Rad sve manje mijenja robiju: Od 2020. izrečeno više od 1.000 kazni rada u javnom interesu, ali broj vremenom opada

Kazna rada u javnom interesu, zamišljena kao humani odgovor na lakša krivična djela, sve rjeđe se izriče - za pet godina broj dostavljenih presuda je prepolovljen, ustanove često nemaju kapacitete, a pojedini osuđeni ipak završe u zatvoru jer nijesu došli na posao.

U posljednjih pet godina u Crnoj Gori izrečeno je više od 1.000 kazni rada u javnom interesu, alternativne sankcije koja omogućava da se izbjegne institucionalizacija, zadrži društvena povezanost i doprinese zajednici - međutim, njeno sprovođenje na terenu otkriva niz sistemskih izazova.

Prema podacima Ministarstva pravde, broj kazni rada u javnom interesu koje su sudovi dostavili tom resoru radi izvršenja opada iz godine u godinu: sa 266 u 2020. godini na svega 101 u 2024, dok je u prvih šest mjeseci 2025. godine izrečeno svega 59 kazni.

Iako ovi podaci ne odražavaju ukupni broj izrečenih kazni, već samo onih koje su dostavljene Ministarstvu na dalje sprovođenje, trend je zabrinjavajući.

Aktivno ovu kaznu trenutno izvršava 29 osoba.

“U pitanju su podaci koji se odnose na broj kazni rada u javnom interesu koje su dostavljene Ministarstvu pravde, po kalendarskim godinama njihovog prijema... Iz navedenog razloga se taj broj razlikuje od statističkih podataka koje imaju sudovi, tačnije od broja izrečenih kazni rada u javnom interesu po kalendarskim godinama pravosnažnosti sudskih odluka kojima su iste izrečene, a sa kojim podacima raspolažu sudovi. Dakle, navedeni podaci se ne odnose na brojeve izrečenih kazni, već na brojeve Ministarstvu pravde dostavljenih kazni”, pojašnjeno je “Vijestima” iz Ministarstva pravde na čijem čelu je Bojan Božović (PES).

Od Podgorice do Šavnika

U periodu od 1. januara 2020. do 8. jula 2025. godine, najviše kazni rada u javnom interesu izvršavano je u Podgorici (328), dok su na drugom i trećem mjestu Bar (80) i Ulcinj (63).

Najmanje kazni evidentirano je u Šavniku i Plužinama - po dvije. Izvršenje kazne najčešće je vezano za prebivalište osuđenog, što objašnjava ovakvu raspodjelu.

Najveći broj kazni izrekao je Osnovni sud u Podgorici (293), potom slijede sudovi u Kotoru (129) i Baru (97). Na suprotnom kraju nalazi se Osnovni sud u Pljevljima - sa nulom. Razloge za ovakvu geografsku neujednačenost Ministarstvo pronalazi u nadležnosti sudova koji pokrivaju više opština, ali i u stepenu informisanosti i praksi sudija.

Posebno treba napomenuti da se ova kazna može izreći samo uz izričit pristanak okrivljenog, što dodatno komplikuje širu primjenu.

Institucije kao partneri - ograničeni kapaciteti

Kazna rada u javnom interesu sprovodi se u institucijama koje obavljaju humanitarne, komunalne, obrazovne, zdravstvene i druge društveno korisne djelatnosti. Ministarstvo pravde ima zaključen sporazum o saradnji sa svim opštinama, kao i sa Crvenim krstom, Nacionalnim parkovima, ministarstvima prosvjete i zdravlja, te brojnim javnim ustanovama i NVO-ima.

Ipak, praksa pokazuje da nisu sve ustanove spremne da prihvate osuđene. Ponekad dolazi do otvorenog odbijanja rukovodilaca da potpišu ugovor, a često se dešava da kapaciteti ne dozvoljavaju prijem više od jedne osobe.

“Uprkos svijesti koju bi trebalo svi da imamo o značaju izvršenja kazni u društvenoj zajednici, u praksi se ponekad javljaju situacije da lice koje je na poziciji rukovodioca pravnog lica odnosno organizacije odbije potpisivanje ugovora kojim bi se lice osuđeno na kaznu rada u javnom interesu uputilo u to pravno lice, odnosno organizaciju na rad. S druge strane, veoma često se dešavaju situacije da pravna lica odnosno organizacije ne mogu primiti u isto vrijeme na rad više od jednog osuđenog lica, zbog ograničenih kapaciteta kojima raspolažu. Shodno zakonu, a o čemu se posebno vodi računa u postupku izvršenja kazne, osuđeno lice ne smije biti upućeno na teške, rizične ili poslove za koje je potrebna posebna stručna kvalifikacija koju osuđeno lice nema.”

U manjim opštinama postoji izražen problem nedostatka mjesta za izvršenje kazne, navode iz ministarstva, dok veći gradovi imaju veći izbor...

“Broj pravnih lica odnosno organizacija, po opštinama, u kojima se može izvršavati kazna rada u javnom interesu u direktnoj je vezi sa veličinom opštine, odnosno njenim brojem stanovnika. Dok u većim opštinama postoji veći broj mjesta u kojima se osuđena lica mogu uputiti na rad, koji broj negdje i nije dovoljan/optimalan ali ipak daje određeni izbor, u manjim opštinama je prisustan problem nedovoljnog broja takvih mjesta.”

Osuđena lica, po pravilu, rade zajedno sa zaposlenima u ustanovama, a sve nepravilnosti i problemi odmah se prijavljuju Ministarstvu pravde. Nadzor obavljaju ovlašćeni službenici Direkcije za alternativne kazne, najčešće neposrednom kontrolom na terenu.

Zaključeni sporazumi

Ministarstvo pravde, kako je listu rečeno, ima zaključene sporazume o poslovnoj saradnji u cilju izvršenja kazne rada u javnom interesu sa svim crnogorskim opštinama, koji predstavljaju glavne partnere u izvršenju te alternativne sankcije...

“Sporazumi podrazumijevaju da ovo Ministarstvo ima ovlašćenje da uputi osuđeno lice na izvršenje predmetne kazne u bilo koje društvo, javno preduzeće ili javnu ustanovu nad kojom opština kao osnivač vrši nadzor.”

Osim toga, Ministarstvo pravde ima potpisane sporazume i sa pojedinim organizacijama na opštinskom i/ili državnom nivou čija djelatnost je vezana za humanitarne, ekološke i druge slične aktivnosti (Nacionalna organizacija Crvenog krsta Crne Gore, JP Nacionalni parkovi Crne Gore, itd.); zatim sa Ministarstvom prosvjete (što uključuje vaspitno-obrazovne institucije u koje Ministarstvo pravde može poslati osuđena lica da izvrše kaznu rada, pri čemu postoji posebna obaveza vođenja računa o ličnosti i drugim posebnim okolnostima lica koja se tamo upućuju na rad), te sa Ministarstvom zdravlja (što uključuje sve javne zdravstvene ustanove). Takođe, Ministarstvo pravde ima potpisane sporazume o saradnji i sa određenim brojem nevladinih organizacija kod kojih se može izvršavati kazna rada u javnom interesu.

“Osuđena lica se najčešće upućuju na izvršenje kazne rada u javnom interesu u preduzeća i ustanove čiji su osnivači opštine, kao i u javne zdravstvene ustanove. Lica osuđena na kaznu rada u javnom interesu najčešće obavljaju poslove pružanja pomoći tehničkom osoblju u pravnim licima ili organizacijama u kojima su upućena na izršenje kazne, zatim pomoćne zanatske, građevinske i druge stručne poslove, poslove prenosa, utovara i istovara tereta, poslove održavanja travnatih i drugih površina, te druge pomoćne poslove nižeg stepena složenosti.”

Iz tog vladinog resora pojasnili su da odluku o tome gdje će biti upućeno osuđeno lice, kao i koju vrstu posla će izvršavati, donosi Ministarstvo pravde, rukovodeći se prema sposobnostima, stručnim znanjima i zdravstvenom stanju...

“Vrste poslova koje će osuđeno lice obavljati sastavni je dio ugovora o izvršenju kazne i individualnog programa radnih aktivnosti. Shodno ugovoru, pravno lice, odnosno organizacija u kojoj se izvršava kazna rada u javnom interesu, u obavezi je voditi evidenciju o broju časova koje je osuđeno lice provelo na radu, na obrascu dostavljenom od strane Ministarstva pravde, kao i navesti druge informacije relevantne za izvršenje kazne rada u javnom interesu.”

Urednost dolaska i odlaska sa rada, rekli su, evidentiraju na propisnom obrascu ovlašćena lica zaposlena kod pravnog lica odnosno organizacije u kojoj se izvršava kazna, te postoji ugovorom određena obaveza da se o svim problemima u vezi sa izvršavanjem kazne odmah obavijesti Ministarstvo pravde.

“Samu kontrolu izvršenja kazne rada u javnom interesu vrše ovlašćeni službenici Ministarstva pravde, provjerom kod pravnog lica, odnosno organizacije kod koje osuđeno lice izvršava kaznu rada u javnom interesu. Provjera se najčešće vrši neposrednom kontrolom na radu osuđenog lica.”

Dan zatvora za nedolazak na posao

Neispunjavanje obaveza ili ignorisanje programa izvršenja može dovesti do zamjene kazne zatvorom. Sud tada obračunava jedan dan zatvora za svakih osam neodrađenih sati.

U praksi, oko osam odsto izrečenih kazni rada u javnom interesu završi zatvorskom zamjenom.

“Ukoliko osuđeno lice ne poštuje individualni program izvršenja kazne, odnosno ne ispunjava svoje radne obaveze ili ih grubo zanemaruje i nakon što prvi put bude na to upozoren, ili ukoliko nije dostupan ovlašćenim službenicima Ministarstva pravde radi sprovođenja postupka izvršenja kazne, Ministarstvo pravde o tome obavještava sud koji je donio odluku u prvom stepenu, radi zamjene u kaznu zatvora. Nadležni sud postupa na način što će osuđenom licu za svakih započetih osam časova rada u javnom interesu odrediti jedan dan kazne zatvora. Posmatrajući ukupan broj predmeta kazni rada u javnom interesu u kojima su osuđena lica upućena na izvršenje, izvodi se zaključak da je u približno 8% predmeta izrečena kazna rada u javnom interesu bila zamijenjena kaznom zatvora”, navode iz Ministarstva pravde.

Koji poslovi i dali su korisni?

Poslovi koje osuđeni obavljaju su pomoćni: od tehničke podrške, utovara i istovara, preko održavanja zelenih površina, do zanatskih ili građevinskih zadataka - u zavisnosti od sposobnosti i zdravstvenog stanja pojedinca.

Vrsta posla i ustanova određuje se individualno, a sve aktivnosti bilježe se kroz ugovor i plan rada.

Ministarstvo pravde nema statistiku o recidivizmu, odnosno o tome koliko osoba nakon odslužene kazne ponovo čini krivična ili prekršajna djela. Ipak, bilježe se pozitivni primjeri - pojedinci, koji su nakon kazne ostali da rade kod istih poslodavaca gdje su služili kaznu.

Iako je teško kvantifikovati “efikasnost”, Ministarstvo tvrdi da ova kazna ima niz prednosti u odnosu na kratkotrajnu zatvorsku sankciju: zadržavanje društvenih veza, izbjegavanje stigmatizacije i smanjenje zatvorske populacije.

Osim toga, kazna rada u javnom interesu društvu donosi konkretnu korist - besplatan rad, dok istovremeno stvara šansu za rehabilitaciju bez izolacije.

Šta kaže KZ?

Prema Krivičnom zakoniku učiniocu krivičnog djela može se, između ostalog, izreći i kazna - rad u javnom interesu.

“Kazna dugotrajnog zatvora, kazna zatvora i rad u javnom interesu mogu se izreći samo kao glavne kazne. Novčana kazna može se izreći i kao glavna i kao sporedna. Ako je za jedno krivično djelo propisano više kazni, samo se jedna može izreći kao glavna kazna”, navodi se u tom aktu.

Otišli po kaznu, pa ostali da rade

Iz Ministarstva pravde kažu da kroz statistiku nije moguće sagledati pitanje efikasnosti kazne rada u javnom interesu u odnosu na kratkotrajnu zatvorsku kaznu...

“Nalazimo da se može govoriti o njenim prednostima, pa u tom pravcu ističemo da se prednosti kazne rada u javnom interesu sastoje u tome što se ista izvršava u društvenoj zajednici, čime se, posmatrajući u odnosu na kaznu zatvora, izbjegavaju negativni efekti kao što su odvajanje od porodice, gubitak posla, te mogući negativan uticaj drugih zatvorenika. Prednosti se sastoje i u tome što se društvenoj zajednici daje aktivnija uloga u krivično-pravnom sistemu, te da društvena zajednica dobija besplatnu radnu snagu kroz izvršenje kazne kod pravnih lica, odnosno organizacija, a takođe se smanjuje zatvorska populacija, što za posljedicu ima manje troškove i izdvajanja države po osnovu izvršenja kazne zatvora kao alternative. Treba istaći da je u praksi bilo slučajeva da su osuđena lica nakon uspješno izvršene kazne rada u javnom interesu pronašli zaposlenje tj. nastavili da rade upravo kod poslodavca kod kojeg su prethodno uspješno izvršili kaznu”, saopšteno je iz Ministarstva.

( Jelena Jovanović )