Optimizam bez pokrića

Tradicionalna poljoprivreda i život na crnogorskom selu odavno su stvar naše prošlosti. Što predstavlja alternativu životu i privrednoj strukturi prohujalih vremena na selu, pitanje je koje zasad nema odgovora. Novo vrijeme traži nova rješenja, koja izgleda agrarnu vlast u Crnoj Gori ne zanimaju mnogo!

Opšte zapažanje

Prema rezultatima naučnih i stručnih istraživanja, nedvojbeno je utvrđeno, da crnogorskom agrarnom sistemu nedostaju naučno i stručno utemeljena rješenja agrarne politike za novo vrijeme! Riječ je o dvije grupe izazovnih problema: striktno poštovanje prirodnih i tržišnih zakonitosti koje nalaže ambijent u kojem egzistira život i privredna struktura na selu, na jednoj stani, i na drugoj, kvalitetno uspostavljanje nove i tržišne ponude, koju podrazumijeva ekskluzivni i visoko kvalitetni proizvodi u i turističkim uslugama na selu, kao prepoznatljivi autohtoni crnogorski proizvod i dugoročni razvojni ciljevi!

Ko sumnja u ovu tezu, neka pogleda dosadašnju proizvodnu i uslužnu strukturu na crnogorskom selu i njen kvalitet, upoređen sa Programom ciljeva ovogodišnjih državnih podsticaja poljoprivredi i ruralnoj privredi, takođe upoređeni sa onim kako to rade u Austriji i Sloveniji - i mnogo toga će mu biti jasnije.

Statika na kojoj počiva svaka dobra agrarna politika

Pitanja o kojima je riječ dobijaju na težini ukoliko se imaju u vidu pitanja na kojim i kakvim "statičkim stubovima" (osnovama) počiva agrarna koncepcija odnosno ekonomija i razvoj seoske privredne strukture u razvijenim državama Evrope, koje decenijama ostvaruju enormno visoke proizvodne i ekonomske rezultate, zahvaljujući čemu ostvaruju visoki profit i hrane skoro polovinu svjetske populacije.

Ovim povodom želim istaći da u zemljama razvijene agrarne ekonomije, postoje četiri temeljna - noseća stuba, koji drže "statiku" privredne grane o kojoj je riječ i koja predstavlja glavnu polugu ekonomske i socijalne stabilnosti u tim državama, a to su:

Precizni ciljevi i pretpostavke za ostvarivanje usvojenih razvojnih ciljeva, u poljoprivredi i ruralnoj privredi, opredijeljeni državnom agrarnom politikom na kraći i duži rok;

Organizacija agrarnih subjekata u prostoru i savremeno rukovođenje procesima kako na nivou državne agrarne politike, tako i na nižim nivoima organizovanja privrednih subjekata u agrarnoj privredi;

Posjedovanje jakih institucija agrarnog sistema, bez kojih je iluzorno očekivati pouzdanu i održivu privredno ekonomsku strukturu, i konačno,

Decentralizovano upravljanje agrarnim sistemom (državni i terenski organizacioni nivo) i odgovornost upravljačke strukture za učinjeno odnosno neučinjeno na oba nivoa (5).

Pored istaknutog, odmah da kažem da je nejasno što u aktuelnoj crnogorskoj agrarnoj politici predstavlja krilatica "Crna Gora jedinstveni klaster". Jer, odavno je poznato, da se poljoprivredni prostor u Crnoj Gori tretira kao jedinstveni i razvojni prostor, kojemu su otac i majka jedinstvena agrarna politika na jednoj strani, i na drugoj, posebni podsistem agrarne politike na nižim (terenskim) nivoima organizovanja.

Tim povodom, klasteri predstavljaju privredno ekonomsku i razvojnu cjelinu, koja posjeduje svoj pravni i ekonomski integritet u vladajućem sistemu državne agrarne politike.

Nedoumice su utoliko veće kada se ima u vidu činjenica da je farma u Crnoj Gori uprosječeno posmatrano - u "vunenim čakširama" - čast izuzecima, dok Evropski klaster živi u "lister odijelu".

Da bi se savladao taj razvojni debalans između crnogorskog i evropskog klastera, put je dug i izuzetno težak i skup. Sklon sam da ustvrdim da na putu savlađivanja tog debalansa crnogorskoj agrarnoj privredi danas nedostaje jedan decentralizovani hibridni agrarni sistem sa pet agroekoloških i klimatskih zona, koje traže svoje upravljačke i razvojne ciljeve (primorski rejon; mediteranski rejon; dolinski rejon; rejon krša i rejon visokih planina) iza kojih stoji jedinstvena (zajednička) agrarna politika na jednoj strani, a na drugoj, posebna rješenja za specifične agrarne (rejonske) oblasti, čime bi svi u okviru jedinstvene agrarne politike imali pravno ravnopravan položaj.

Konačno, kao veoma bitno, valja naglasiti potrebu vraćanja crnogorskoj poljoprivredi i ruralnoj privredi oduzeti statusa prioritetne razvojne grane!

Pored istaknutog, valja riješiti višedecenijsku dilemu - kako razvijati robnu (tržšnu) proizvodnju na crnogorskoj farmi sa prosječnim zemljišnim fondom farme od 3.5 hektara, naspram evropskog prosjeka gazdinstva od 20 i 30 i 50 hektara uređene zemljišne teritorije, što predstavlja krupan razvojni problem koji nastaje činjenicom da Crna Gora nema predugo zemljišne politike!

Onog trenutka kada budemo imali farmera (klaster) koji može samostalno - evropski da nastupa na tržištu, u tom trenutku će biti značajno relaksirani i farmer i država!

Ali, da ponovo naglasim, dug je to, mučan, i sa mnogo neizvjesnosti trnovit put i koji dosta košta! Međutim, Crna Gora nema drugog izbora, ili da prihvati tavorenje sa milijardom eura uvoza hrane i tako trajno ostane ekonomski nedorečena i nestabilna država.

Teško je povjerovati da sadašnja agrarna politika može odvesti Crnu Goru putevima razvoja na željenim osnovama, bez korjenitih reformi sadašnje agrarne politike!

Pri ovoj tvrdnji smatram da nam ne mogu pomoći silna obećanja agrarne vlasti a kamoli propagandne poruke o "tržišnom patriotizmu", jer će potrošač i dalje radije kupovati "moju kravicu" u tetrapaku, nego naše mlijeko u polietilenskoj kesi, ili sir iz drvene kace i domaćičkog lavora?

Farma (klaster), i bez razvojnog koncepta

Odmah da se razumijemo, nemam ni u podsvijesti da agrarna vlast ili neko drugi nameće farmerima neke svoje koncepte ili projekte razvoja koji nemaju ishodište u farmerovoj prihvatljivosti i koji moraju posjedovati provjerenu ekonomsku statiku odnosno održivost?

Međutim, naspram prethodne činjenice, takođe nemam dileme oko toga, da državna agrarna politika treba izvorno nastati kao produkt nauke i struke, verifikovana od strane Vlade i Skupštine Crne Gore, pri čemu usvojena politika mora posjedovati rješenja za najmanje dvije grupe problema a to su:

Zemljišna i savremena ekonomsko razvojna politika, koja treba da bude maksimalno stimulativna za farmsku produkciju, sa ciljem da se što više i bolje koristi zemljišni resurs u proizvodne svrhe, i

Kompleks obimnih državnih podsticaja (tekući i razvojni) na putu transfera farmske produkcije sa ekonomije obima na ekonomiju ekskluziviteta i visokog kvaliteta prepoznatljivih kao crnogorski proizvodi.

Veoma uzdržano, ali moram na kraju konstatovati da od istaknutog Crna Gora danas nema skoro ništa?!

Da bi stvar bila složenija i neizvjesnija, biotehnička nauka i obrazovni sistem u Crnoj Gori decenijama ćute i bez stava su o tome kako se odlijepiti od demografske napasti i ekonomsko razvojnog zaostajanja, što je Crnu Goru gurnulo na pretposljednje ili posljednje mjesto na rang listi agrarno razvijenih zemalja Evrope!

Stoga, predlažem da se pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, ili pri Vladi Crne Gore, formira Savjet za poljoprivredni i ruralni razvoj u Crnoj Gori, koji bi bio ekipiran kako od strane poznatih domaćih i regionalnih naučnih i stručnih ljudi, tako i istaknutih predstavnika Austrije i Slovenije iz ove privredne oblasti.

Zadatak ovog tijela bio bi sadržan u zahtjevu naručioca da resornom ministarstvu i Vladi Crne Gore predloži Platformu (Program) reformisanja sadašnje agrarne politike (sistema) u Crnoj Gori, uvažavajući kako postojeće stanje i crnogorske prirodne i tržišne specifičnosti, tako i saznanja i praksu agrarno razvijenih država Evrope.

( Čedomir Marović )