Izložba Mirsada Begića u Galeriji MSUCG: Prostor tišine, materije i svijesti

(Izložba Mirsada Begića “Oživljeni zapisi/Reborn Records”, Galeriji Muzeja savremene umjetnosti Crne Gore)

Mirsad Begić (1953), vajar, slikar i crtač, rođen je u Glamoču, ali je svoj umjetnički put izgradio u Ljubljani, gdje je stvorio opus visoke konceptualne dosljednosti i formalne distinkcije unutar savremene umjetnosti na prostoru bivše Jugoslavije. Njegovo stvaralaštvo, premda primarno ukorijenjeno u jeziku skulpture, ne ostaje zatvoreno u granicama pojedinačnog medija. Naprotiv, ono se stalno premiješta, prelazi, transformiše - ne kao puko eksperimentisanje sa formom, već kao duboko filozofsko i ontološko preispitivanje same prirode stvaranja. U njegovom djelu, slikarstvo, crtež, objekat i skulptura funkcionišu kao međusobno prožimajući sistemi, čineći polje u kojem umjetnost više nije reprezentacija, već misaoni prostor - dinamičan, višeslojan i unutrašnje rezonantan.

Begićevo slikarstvo nije tek produžetak skulptorske svijesti, već autonomni izraz jedne dublje potrebe da se misaono i čulno sjedine. Na tom ontološkom temelju, ono što se na njegovim slikama zbiva nije rezultat plana ili konstruisane kompozicije, već posljedica intenzivnog dijaloga sa samom materijom. Upravo ovdje se konstituiše teorijski prostor za artikulaciju koncepcije “materijalne imaginacije” Gastona Bašlara - sposobnost da se misaono oblikuje iz same supstance, ne kao ilustracija ideje, već kao njeno rođenje iz tvari. Kod Begića, pigment nije nanesen da bi nešto prikazao, već da bi se kroz njegovu migraciju kroz poroznu matricu - u dodiru sa papirom, tekstilom, kafom ili voskom - oblikovala misao koja prethodi jeziku. Supstanca slike je ujedno i njena svijest. Forma se ne rađa iz konstrukcije, već iz unutrašnjeg pritiska materije koja neprestano iznova uspostavlja sopstvena pravila.

U spoju čulnog i misaonog, njegov rad artikuliše ono što se može odrediti kao vizuelna ontologija - ne ikonografija, ne naracija, već način bivstvovanja slike u vremenu i prostoru. Slika kod Begića nije predmet reprezentacije, već proces samokonstituisanja. Površina nije statična scena, već unutrašnje energetsko polje u kojem tekstura, gesta i ritam uspostavljaju strukturu značenja koje nikada nije konačno. Posmatrač je time pozvan da uđe u proces - ne kao tumač, već kao svjedok nečega što se neprestano mijenja, što odolijeva fiksaciji i što, poput duhovne topografije, nosi znakove unutrašnjih pejzaža svijesti. Ovdje nije riječ o pejzažu spoljašnjeg, već o dubinama unutrašnjeg - o onome što Džozef Konrad u književnom smislu oblikuje kao putovanje ka središtu tame, koje ne vodi iz svijeta, već ka njegovoj srži. Kod Begića, to je tišina materije, rana pigmenta, isprekidana linija - svaki trag na slici je trag unutrašnje putanje.

Polazeći od takvog misaonog horizonta, treba analizirati i njegov doprinos savremenoj sakralnoj umjetnosti, prije svega umjetničko oblikovanje bočnih vrata Katedrale sv. Nikole u Ljubljani, koja u duhovnoj i arhitektonskoj semantici se konstituišu kao Ljubljanska vrata - liminalni prostor između profanog i svetog. Riječ je o izuzetno suzdržanom, ali koncepcijski izuzetno snažnom djelu koje se suprotstavlja svemu što savremena sakralna umjetnost često postaje - narativna doslovnost, ikonografski višak, retorička simbolika. Begićeva vrata ne žele da dominiraju, da objašnjavaju, da impresioniraju. Njihova snaga je u povučenosti. U askezi forme. U taktilnosti materije. Ovdje granica između svetog i svakodnevnog nije izražena monumentalnošću, već tišinom - ne fizičkom, već egzistencijalnom. Vrata funkcionišu kao prag, kao mjesto prelaska, ali i zadržavanja. Ona nisu poziv na ulazak, već poziv na zastajanje. Na osluškivanje. Na prepoznavanje svetog u njegovoj najtišoj formi - u odsustvu, u praznini, u onome što se ne vidi, ali se osjeća kao prisustvo.

U tom misaonom kontinuitetu, Begićevo sakralno djelo ne izdvaja se iz ostatka njegovog opusa, već ga nadopunjuje i produbljuje. Jer ono što povezuje njegove slike, crteže, objekte i skulpture jeste ideja da umjetnost nije afirmacija odgovora, već otvaranje pitanja. Kod Begića, ništa nije unaprijed određeno. Sve je otvoreno. Sve je u procesu. Svaka forma je privremena konfiguracija odnosa između svijesti i materije. Svaki rad je trag tog odnosa. Slika nije završeni objekat, već prostor misaonog kretanja. Umjetnik ne teži reprezentaciji, već stvaranju uslova za dijalog između unutrašnjeg impulsa i njegove materijalne manifestacije.

Begićeva umjetnost ne može biti obuhvaćena klasifikacijom prema estetičkim parametrima. Njegove slike ne tematizuju, već otkrivaju - ne spoljašnji svijet, već strukture unutrašnjeg doživljaja. Njegov vizuelni jezik ne pripada brzini savremenog doba, već je spor, tih, otporan na semiotičko iscrpljivanje i perceptivnu instrumentalizaciju. Ne govori, već prisustvuje. Ne objašnjava, već uspostavlja prostor. Posmatrač nije pozvan da semiotički razlaže, već da boravi - unutar slike, unutar njene tišine, kao u prostoru meditacije gdje se značenje ne proizvodi, već dozrijeva.

U krajnjoj konsekvenciji, pitanje koje postavlja Begićeva umjetnost ne odnosi se na ono što je predstavljeno, već na ono što se dešava u posmatraču tokom susreta sa slikom. Njegove slike nisu reprezentacije, već polja unutrašnje percepcije. U vremenu buke, brzine i semiotičke prezasićenosti, one nude tišinu - ne odsustvo značenja, već njegovu najdublju formu.Ta tišina, koja se ne proizvodi, već zbiva unutar teksture i pigmenta, ostaje ono što određuje duhovni intenzitet njegovog djela. U susretu sa Begićevim radom ne tražimo odgovor, već bivamo pozvani na unutrašnju transformaciju - onu tihu, neizgovorivu, koja se ne vidi, ali ostaje kao odjek.

I naposljetku - nije li upravo to najdublje pitanje koje njegovo djelo postavlja: može li umjetnost, u svom najuzvišenijem obliku, postati prostor u kojem ćemo prvi put zaista čuti - ne svijet, već sebe?

(Autorka je istoričarka i teoretičarka umjetnosti)

( Kristina Senić )