Zašto Mađarska napušta Međunarodni krivični sud?

Mađarskom premijeru jedno se ne može zameriti – da djeluje nemotivisano ili neodlučno. U svojoj političkoj taktici strastveni ljubitelj fudbala Viktor Orban uglavnom se oslanja na napad, a ne na odbranu. A kad su naslovi u medijima o njemu posebno negativni, ponekad namjerno doliva još ulja na vatru.

Tako se ponašao i prije nego što je uopšte počela posjeta izraelskog premijera Benjamina Netanjahua Budimpešti 3. aprila 2025. godine. Orbanov šef kabineta Gergelj Guljaš saopštio je u četvrtak ujutro preko državne novinske agencije MTI da Mađarska napušta Međunarodni krivični sud (MKS). Vlada je pokrenula odgovarajući postupak, a izlazak će biti realizovan u skladu sa svim rokovima. Nedugo zatim, zvanični Službeni list Mađarske objavio je tu vladinu odluku.

Izlazak iz MKS razmatran već u februaru

Guljaš je iz predostrožnosti dodao da je Mađarska u posebnoj pravnoj situaciji. Ona jeste pristupila MKS, ali pošto mađarski parlament nikada nije glasao o njegovom statutu, Budimpešta nema obavezu da izvršava naloge za hapšenje. Kako bi se razjasnila pravna protivrječnost, Mađarska se sada povlači iz MKS.

Iako je taj korak izazvao veliku pažnju na međunarodnom nivou, to nikako nije bilo iznenađenje. Kada je 21. novembra 2024. godine Međunarodni krivični sud izdao nalog za hapšenje izraelskog premijera, Viktor Orban je već nakon nekoliko sati u potpunosti stao na stranu Netanjahua. Nalog za hapšenje je „drzak, ciničan i potpuno neprihvatljiv“, napisao je Orban na društvenoj mreži Iks, pozvavši svog prijatelja u Mađarsku, „gdje ćemo mu garantovati slobodu i sigurnost.“

Ubrzo nakon toga, u februaru 2025. godine, mađarski ministar spoljnih poslova Peter Sijarto izjavio je da njegova zemlja razmišlja o povlačenju iz MKS. Takve izjave su u Orbanovoj Mađarskoj obično signal da je odluka već donijeta.

Izlazak iz MKS će se desiti tek za godinu dana

Nezavisni mađarski mediji i posmatrači taj potez su prokomentarisali s mješavinom šoka i sarkazma. Nedjeljnik HVG (Heti Vilaggazdasag), na primer, naslovio je članak: „Zašto nam treba Međunarodni krivični sud? Niko nam ne može narediti koga da gonimo, a koga ne!“ Portal 444.hu piše: „Netanjahu je trebalo da bude uhapšen na aerodromu, ali mi radije izlazimo iz MKS.“

Tamaš Hofman, stručnjak za međunarodno pravo sa Univerziteta Korvin u Budimpešti, za dnevni list Blik ocjenjuje da napuštanjem MKS „mađarska vlada poručuje da joj borba protiv međunarodnih zločina i zaštita ljudskih prava nisu prioriteti“.

Pravno gledano, Mađarska jeste bila obavezna da uhapsi Netanjahua, bez obzira na planirani izlazak iz MKS. Jer, istupanje iz Suda postaje zvanično tek nakon godinu dana, počevši od datuma kada je podnijeta pisana izjava o povlačenju iz MKS, koja se mora uputiti generalnom sekretaru Ujedinjenih nacija.

Izlazak iz MKS više od poklona Netanjahuu

Ipak, Viktor Orban i Benjamin Netanjahu s oduševljenjem su proslavili izlazak Mađarske iz MKS na zajedničkoj konferenciji za novinare u četvrtak. Orban je MKS nazvao „političkim sudom“, dok je Netanjahu na te riječi aplaudirao i dodao da je sud „korumpiran“ i da ugrožava demokratiju. Pitanja novinara nisu bila dozvoljena.

Međutim, činjenica da je Mađarska najavila povlačenje iz MKS na sam dan Netanjahuove posjete, mnogo je više od Orbanovog poklona njegovom prijatelju Netanjahuu. Mađarski premijer je ove godine najavio novu političku ofanzivu: riječ je o „borbi protiv briselske imperije“, o preoblikovanju EU u savez suverenih država koje na okupu drže samo ekonomski interesi i o borbi protiv svih Orbanovih kritičara. U govoru povodom nacionalnog praznika, 15. marta, mađarski premijer je svoje protivnike nazvao „bubama koje su preživjele zimu“ i koje će sada biti „likvidirane“.

S dolaskom Donalda Trampa na vlast, Orban vjeruje da je trenutna situacija posebno povoljna za takvu političku ofanzivu. Osim na američkog predsjednika, on računa i na svoje saveznike iz partijskog saveza „Patriote za Evropu“, koji je sada treća najjača frakcija u Evropskom parlamentu.

U tom smislu, izlazak iz MKS-a može se tumačiti i kao neka vrsta testa da li i kako jedna transnacionalna institucija može biti napadnuta i eventualno uništena. Izlazak iz MKS ima veze i sa članstvom Mađarske u Evropskoj uniji. Članstvo u MKS je manje-više direktno povezano sa članstvom u EU, jer Unija smatra MKS dijelom svog pravnog i vrijednosnog sistema. Mađarska je jedina zemlja EU koja se povukla iz MKS. Zbog toga se postavlja pitanje da li Orban teži i izlasku Mađarske iz Evropske unije.

Orban želi drugačiju EU

Za sada, Orban ne želi izlazak iz EU – već preoblikovanje Unije po njegovim zamislima. Izlazak iz EU trenutno nije politički izvodljiv u Mađarskoj i vjerovatno bi doveo do Orbanskog političkog kraja. Ipak, mađarski premijer nastavlja da vodi kampanju protiv Evropske unije – počevši od desničarskih bajki o „zamjenama stanovništva“, pa do narativa o „Gejropi“.

Na domaćem planu, Orban je pokrenuo opsežnu kampanju protiv svojih kritičara – koje omalovažavajući naziva „bubama“ i govori o „velikom čišćenju za Uskrs“. Čini se da je cilj da se njegova moć konsoliduje do te mjere, da su političke alternative teško moguće. Istovremeno, u Mađarskoj raste nezadovoljstvo korupcijom i autoritarnim tendencijama u sistemu vlasti. To je vidljivo, između ostalog, i po tome što je opoziciona stranka Tisa (Poštovanje i sloboda), koja je osnovana prošle godine, u anketama daleko ispred Orbanove stranke Fides. Njen predsjednik, Peter Mađar, trenutno je najpopularniji političar u Mađarskoj.

Ipak, mađarski publicista Imre Para-Kovač je skeptičan kada se radi o političkim promjenama: „Mađarska je imuna na promjene“, piše on. To da će se zemlja suštinski promjeniti, čemu se neki nadaju, je, prema mišljenju Para-Kovača – iluzija.

( Deutsche Welle )