O konjima i ljudima

S obzirom na to da nije poznat autorov raspored kako tri drvoreza iz 1534, Konji u borbi, Pastuv prilazi kobili i Pastuv koji ejakulira, tačno kreiraju narativ, koji je njihov odgovarajući pripovjedni (pro)tok i koji bi to bio melodramski smisao u odvijanju ove fabule, Baldungova sablažnjiva alegorija ostaje ambivalentna, ali svejedno snažna i poentirajuća (iako je sporno što je ‘vrhunac’ fabule). Ako odbacimo mogućnost da se tri kadra arbitrarno spajaju u bilo kom pravcu, samo dvije opcije su zapravo na raspolaganju da se slike pretvore u čitljivu pripovjednu sekvencu. Naša sugestija je da se dvije montažne opcije poklapaju sa - pošto već govorimo o opscenoj ikonografiji - razlikom između stag filma i narativno određene pornografije koja je nastala onda kada se promijenio format takvih filmova nakon što su, sa ublažavanjem cenzure, počeli da se prikazuju u bioskopu, pa su morali da preuzmu posljedično i dužinu i dramaturgiju klasične kinematografije. Stag pripada primitivnom periodu razvoja filma, takozvanoj kinematografiji atrakcije gdje se prvobitna intencija sastoji u omogućavanju privlačnog i primamljivog materijala da jednostavno bude vidljiv i dostupan, što dobija poseban intenzitet kada se prikazuje na velikom platnu baš pornografski prizor usredsređen na ženske i muške genitalije u akciji. Priča, ako je ima, nikada do kraja nije ispričana, budući i da nije centar interesovanja, već je sav fokus stavljen na ikonografsku opčinjenost proskribovanim. Na drugoj strani, kada je zbog modusa recepcije i novodobijene legalnosti, pornografija htjela da dobije na prikazivalačkoj legitimnosti, to je podrazumijevalo ne samo da format mora postati dugometražan, čime je priča, ma koliko bila tek funkcionalna, postala neizbježan sastojak ovakvog prosedea, nego je i - što je važnije - predstavljeni seksualni čin organizovan po pripovjednim pravilima ekspozicije, razrade i zaključka, odnosno, sam snošaj je bio vizuelno narativizovan tako što je uobličen uz pomoć fundamentalnih, ‘transparentnih’ i nepobitnih faličkih repera erekcije i ejakulacije koji čine, u stvari, raspon smisla u pornografskom univerzumu usredsređenom na užitak: stvari treba finiširati. Sažeto kazano, disproporcija u unutrašnjem žanrovskom mehanizmu se sastojala u raz-mjeri tekstualne interpelacije: dok je funkcija stag filma bila da uzbudi, poenta narativne pornografije je bila da zadovolji.

Ako primjenimo ovu temeljnu distinkciju na Baldungov netipični ciklus, onda se razlika ne sastoji samo u akcentima i žanrovskoj ekonomiji, nego i u kvalitetu dobijene atmosfere i autorske ironije. Stag verzija bi, otud, favorizovala ovaj slijed: Pastuv prilazi kobili, Pastuv koji ejakulira i Konji u borbi. Pošto stag film nije ‘opterećen’ dramaturškim klimaksom, montaža bi tek ustanovila ikonografsku zasebnost prizora koji nema razvojnu liniju, nego se koncentriše na bazične elemente fascinacije usmjerene na ono što nije pristojno vidjeti, naročito kada je svedeno na bestijalni nivo. Da je ovo ‘opadajuća’, to jest - da ostanemo u ‘žanrovskom’ vokabularu - mlitava progresija najbolje se može vidjeti u tabli sa autorovim monogramom koji je, u svakoj narednoj instanci, ‘kastriran’ za jedan bitan dio, tako da na kraju ostaje tek puka informacija kada je riječ o ‘pravljenju’ djela: Io. (Johannes) Baldung Fecit 1534, Baldung Fecit 1534 i okrnjeno, svedeno i ‘bezbojno’ Baldung 1534. Nakon prva dva kadra koji seksualni sadržaj obezbjeđuju kroz insceniranje snažnih animalnih instikata, završni kadar polemički okončava sekvencu tako što energija, nakon pretpostavljenog snošaja, ne samo da nije smanjena i raspršena, već je prešla u agresiju i haos između, očigledno, nezadovoljenih konja.

’Zaokružena’ naracija, nasuprot tome, uvijek podrazumijeva da se libidalni rezervoar organizuje i strukturiše, i time pacifikuje: pripovjedanje je ‘nulti’ oblik sublimacije. Pornografija po svaku cijenu želi da zadrži gravitaciju užitka, pa bi u ovom slučaju, bez obzira na određene poteškoće, niz bio uspostavljen tako da bi se zadovoljstvo ipak dostiglo: Konji u borbi, Pastuv prilazi kobili i Pastuv koji ejakulira. U ovoj formaciji, Baldungov zagonetni ciklus poprima jasnije žanrovske obrise, budući da je užitak pripovjedno ekspliciran, odnosno montažno ‘ušivanje’ je svrsishodno: mala fabula se ‘logično’ razvija, jer je narativni svršetak istovjetan sa seksualnim svršetkom: ejakulacija je realni kraj (pornografske) priče. Dok uvodni kadar konjâ ‘poučno’ pokazuje što se zbiva kada se seksualna energija nema gdje artikulisati (što se, dakle, događa kada se storija odvija bez ženskog prisustva), drugi - makar za centralnog ‘protagonistu’ - obezbjeđuje kobilu koja draži (vizuelno, već svojim mirisom, otkrivenim genitalijama) pastuva koji, tako, izlazi iz gomile. Treća slika, iako izgleda da podignuta kopita kobile ukazuju na violentno suprotstavljanje, ipak sa traženom satisfakcijom zatvara jednostavni narativ: coitus interruptus je esencijalni ‘ideogram’ pornografije, jer u žanru seks nikada nije predstavljen kao sredstvo biološke reprodukcije (Baldungova ironija je što ključnu generičku, kulturalnu - a ne naturalnu - zakonomjernost pripisuje životinjskom svijetu), nego isključivo kao mehanizam užitka, tekstualni sistem koji počiva na zadovoljstvu ponavljanja, na slikarskom ili filmskom loopu koji se, ma kako fabularno oskudan, svejedno neprestano reprizira sa istim rezultatima i posljedicama. Tabla sa Baldungovim imenom se, u ovoj pripovjednoj varijanti, prigodno pomjera možda u potrazi za zaštitom (jer prisustvujemo seksualnom činu koji okončava najstarijim metodom kontracepcije!), kao da reaguje na zbivanja unutar proscenijuma: u prvom kadru monogram je možda odbačen, ali je makar siguran da je izvan epicentra muške pomame, u središnjem prizoru on se nalazi blizu sredine, dok ga mali majmun - kao cinički emisar ili parodijski dubler autora koji je ‘ukotvljen’ na bezbjednoj distanci - drži, a u završnoj sceni, on je ponovo vraćen na marginu, u stvari tačno tamo gdje po konvenciji i treba da stoji umjetnikov potpis, što je ovdje dodatno valorizovano time što je, tako, izbjegnuto upravo onečišćeno mjesto na koje pastuv u mlazu proliva svoju spermu.

Baldungova impostacija u ciklusu je svakako pervertirana i razmještena kroz znakovitu dislokaciju table sa Imenom-Autora, ali opet u pornografskom kontekstu, autorova i autorska involviranost nema intenzitet da razgrana vrtoglave alegorijske implikacije. To stoga jer umjetnikova pojava u Pastuv prilazi kobili, bez obzira da li je narativ profilisan kao stag ili narativni pornografski ‘film’, ipak biva limitirana njegovom pozicijom voajera u gornjem lijevom uglu. Baldung, koji se skriva i otkriva iza drveta, ima bradicu i kapu sa Autoportreta u 49-oj (jedino što ga daljina nekako čini mlađim), ali je čudno pasivan dok je oko njega sve uskomešano, haotično, nabijeno animalnom seksualnom frenezijom. Da li je u pitanju svojevrsna blokada ili psihološka paraliza, da li ovako sam umjetnik priznaje mnogo više nego što je namjeravao? Da bismo shvatili karakter Baldungove igre, cijeli ciklus moramo izvući iz pornografske, i opet smjestiti u metapoetičku perspektivu (koja može poprimiti snažnu autobiografsku rezolutnost): dubina njegove autorske inskripcije ovdje čak nije toliko vezana za mogućnost različitih narativnih verzija, koliko za dalje razvijanje generalne semantičke teksture oko jednog uporišnog simbola sa presudnom asocijativnom relevantnošću. O tome će više biti riječi u narednom broju Arta.

( Aleksandar Bečanović )