Razumno i opravdano

Može li ponovno izglasavanje Zakona o potvrđivanju sporazuma o saradnji u oblasti turizma i razvoja nekretnina između Crne Gore i UAE (Ujedinjenih Arapskih Emirata) izazvati normativni sukob kojim se direktno krši Ustav Crne Gore i urušava koherentnost našeg pravnog sistema?

Udruženje pravnika Crne Gore i HRA (Akcija za ljudska prava) ukazuju da tokom ponovnog odlučivanja o spornom zakonskom tekstu ratifikacije treba da prethodi zasjedanje Zakonodavnog odbora Skupštine Crne Gore na kojem bi bila razmatrana pitanja u vezi ustanovljenja imovinskih prava stranaca zbog kojih mogu biti suspendovana (ili kršena) važeća pravila koja se odnose na poštovanje privatne i državne svojine, postupke eksproprijacije i javnih nabavki, planskog uređenja prostora, odnosno da shodno članu 91 stav 3 Ustava Crne Gore zakoni koji uređuju imovinska prava stranaca moraju biti donijeti dvotrećinskom većinom svih poslanika u Skupštini Crne Gore ili uz podršku najmanje 54 poslanička glasa.

Polazna osnova za podršku ovom pravnom viđenju proizlazi i iz okolnosti koje su (ili nijesu) prethodile potpisivanju i odnose se na postupak zaključivanja međunarodnog ugovora. Ovaj postupak započinje dostavljanjem Vladi predloga Osnove za vođenje pregovora i zaključivanje međunarodnog ugovora. Ovaj prijedlog osnove, kojeg je (navodno) pripremalo tek osnovano Ministartsvo javnih radova, (trebalo je da) sadrži: ustavni osnov, ocjenu stanja odnosa sa UEA, razloge zbog kojih se predlaže zaključivanje međunarodnog ugovora, procjenu potrebnih finansijskih sredstava za izvršenje ugovora i način njihovog obezbjeđenja, kao i najvažnije, da li zaključivanje ovog međunarodnog ugovora zahtijeva izmjenu važećih ili donošenje novih propisa.

Uz ovo, nužno je istaći da je Sporazum o saradnji u oblasti turizma i razvoja nekretnina između Crne Gore i UAE zaključen u tzv. jednostavnom postupku zaključivanja tokom kojeg se ne vode pregovori, a samim tim Vladi Crne Gore ne dostavlja se ni izvještaj o pregovorima. Da u konkretnom slučaju nijesu vođeni pregovori o bitnim elementima koje pomenuti ugovor sadrži najbolje pokazuju nejasne i kontradiktorne informacije o obimu finansija, svrsi ulaganja i nenavođenju preciznih rokova za realizaciju ugovorenih djelatnosti.

Ako se uzme u obzir i okolnost da će eventualno usvajanje predmetnog zakona usloviti da sporne i nejasne odredbe sporazuma imaju prvenstvo primjene u odnosu na odredbe Zakona o svojinsko-pravnim odnosima, Zakona o državnoj imovini, Zakona o javnim nabavkama, Zakona o kontroli državne pomoći, Zakona o eksproprijaciji, Zakona o životnoj sredini, Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu, Zakona o manjinskim pravima i slobodama, Zakona o lokalnoj samoupravi, Zakona o izgradnji objekata, Zakona o uređenju prostora ... onda imamo veoma izvjesnu pravnu nesigurnost u vezi budućnosti projekta na Velikoj plaži, kao i ostalih eventualnih projekata na sjeveru Crne Gore.

Ovakva stanja nijesu pravno valjana i faktički održiva na duži vremenski period jer predstavljaju kombinaciju primarnih pravila (pravila koja određuju određena prava i obaveze) i posebnih, sekundarnih pravila (pravila o mijenjanju pravila i odgovornosti) koja, kao što se može desiti u konkretnom slučaju, mogu dovesti do neprimjenjivanja načela ustavnosti i zakonitosti, odnosno urušavanja pravnog poretka. Između opšteg zakona i određenog pravila koje tvrdi da postoji kao njegov izuzetak mora postojati jasan balans kojeg kontrolišu načela ustavnosti i zakonitosti.

Ovu datost, ovu neminovnost potvrđuju iskustva u vezi izgradnje stambeno-poslovnog kompleksa “Beograd na vodi”, čiji su vlasnici kompanija iz Ujedinjenih Arapskih Emirata i Vlada Srbije, realizacija međunarodne specijalizovane izložbe “EXPO Beograd 2027” i izgradnja Nacionalnog stadiona i njegove prateće infrastrukture u Beogradu. Ovi projekti od “opšteg interesa i značaja za privredni razvoj Srbije”, zbog suspenzije javnih nabavki, imali su znatno veće troškove od onih koji su mogli biti u uslovima pune konkurencije i za izdavanje građevinskih dozvola nijesu bile potrebne Studije procjene uticaja na životnu sredinu, Studije zaštite nepokretnog kulturnog dobra čak ni za one objekte za koje je ta saglasnost bila neophodan preduslov.

Nakon svega ovoga, ako neko i dalje smatra da za ratifikaciju spornog sporazuma nije neophodna kvalifikovana većina u našem parlamentu ili da se njome uopšte ne narušava bilo koji dio prava Evropske unije onda mora uzeti u obzir praksu Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu. Pod pojmom “imovine” ova sudska institucija Svjeta Evrope podrazumijeva “širok krug interesa, potraživanja i dobara” i njeno značenje nije ograničeno na “vlasništvo nad tjelesnim stvarima i nezavisno je od formalne klasifikacije u domaćem pravu: određena druga prava i interesi koji predstavljaju dobra takođe se mogu smatrati ‘imovinskim pravima’, pa tako po njegovom stavu poslovni i profesionalni interesi ulaze u pojam imovine. “Sud je zauzeo i stav da ‘imovina’ mogu da budu ‘postojeća imovina’ ili sredstva, uključujući u određenim dobro definisanim situacijama, i potraživanja.” Shodno ovome sudska praksa u Strazburu pojmu “imovina” odredila je širi status od pojma “svojina”, koja obuhvata tri elementa (lat.): usus, fructus i abusus, i proširila pojam svojine ne samo na postojeće zakonsko pravo, već i na legitimna očekivanja.

Što se tiče eksproprijacije ili “miješanja u pravo na imovinu” princip pravne sigurnosti, kojeg uređuje Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama u članu 1. Protokola broj 1, podrazumijeva “postojanje i poštovanje adekvatno dostupnih i dovoljno preciznih domaćih zakona” nužnih za postojanje “pravične ravnoteže između zahtjeva od opšteg ili javnog interesa i zahtjeva za zaštitu pojedinačnog prava na imovinu”. Evropski sud smatra da procjenu o tome šta je “u javnom interesu” treba uvažiti, osim “ako je ta procjena očigledno bez razumne osnove”, kao i da ta odluka uključuje razmatranje političkih, ekonomskih i socijalnih pitanja prema kojima će se mišljenja u okviru demokratskog društva bitno razlikovati. Sud je stanovišta da treba sve poštovati “osim ako je očigledno bez opravdanog osnova”.

Šta je razumno, a šta opravdano za naše poslanike?

( Neđeljko Necko Đurović )