Jagma za državnim resursima

Uoči Drugog svjetskog rata 80 odsto stanovnika crnogorske teritorije živjelo je od poljoprivrede. Rat i kolonizacije su uticale na smanjenje broja stanovnika, pa je 1948. godine Narodna Republika Crna Gora imala 377.183 stanovnika, sa društvenim proizvodom (DP) od 50 američkih dolara pa stanovniku.

Proces industrijalizacije i deagrarizacije zemlje obilježio je čitav poslijeratni period. Konstantno je povećavana zastupljenost sekundarnih i tercijarnih djelatnosti, a smanjivano učešće sektora primarnih djelatnosti. Poljoprivreda i šumarstvo su u DP Crne Gore učestvovale 42,6 odsto 1952. godine, 31,3 odsto 1960. a 14,2 odsto 1990. godine, dok je učešće industrije sa 7,4 odsto iz 1952. godine, povećano na 20 odsto 1960, odnosno 35 odsto 1990. godine. U strukturi industrijske proizvodnje, energetsko-metalurški kompleks je 1989. godine dostigao 45 odsto ukupnog fizičkog obima, a metalna, elektro i hemijska industrija 25 odsto.

Investicije u velike industrijske kapacitete: a) energetika i metalurgija - HE "Perućica" i "Piva", Termoelektrana "Pljevlja", Željezara Nikšić i KAP; b) krupna saobraćajna infrastruktura - Jadranska magistrala, željeznička pruga Beograd-Bar i Luka Bar; c) rudnici - rudnici uglja Pljevlja i Ivangrad, rudnici boksita u Nikšiću i rudnici olova i cinka u Pljevljima i Mojkovcu. U strukturi DP Crne Gore, u periodu 1952-1982, investicije su, u prosjeku, učestvovale sa čak 52 odsto. Sa 54 odsto u strukturi DP 1980. godine, investicije su u 1989. godini iznosile 5,4 odsto DP. Crnogorska privreda se razvijala u funkciji strateških pravaca razvoja Jugoslavije (UCG, Ekonomski fakultet).

U SFRJ je bio razvijen, uglavnom, primorski turizam, pa je, pod pokroviteljstvom UN-a, 1969. godine predstavljen Regionalni plan "Južni Jadran" koji je predstavljao vodilju za vrhunsko urbanističko planiranje. Dokumentom su planirane izgradnja aerodroma u Ulcinju, magistrale duž cijelog primorja, auto-puta u zaleđu, sistema marina, opstanak rezervata prirode, ali i integrisanje poljoprivrede i industrije u službu turizma. Regionalni plan je striktno zabranio gradnju na obali mora. Planom je bilo predviđeno 13 autonomnih, međusobno povezanih, turističkih oblasti, od kojih u Crnoj Gori: Boka Kotorska (centar Herceg Novi), budvansko primorje (centar Budva), ulcinjsko primorje i Skadarsko jezero (centar Ulcinj) i centralno zaleđe (sa centrom u Cetinju).

Nakon rastakanja SFRJ i ratova 90-ih godina, sankcija EU 1991. i SB UN 1992. godine, hiperinflacije 1993. i 1999.godine, ekonomski oporavak Crne Gore bio je i biće dug i težak. Izvozno orijentisana na jugoslovensko tržište, nije mogla održati industriju kao vodeću privrednu granu, u čemu se nove generacije političara nijesu ni trudile. Širom Crne Gore nikla su fabrička zgarišta, a desetine hiljada radnika i njihovih porodica završile su na ulici, na biroima rada ili su penzionisani. Oni što su "znali kako" posvetili su se razvoju turizma, na njihov način. Željni brze zarade, rasprodali su ili pod koncesije izdali djelove jadranske obale i zaleđa, rasprodali dio fabrika, šumskih kompleksa i sve što je moglo doprinijeti godišnjem punjenju državne i ne samo državne kase. U tranziciji su nestali nekada elitni hoteli, poput "Boke" u Herceg Novom, "Avale" u Budvi, "Planinke" na Žabljaku,.., i drugi. Grad hotel "Sveti Stefan" je bio među deset najluksuznijih hotela u svijetu i 1972. godine dobio najveće međunarodno turističko priznanje "Zlatna jabuka". Od 2007. godine je pod zakupom na 30 godina i više godina ne radi. Iako po Ustavu ekološka država, veliki broj malih planinskih rijeka smo stavili u cijevi?! Sve u ime profita! Ubrzano je raslojavano društvo na mali broj bogatih i, preko tri četvrtine siromašnog stanovništva. Tek nakon odlaska s vlasti, prethodni su priznali su da "nijesu dovoljno bili posvećeni kvalitetu života građana Crne Gore".

Državnim dobrima se gazdovalo slično, prije i poslije promjene vlasti u Crnoj Gori. "U interesu razvoja države", aktuelna vladajuća većina želi privući strane direktne investicije, što su "uspjeli" naseljavanjem desetina hiljada stranih državljana, koji kupuju nekretnine, a osim trgovina i ugostiteljskih objekata mnogo ne grade. Demografija i promjena strukture stanovništva, nažalost, nijesu limitirajući faktori!

Šest primorskih opština uporno zagovaraju pravo da njihove lokalne samouprave gazduju jadranskom obalom, morem i svime što je na njihovoj teritoriji, iako su za ulcinjsku i druge plaže govorili da su one crnogorske, narodne, te da ih "treba odbraniti od stranih investitora". Po ugledu na primorske, rađa se želja kod sjevernih opština, da i one preuzmu upravljanje nad svim državnim dobrima, koja se nalaze na "njihovoj" teritoriji. I jedni i drugi to nazivaju decentralizacijom, a ne govore kako bi funkcionisala država Crna Gora sa svim svojim ovlašćenjima?! Decentralizacija ili neka nova regionalizacija? Neki se pozivaju na položaj lokalnih samouprava u EU, što ne stoji! Narodski rečeno, to je jagma za državnim resursima!

( Milojka P. Perović )