Osluškivanje kamena: "Bestarius" Jovete Ljumovića u budvanskoj Modernoj galeriji

Ponekad ostanu oni oblici, potisnuti, koji nas tišinom prizivaju i ostaju kao da su oduvijek čekali svoje mjesto u nama.”

Stvaralaštvo Jovete Ljumovića, posebno u okviru ciklusa Bestiarius (Moderna galerija “Jovo Ivanović”, Budva), predstavlja izuzetnu pojavu u savremenoj skulpturi crnogorskog i šireg regionalnog prostora. Ovaj ciklus, iako nevelik u brojnosti radova, svjedoči o dubokoj posvećenosti obliku kao misaonoj kategoriji i o rijetkoj dosljednosti u izražavanju unutrašnjih zakonitosti skulpturalne forme. Kod Ljumovića, oblik ne proizilazi iz narativnog impulsa niti iz simboličke namjere, već se razvija iznutra, iz promišljenog odnosa između materijala, volumena i strukturnog identiteta skulpturalnog bića.

Rad na kamenu kod Ljumovića nije zasnovan na nadvladavanju materije, nego na poštovanju njenog ritma, otpora i unutrašnje zakonitosti. Umjetnik ne nastoji da interveniše u tradicionalnoj koncepciji vajarskog postupka, već da oslušne formu koju kamen već nosi u sebi. U tome je jedan od najvažnijih aspekata njegovog pristupa: disciplina obrade ne proističe iz estetskog reda, već iz osjećaja da svaka linija, svaka napetost i svaki prelaz površinskih ravni imaju svoje unutrašnje opravdanje. Tu se već nazire ono što Bestiarius čini zaokruženim sistemom - riječ je o skulpturalnim entitetima koji egzistiraju bez potrebe da prikazuju, bez upućenosti na išta izvan sopstvene zatvorene logike.

U tom smislu, Bestiarius ne treba tumačiti kroz ikonološke ili semantičke kategorije. Ovdje nije riječ o životinjama u alegorijskom, mitskom ili zoološkom smislu. Oblik se razvija bez opisa. Biće ne traži ime. Skulpture iz ovog ciklusa nose u sebi osobenost neimenovanog i time zadržavaju integritet forme koja se ne iscrpljuje u prepoznavanju, već se potvrđuje u trajnosti. Svaka figura konstituiše sopstvenu ontološku ravnotežu, nezavisnu od spoljašnjih asocijacija.

U pogledu konstrukcije, Ljumovićeve forme odlikuje izrazita unutrašnja kohezija. Njihov volumen je zatvoren, sa jasno definisanom masom i centralizovanom statikom. Površine su obrađene pažljivo, do mjere u kojoj prestaju biti samo spoljašnji omotač i postaju funkcionalni dijelovi skulpturalnog sistema. Nema viškova, nema dramaturgije. Skulptura se odvija bez prekoračenja granica koje sama sebi postavlja. Zatvorenost tih formi ne znači hermetičnost, već potpunost. One ne upućuju na mogućnost ekspanzije, već potvrđuju prisustvo koncentrisanog bića.

Ljumovićevo razumijevanje skulpture kao zatvorenog, misaono i materijalno stabilnog sistema oslanja se na njegov duboko ukorijenjeni odnos prema kamenu. Kamen nije u funkciji modelovanja, već ima ulogu nosioca strukture. Njegova otpornost, gustoća i tišina omogućavaju umjetniku da gradi oblike koji ne traže pažnju, već sabranost. Proces oblikovanja ne teži površinskoj impresiji, nego misaonoj preciznosti. Svaka linija i svaka napetost proizlaze iz unutrašnje potrebe forme, a ne iz potrebe da se nešto izgovori ili predstavi.

Skulpture iz ciklusa Bestiarius funkcionišu kao skulpturalna tijela sa vlastitom ravnotežom. Ne postoji prednja ili zadnja strana. Ne postoji narativna usmjerenost. Posmatrač nije pozvan da interpretira, već da bude prisutan. Pristup ovim djelima zahtijeva tišinu i vrijeme. Potrebno je zadržati pogled, pratiti prelaze, oslušnuti formu. Ova skulptura ne izaziva odgovor. Ona ostaje. I u toj postojanosti otvara prostor za drugačije prisustvo - ne za identifikaciju, već za razmjenu.

Bestiološki element, prisutan kao titraj u nazivu ciklusa, ne nosi zoološki karakter, već podsjeća na arhaičnu potrebu da se formama da mjesto među bićima. To su oblici koji istovremeno posjeduju osobine koje ih čine živima u sopstvenom okviru. To je životnost bez funkcije, bez pokreta i bez identifikacije. Njihovo kretanje je unutar forme. Njihov izraz je koncentrisan u načinu na koji oblik zadržava svoju napetost. Svaki od tih entiteta nosi karakter istovremeno precizan i neuhvatljiv - kao da je u njima sačuvana struktura postojanja prije jezika.

U izražajnom smislu, Ljumović dosljedno izbjegava svaki dekorativni ili simbolički gest. Njegov pristup se temelji na kontemplaciji mase, na ravnoteži između otpora i mjere, između prisutnosti i unutrašnje zatvorenosti. Ne koristi kontrast kao sredstvo dinamizacije, već kao tihu strukturalnu logiku. U tom kontekstu, svaki oblik djeluje kao misaono biće, čiji integritet ne zavisi od vanjskog značenja, već od unutrašnje tačnosti odnosa između materije i prostora koji ona zatvara.

Značaj ciklusa Bestiarius ne leži u njegovoj tematskoj ili motivskoj posebnosti, već u načinu na koji konstituiše drugačiji odnos prema skulpturi. U vremenu u kojem umjetnost često traži da se prepozna, protumači i označi, Ljumovićev rad ostaje izvan tih tokova - ne kao otpor, već kao stabilna samobitnost. Njegove skulpture se ne nude kao objekti interpretacije, već kao misaona mjesta u kojima je forma ostvarena do kraja, bez ostatka. Njihova tišina nije prazna - ona je tačna.

U cjelokupnom opusu Jovete Ljumovića, Bestiarius predstavlja ostvarenje izuzetne koherentnosti. Njime je definisao jezik skulpturalne introspekcije, sa pažnjom prema materiji i osjećajem za oblik koji ne pretenduje na ekspresiju, već na prisustvo. Ljumovićeve skulpture su stabilne, promišljene i usredsređene, i njihovo trajanje potvrđuje sposobnost forme da se uspostavi kao biće.

“Nijema materija ponekad čuva ono što ni čovjek ni jezik ne umiju da izgovore - a ruka to prepozna i zadrži u tišini.”

(Autorka je istoričarka i teoretičarka umjetnosti)

( Kristina Senić )