Simbol kvaliteta i drugog vremena: Elektrana u Mušovića Rijeci i poslije 75 godina "u punoj pogonskoj spremnosti"

Iako je ovih dana proslavila 75 godina postojanja, mala hidroelektrana (mHE) u kolašinskom selu Mušovića Rijeka, čije turbine pokreće rijeka Ljevaja, i dalje je u stanju “pune pogonske spremnosti”.

Zbog istorijskog značaja, s obzirom na to da je najstarija nakon mHE “Podgor”, koja je puštena u pogon 1937. godine, nosi i nezvaničnu titulu “tehničkog muzeja”. Njena dugovječnost svjedoči o kvalitetu izgradnje, ali i o predanosti generacija stručnjaka koji su brinuli o njenom radu. Kao jedan od najstarijih energetskih objekata u zemlji, mHE Mušovića Rijeka ima i značajnu kulturno-istorijsku vrijednost, čime prevazilazi ulogu proizvodnog pogona i postaje dio tehničke baštine Crne Gore.

Kako je su za “Vijesti” kazali iz Elektroprivrede Crne Gore (EPCG), iako je oprema “u funkciji i upotrebi već sedam i po decenija, elektrana je, zahvaljujući stalnoj brizi zaposlenih i kvalitetnom održavanju, još uvijek u dobrom stanju i punoj pogonskoj spremnosti”. Kompanija poklanja posebnu pažnju uvažavajući njen tehnički, istorijski i energetski značaj.

Iako se suočava s brojnim izazovima, cilj je da se mHE dugoročno očuva i modernizuje, kako bi, uprkos vremešnosti, ostala vrijedan resurs i simbol tehničke postojanosti.

Kolašinska mHE, kako objašnjavaju iz EPCG, još zauzima bitnu operativnu ulogu u elektroenergetskom sistemu. Iz postrojenja 35 kV u sastavu elektrane električnom energijom se napajaju veoma važni objekti, prije svega ski-centri na Bjelasici.

Elektrana ima devet zaposlenih - poslovođu i osam manipulanata. Radi se u smjenama, po dva zaposlena, “koji neprekidno upravljaju agregatima i postrojenjem, a održavanje se sprovodi uz pomoć inženjera i majstora iz HE Perućica”.

Iz EPCG kažu da se “teško dolazi do rezervnih dijelova zbog zastarjelosti opreme, ali se pogon održava u pogonskoj spremnosti i punoj raspoloživosti”.

REKONSTRUKCIJA KAD SE RIJEŠE IMOVINSKI ODNOSI

Rekonstrukcija i modernizacija pogona planira se već osam godina, međutim, taj posao, kažu u EPCG, koče neriješeni imovinsko-pravni odnosi. Kako je lani objašnjeno iz te kompanije, put koji vodi do elektrane u vlasništvu je preduzeća u stečaju Ski-centar Bjelasica, što onemogućava dobijanje građevinske dozvole za izvođenje radova. Iako je zemljište na kojem se sama elektrana nalazi “čisto”, pristupni put i dalje predstavlja prepreku za punu legalizaciju i početak rekonstrukcije.

“EPCG, odnosno HE Perućica u čijem je sastavu ta mHE, planira njenu rekonstrukciju i modernizaciju. Kada su od nadležnih institucija dobijeni urbanističko-tehnički uslovi (UTU), urađene su geološke, geodetske i hidrološke podloge i pristupilo se izradi idejnog projekta, koji je završen 2020. godine. Međutim, shodno Zakonu o izgradnji objekata, elektrana je složeni inženjerski objekat, pa je za izvođenje radova na rekonstrukciji potrebno pribaviti građevinsku dozvolu. Za njeno dobijanje moraju biti regulisani imovinsko-pravni odnosi, a kako to ide veoma sporo, još uvijek nijesmo pristupili rekonstrukciji elektrane”, objašnjavaju iz EPCG.

Tvrde da su agregati u jako dobrom stanju i da još dugo mogu biti u punoj funkcionalnosti. Izuzetak je “namotaj na jednom agregatu, koji radi sa nešto smanjenom snagom i to je potrebno sanirati”.

Elektrana u Rijeci Mušovića godišnje proizvodi oko 4.000 MWh električne energije, što je, tvrde iz EPCG, “veoma značajno, uzimajući u obzir koliko je danas važan svaki kilovat zelene energije proizvedene iz obnovljivih izvora”.

“Opravdana su i utemeljena razmišljanja da se uz neznatna ulaganja izvrši adaptacija objekta i rekonstrukcija postojećih agregata. Oni bi istorijski zasigurno svjedočili jednom vijeku funkcionalne eksploatacije, uz redovno održavanje i minimalna ulaganja...”, kažu u toj kompaniji.

JOŠ SE ČEKA KONCESIJA OD OPŠTINE

U EPCG još čekaju dobijanje koncesije za korišćenje vode sa izvorišta Ljevaje. Zahtjev je resornom ministarstvu upućen još 2020. godine. Damjanović objašnjava da je rijeka Ljevaja vodotok od lokalnog značaja, pa je ministarstvo zahtjev proslijedilo Opštini Kolašin, koja je nadležna za davanje koncesije, ali ona još nije izdata.

Sa tog vodotoka država planira da uzme vodu i za vodosnabdijevanje i vještačko osnježavanje planinskih centara na Bjelasici, a kasnije i za potrebe grada.

“Svako značajnije uzimanje vode i uskraćivanje u korišćenju sada raspoloživih količina sa postojećeg vodozahvata na izvorištu Ljevaje, izuzimajući nesporne potrebe lokalnog stanovništva, pa čak i realne potrebe svih građana Kolašina, dovelo bi u pitanje obim proizvodnje i projektovane efekte ove elektrane. Napominjemo da je voda u potpunosti iskoristiva i raspoloživa i nakon što prođe kroz agregate ove elektrane (npr. za osnježavanje staza i hotele na planinskim područjima), i takav pristup ne utiče na rad elektrane u punom projektovanom obimu”, poručuju iz EPCG.

Predsjednik Opštine u martu prošle godine ....... kazao je “da će, vjerovatno, ubrzo biti riješen i problem koncesije, nakon što su definisane količine vode za potrebe drugog projekta”.

ELEKTRANU GRADILI BRIGADIRI

Izgradnja pogona u Mušovića Rijeci bila je dio realizacije crnogorskog plana petogodišnjeg razvitka nakon Drugog svjetskog rata. Ambiciozni plan je, između ostalog, predviđao izgradnju elektrana republičkog i lokalnog značaja, ukupne snage 5.000 kW.

Na podizanju, za to vrijeme zahtjevnog objekta mHE, kao i cjevovoda i brane, prema podacima iz dokumentarnog filma “Izgradnja hidrocentrale na Mušovića Rijeci (1949)” režisera Branislava Baneta Bastaća (1925-2007), bila je angažovana brigada “Milutin Lakićević”.

Snimatelj filma S. Lepetić zabilježio je cijeli proces gradnje, uključujući i postavljanje zatvorenog betonskog kanala u dužini od 1.500 metara.

“Njime će se sprovoditi voda od brane do vodostaja... Frontovska brigada, koja radi na brani, imala je najviše posla, jer je nabujala jesenja voda često uništavala njihov trud... Zgrada hidrocentrale je djelo ruku omladinske udarne brigade... Puštanjem u rad, hidrocentrala će dati struju za drvni kombinat u Mojkovcu, a u mnoštvu seoskih kuća prvi put će zasijati sunce na stolu...”, navodi se u Bastaćevom filmu.

Elektrana u kolašinskom selu izgrađena je u vrlo kratkom roku, gradnja je počela 1949. godine, a završena u proljeće naredne.

( Dragana Šćepanović )