisanje svake parlamentarne političke organizacije, bez obzira na broj osvojenih mandata. Tek nakon osiguravanja ovog minimuma, ostatak sredstava može se raspodijeliti srazmjerno broju mandata, čime bi se postigla ravnoteža između jednakosti i proporcionalnosti u finansiranju”, ocjenjuje CDT.

Prema važećem zakonu (član 13), budžetska sredstva za finansiranje redovnog rada političkih subjekata u Skupštini iznose 0,5 odsto planiranih ukupnih budžetskih sredstava, umanjenih za sredstva kapitalnog budžeta i budžeta državnih fondova (tekući budžet), za godinu za koju se budžet donosi.

Ograničenja troškova smanjuju rizik od korupcije

CDT ukazuje da se u Nacrtu ne pominje razrađen model za ograničenje troškova izborne kampanje, koji su predložili eksperti ODIHR-a. Predloženo je da se, kako dodaju, umjesto enormno visokog iznosa limita za parlamentarne izbore i izrazito niskog iznosa za lokalne izbore, limit potrošnje ustanovi na osnovu fiksnog iznosa po biraču, kako bi se “tačno odrazili stvarni troškovi izbornih kampanja”, s obzirom na to da broj registrovanih birača u Crnoj Gori iznosi oko 540.000.

“Ograničenja troškova smanjuju rizik od korupcije. Kad ne postoje jasne granice, kandidati su često skloni da pribjegavaju velikim donacijama, što može rezultirati prekomjernim uticajem bogatih pojedinaca, kompanija ili interesnih grupa na njihovu političku agendu. Bez kontrole nad troškovima, bogati ili strani akteri s nejasnim motivima mogu nesrazmjerno uticati na ishod izbora kroz finansiranje kampanja”, upozorava CDT.

Ova NVO predlaže i da se detaljno preciziraju pojmovi, izvedu definicije i procedure koje će onemogućiti arbitrarno tumačenje odredbi vezanih za postupanje tzv. trećih lica u izbornoj kampanji, te spriječiti nelegitimne uticaje, ali i veoma moguće političke zloupotrebe i ograničavanje slobode izražavanja ili udruživanja.

Ona smatra da, između ostalog, sprovođenje kampanje trećih lica treba zabraniti državnim i organima lokalne samouprave i uprave, javnim ustanovama, drugim pravnim licima čiji je osnivač država ili jedinica lokalne samouprave ili u kojima država ili jedinica lokalne samouprave imaju učešće u osnivačkom kapitalu, kao i drugim državama, stranim pravnim licima, stranim preduzetnicima i fizičkim licima koja nemaju biračko pravo u Crnoj Gori.

CDT predlaže i da se precizno definiše da je “kampanja trećih lica podrazumijeva plaćenu aktivnost ili skup aktivnosti koje u toku izborne kampanje sprovodi treće lice, a koja ima za cilj da pozitivno ili negativno utiče na izbornu kampanju jednog ili više političkih subjekata”.

U dokumentu u koji su “Vijesti” imale uvid, poručeno je i da treba preispitati da li su povećanja visine dozvoljenih donacija u članu 7 Nacrta - na 10.000 eura za fizička i 40.000 eura za pravna lica - adekvatno postavljena, imajući, kako kažu, u vidu ekonomske i društvene okolnosti u Crnoj Gori.

“Takođe, u duhu jačanja otpornosti izbornog procesa na uticaj korozivnog kapitala, (treba) razmotriti uvođenje potvrda o porijeklu sredstava za subjekte koji doniraju veće iznose i sklapanje ugovora između donatora i političkog subjekta”, poručuje CDT.

Sredstva za redovan rad i dalje mogu da koriste za kampanju

CDT je ukazao da je u Nacrtu zadržano “problematično rješenje” koje omogućava partijama da sredstva za redovan rad, koriste i za kampanju, a pritom nije uvedeno “makar razumno ograničenje na iznos koji se može prenijeti na račun za kampanju”, uprkos insistiranju te NVO.

“Takav pristup ozbiljno narušava osnovne principe na kojima zakon počiva i dodatno otežava postizanje fer političke utakmice”, upozorava CDT.

Pored toga, kako dodaje ta organizacija, između decembra 2024. i marta 2025, u Nacrt zakona je, bez adekvatne procedure, naknadno unesena odredba kojom se troškovi redovnog rada nastali tokom kampanje - ne smatraju izbornim troškovima.

“Ovo je suprotno opšteprihvaćenom principu da se svi poslovi i aktivnosti političkih subjekata u periodu kampanje tretiraju kao troškovi kampanje”.

( Biljana Matijašević )