Tramp nadigrao Evropu

Viktoru Orbanu, prijatelju američkog predsjednika Donalda Trampa i ruskog predsjednika Vladimira Putina, može se zamjeriti mnogo toga. Ali mađarski premijer nije pogriješio kada je istakao da smo upravo bili svjedoci da je Tramp “pojeo (predsjednicu EK) Ursulu fon der Lajen za doručak”. Uostalom, nacrt trgovinskog sporazuma koji je Evropska unija sada zaključila sa Sjedinjenim Državama predviđa carinu od 15% na većinu evropskog izvoza u SAD, dok je carina na američki izvoz u Evropu 0%. Jasno je da je Tramp dobio meč, 15 prema nula.

Ova očigledna asimetrija je daleko od onoga što je Evropa zahtijevala, a to su gotovo nulte carine s obje strane. Da stvar bude još gora, okvir takođe predviđa prinudne kupovine američke energije u vrijednosti od 750 milijardi dolara, 600 milijardi dolara evropskih investicija u SAD, kao i dodatne narudžbine američke vojne opreme.

Naravno, Evropska unija može da tvrdi da je 15% znatno manje od carine od 30% koju je Tramp prvobitno zahtijevao. Osim toga, obaveze u vezi sa energijom i investicijama i dalje su samo nedefinisana obećanja, jer ni Evropska komisija niti države članice EU ne mogu da narede evropskim kompanijama šta da kupuju ili gdje da ulažu. Evropljani takođe mogu da nađu utjehu u činjenici da nacrt okvira još nije potpisani sporazum. Mnogi detalji tek treba da budu utvrđeni, ali Trampa oni neće mnogo zanimati.

Ipak, sa njegove tačke gledišta, ovaj ishod je izuzetan. Evropa nikako ne može da tvrdi da je “pobijedila”. U najboljem slučaju, uspjela je da ograniči štetu. Fon der Lajen je u Škotsku došla slaba i zabrinuta; otišla je još slabija, ali makar rasterećena.

Evropska unija je mogla da postupi drugačije, jer nije nikakav ni ekonomski ni politički patuljak. Ona je jedna od vodećih trgovinskih sila u svijetu, kao i glavni američki trgovinski partner i dobavljač. Oko 20% američkog uvoza dolazi iz Evrope, što je otprilike jednako udjelu uvoza iz Kine. Uz to, ovi trgovinski tokovi obuhvataju sve oblasti američke ekonomske aktivnosti. Suprotno onome što neki od Trampovih podrugljivih sljedbenika možda misle, uvoz iz Evrope ne svodi se samo na luksuznu robu i vino. Američka industrijska proizvodnja, na primjer, mnogo je zavisnija od evropskog industrijskog sektora nego što je to slučaj u obrnutom smjeru.

Evropa je imala mnogo karata na raspolaganju, a mogla je dodatno da ojača svoju poziciju koordinacijom sa još dvije zemlje iz G7 koje se suočavaju sa američkim pritiscima: Japanom i Kanadom. I to nisu bile sve opcije za EU. Još jedan snažan adut je Instrument protiv prinude (ACI mehanizam), koji je osmišljen za situacije u kojima “treća zemlja nastoji da izvrši pritisak na Evropsku uniju ili na neku od njenih članica kako bi preduzela određene mjere koje bi uticale na trgovinu i investicije.” Upravo to se sada dešava.

Ali od samog početka, Fon der Lajen je ignorisala savjete eksperata Komisije i odbila da se pozove na ACI čak i kao na vid odvraćanja. Da je to uradila, SAD ne bi olako shvatile tu prijetnju, imajući u vidu da su već upletene u skupi trgovinski rat sa Kinom. Za razliku od Evrope, Kina je na svaku američku eskalaciju odgovarala kontrapotezom, što je dovelo do situacije koju je sam Trampov ministar finansija opisao kao “neodrživu”. Pod pritiskom tržišta, Tramp je već odustao od svoje ranije pozicije, što Fon der Lajen dobro zna.

Ali Evropa nikada nije ni pokušala da postigne ravnotežu snaga u odnosu na Trampa. Da je pokazala spremnost da rizikuje dalju eskalaciju u trenutku kada je Kina činila isto, Tramp bi se našao u mnogo slabijoj poziciji. Umjesto da se ponaša kao Kina, Evropa se ponašala kao Japan, još jedan veliki trgovinski partner koji zavisi od Amerike kada je riječ o bezbjednosti.

Sporazum do kog se došlo je katastrofa, jer potvrđuje da EU u krajnjoj liniji pokreće strah od gubitka američke zaštite u današnjem opasnom geopolitičkom kontekstu. Implicitna poruka je da je svaki oblik nastavka transatlantskog usklađivanja, ma koliko ponižavajući bio, poželjniji od neizvjesne nezavisnosti.

Iz ove perspektive, bilo bi duboko nepravedno pripisati ovaj ishod isključivo odlukama koje je donijela Fon der Lajen. Ona je sama ograničena dvjema crvenim linijama: odbranom njemačkih interesa po svaku cijenu i izbjegavanjem raskida sa SAD. A kada ste spremni da nešto postignete “po svaku cijenu”, nema tog stepena poniženja na koji nećete pristati.

U međuvremenu, čini se da je većina drugih evropskih lidera potpuno zatečena trenutnim stanjem stvari. Složenost današnjeg svijeta im je očigledno previše, pa se povinuju svemu što se od njih traži. Zaboravili su upozorenje Bendžamina Frenklina da “narod spreman da žrtvuje malo slobode zarad malo bezbjednosti ne zaslužuje ni jedno ni drugo - i na kraju gubi oboje.”

Autor je profesor na Sciences Po; bio je specijalni savjetnik visokog predstavnika EU za spoljnu politiku i bezbjednost

Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)

( Zaki Laidi )