Suprotstavljanje Trampovoj Americi

Njemački Savezni zavod za zaštitu ustava objavio je 2. maja odluku kojom je stranka Alternativa za Njemačku (AfD) klasifikovana kao krajnje desničarska i ekstremistička. Američki državni sekretar Marko Rubio, koga je imenovao predsjednik SAD Donald Tramp, branio je tim povodom AfD, osuđujući odluku kao čin „prikrivene tiranije“.

Poput govora američkog potpredsjednika Džej Di Vensa na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji u februaru i glasne i višestruke podrške Ilona Maska evropskoj krajnjoj desnici, takvi napadi potvrđuju da Amerika više nije saveznik Evrope: postala je njen protivnik. Tramp ne samo da signalizira svoju spremnost da preda Ukrajinu Rusiji - on otvoreno nastoji da uništi društveni, ekološki, ekonomski i demokratski model Evrope.

Trampov cilj je izgradnja autoritarnog, antiliberalnog svjetskog poretka. On želi da demontira demokratsku državu u svojoj zemlji; da formira sebične saveze sa vodećim svjetskim antiliberalnim režimima; da stvori neosvojivu tvrđavu Sjeverne Amerike uspostavljanjem suvereniteta SAD nad Kanadom, Grenlandom i Panamskim kanalom. On čak odbija da isključi mogućnost upotrebe sile za postizanje svojih ciljeva. I ne vidi problem sa prelaskom Ukrajine u rusku orbitu, jer je zadovoljan povratkom svijeta u kome velike sile vladaju u svojim „sferama interesa“. Svaki od njegovih ciljeva stvara geopolitičke, ekonomske i bezbjednosne probleme za Evropu.

Neki Evropljani se drže nade da će transatlantski raskid biti privremen i da će američki međuizbori 2026. ili predsjednički izbori 2028. godine ispraviti stvari. Ali, suviše je rizično da Evropa zasnuje svoju strategiju na ovoj ideji.

Bilo kakva stidljivost u odgovoru Evrope na Trampovu agresiju tu će agresiju samo ojačati. Kao i ruski predsjednik Vladimir Putin, Tramp vjeruje samo u borbu za moć i u to da „moć čini pravo“.

Osim toga, Trampova sposobnost da trajno gurne SAD ka autoritarizmu (što je potpuno suprotno evropskim vrijednostima) veća je nego što su mnogi ranije vjerovali. A svjedoci smo i brze „putinizacije“ američke politike.

Antievropski stav koji je zauzela Trampova administracija nije došao niotkuda. Okrećući se ka Aziji, Amerika je dugo nastojala da se distancira od Evrope. To je bilo očigledno u odlukama predsjednika Baraka Obame da se odlučno ne suprotstavi ruskoj invaziji na Krim 2014. godine; takođe i time što nije kažnjeno kršenje upravo Obamine „crvene linije“ kada je sirijski predsjednik Bašar al Asad upotrijebio otrovni gas protiv civilnog stanovništva svoje zemlje.

Iako je američka podrška Ukrajini tokom predsjedničkog mandata Džoa Bajdena usporila ovaj trend, pružena pomoć nije odgovarala obimu koji je situacija zahtijevala. I bilo je jasno da će se poslije Bajdena distanciranje od Evrope nastaviti. Mnogo prije Trampovog reizbora prošlog novembra, zaključio sam da će Bajden vjerovatno biti posljednji pravi atlantista koji će biti na mjestu predsjednika SAD. Za mnoge Amerikance, NATO je gotovo relikt prošlosti.

Šta Evropa može da uradi? Prvo, moramo odlučno odgovoriti na Trampov trgovinski rat i ne popustiti pred njegovim iznuđivačkim zahtjevima u vezi sa našom regulacijom velikih tehnoloških kompanija. Zaista smo opasno zavisni od SAD kada je u pitanju digitalna tehnologija. Situacija se mora promijeniti: moraćemo da smanjimo rizike povezane sa Sjedinjenim Državama onako kako to sada radimo u odnosima sa Kinom. Ali, Amerika takođe zavisi od Evrope. Evropska unija i dalje čini petinu globalne potrošnje, a njen značaj za američke kompanije koje se suočavaju sa smanjenim pristupom kineskom tržištu - raste.

Drugo, Evropa mora neumorno stremiti strateškom suverenitetu u oblastima odbrane i visoke tehnologije. U izvještajima koji detaljno opisuju šta treba učiniti nema nedostataka. Neophodna ulaganja zahtijevaće značajna sredstva, što znači nove emisije panevropskog duga. (Za razliku od fonda NextGenerationEU, njihova otplata mora biti garantovana novim, panevropskim resursima.)

Treće, moramo se obratiti zemljama istomišljenicama koje su bile meta Trampove agresije: Japanu, Južnoj Koreji, Kanadi i Australiji. Pobjede Marka Karnija i Entonija Albanezea na izborima u Kanadi i Australiji, pokazuju da Zapad neće jednostavno kapitulirati pred novim neliberalizmom. Moramo stvoriti G6, odnosno G7 bez SAD, i izgraditi potpuno evropsku odbrambenu arhitekturu koja uključuje Veliku Britaniju i Norvešku.

Četvrto, potrebno je da poboljšamo odnose sa globalnim jugom, ne samo da bismo ublažili pritisak Trampa i Putina, već i da bismo očuvali sistem multilateralizma. Ovo će, međutim, zahtijevati značajne promjene. Moraćemo da napustimo migracionu politiku „Tvrđava Evropa“ i popustljivu politiku koju je demonstrirana prema krajnje desničarskoj vladi izraelskog premijera Benjamina Netanjahua. Tolerisanje onoga što se ne može tolerisati u Gazi oduzelo nam je veliki dio moralnog autoriteta.

Da li je realno proglasiti nezavisnost Evrope od Amerike? Poslije osamdeset godina bliskog savezništva, Evropljanima je razumljivo teško da se naviknu na činjenicu da se američki predsjednik ponaša kao ruski diktator. Promjene koje su nam potrebne neizbježno će naići na otpor u brojnim zemljama EU koje su politički usmjerene na trampizam.

To je težak zadatak za Evropsku komisiju, koja je posljednjih godina dosljedno (i pomalo nepromišljeno) pokušavala da djeluje u saglasnosti sa SAD po svim pitanjima. Srećom, nove izjave njemačkog kancelara Fridriha Merca sugerišu da ova zemlja - tradicionalno jedna od najatlantističkijih u Evropi - razumije nove izazove sa kojima se suočavamo.

Osim toga, Evropska narodna partija i njene nacionalne stranke moraju konačno prestati da flertuju sa krajnje desničarskim populistima koji su se potpuno svrstali uz Trampa i Putina. Evropske stranke desnog centra moraju se vratiti svojim tradicionalnim savezima sa socijaldemokratama, liberalima i zelenima kako bi se zajedno suprotstavile Trampu.

Postizanje nezavisnosti Evrope od Sjedinjenih Država neće biti lako. Ali ukoliko ne djelujemo odmah i odlučno, budućnost našeg socijaldemokratskog modela može biti veoma sumorna.

Autor je bio visoki predstavnik Evropske unije za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku, potpredsjednik Evropske komisije, predsjednik Evropskog parlamenta i ministar spoljnih poslova Španije

Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)

( Josep Borrell )