Daleko je do "letećeg vatrogasca": Sve i da država sad naruči kanadere, teško da bi stigli u narednih nekoliko godina

Sve i da premijer Milojko Spajić ispuni prošlogodišnje obećanje, pripremi 50 miliona eura i poruči od proizvođača novi kanader DHC-515, teško da bi se na crnogorske aerodome parkirao u narednih nekoliko godina.

Fabrici “De Haviland” u Kalgariju u Kanadi već je naručeno 55 komada ove posljednje varijante tog “letećeg vatrogasca”, od čega je 22 primjerka naručila Evropska unija za potrebe svog sistema civilne zaštite, a prvi primjerci će do kupaca stići tek 2028.

Zbog toga što je izuzetno kvalitetan i tražen avion, polovni primjerci kanadera vrlo se rijetko pojavljuju na tržištu i, po pravilu, odmah budu prodati po prilično visokim cijenama.

Postoji, međutim, mogućnost iznajmljivanja kanadera i to po cijeni od oko 1,5 miliona dolara po avionu što, primjera radi, svake požarne sezone čini okrug Los Anđeles u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD)…

Kanaderi CL-415, koji ovih dana iz Hrvatske i Italije lete nad Crnom Gorom i gase požare na primorju i u Podgorici, ne proizvode se od 2015. Za samo 12 sekundi glisiranja po vodenoj površini brzinom od 130 kilometara na sat CL-415 u svoje tankove pokupi oko šest tona vode, a da bi to izveo, potrebno mu je samo 410 metara dugačak i najmanje dva metra dubok “pojas vode” (rijeke, jezera ili mora). Na kraju serijske proizvodnje - 2015. osnovna cijena kanadera CL-415 iznosila je 37 miliona dolara po komadu...

AHJ bez krila

Požari koji ovih dana bjesne širom zemlje ponovo su otvorili pitanje zašto Crna Gora 19 godina od proglašenja nezavisnosti nije izgradila sopstveni efikasni sistem gašenja požara iz vazduha (aerial firefighting).

Jedan od razloga je hronični nedostatak novca jer je gašenje požara iz vazduha vrlo “skup sport”, koji ne uključuje samo nabavku adekvatnih vazduhoplova, rezervnih djelova i njihovo održavanje, već prije i iznad svega dobru obučenost i adekvatan broj letačkog i tehničkog osoblja koje će ih opsluživati. To, međutim, nije i jedini razlog.

Crna Gora resurse za gašenje požara iz vazduha ima na dva mjesta - Vazduhoplovstvo Vojske Crne Gore i Avio-helikoptersku jedinicu MUP-a (AHJ).

Na papiru, glavni resurs države za “aerial firefighting” je AHJ, koja, opet na papiru, raspolaže s tri protivpožarna aviona tipa “Air Tractor AT-802F” i dva helikoptera tipa “Augusta-Bell AB-212” i “AB-412” koji požare mogu gasiti upotrebom podvjesnog, tzv. bambi bucketa.

Iako su ministar unutrašnjih poslova Danilo Šaranović, potpredsjednik Vlade za bezbjednost i odbranu Aleksa Bečić i direktor Direktorata za vanredne situacije MUP-a Miodrag Bešović i pred ovo ljeto najavljivali da će AHJ spremno dočekati požarnu sezonu i da će svi vazduhoplovi biti operativni i u stanju da gase vatru, to se nije desilo.

Od tri aviona operativan je samo jedan (4O-EAD), dok su druga dva van stroja.

Iako je MUP najavljivao njegovu opravku, “Air Tractor” 4O-EAC nepovratno je uništen jer su oštećenja njegove osnovne strukture (tzv. zmaj aviona) iz juna 2021, nastala tokom gašenja požara u Berima nadomak Podgorice, toliko ozbiljna da se popravka tog vazduhoplova uopšte ne isplati.

Van stroja je i drugi “Air Tractor”, registracije 4O-EAB koji je u sličnom incidentu 22. novembra 2020. pretrpio oštećenje propelera i desnog krila, tokom gašenja požara kod Sutomora.

Nalazi nezavisnih stručnjaka iz državne Komisije za istraživanje nesreća i ozbiljnih nezgoda vazduhoplova, vanrednih događaja koji ugrožavaju bezbjednost željezničkog saobraćaja i pomorskih nesreća i nezgoda (KINNS), pokazali su više puta ozbiljne propuste u načinu rukovođenja AHJ-om i kršenje standarda sigurnosti u vazduhoplovstvu

Čelnici AHJ i Direktorata za vanredne situacije dugo su se pravdali navodnim sporim i komplikovanim procedurama javnih nabavki, a što ih je, kako su tvrdili, sprečavalo da poprave avione.

“Vijesti”, međutim, saznaju da je 4O-EAC bukvalno uništen, dok su za 4O-EAB službenici AHJ naručili pogrešan rezervni dio, što se ispostavilo tek kada je iz Španije sa ekipom mehaničara “Air Tractora”, koji su trebali da ga ugrade, stiglo lijevo, a ne potrebno desno polukrilo za taj avion.

Tokom šest godina, od 2015. do 2021, AHJ je imala četiri ozbiljna incidenta u kojima su uništena tri aviona (dva “Air Tractora” i jedan “PZL M-18 dromader”), dok je jedan vazduhoplov teško oštećen. To znači da je ta jedinica izgubila čak 75 odsto svoje flote protivpožarnih aviona.

AHJ MUP-a je inače u svjesno povećanje svoje neefikasnosti krenuo odmah nakon nesreće s prevrtanjem “Air Tractora AT-802 F Fire Boss” (4O-EAA) na Skadardskom jezeru 2015, kada su čelnici AHJ odlučili da i s preostalog aviona tog tipa skinu plovke koji mu omogućavaju slijetanje na more i jezera i punjenje tanka od 3.000 litara vode dok avion glisira po vodenoj površini.

U međuvremenu su kupljena dva nova “Air Tractora”, ali u “običnoj”, a ne hidroavionskoj “Fire Boss” varijanti.

Time su se država i Direktorat za vanredne situacije odrekli i najveće prednosti koju “Fire Boss” ima nad drugim protivpožarnim vazduhoplovima - brzog i efikasnog sakupljanja vode za samo 30 sekundi glisiranja po vodi, a time i značajnog skraćenja intervala između bacanja “vodenih bombi” na požarište.

“Air Tractori” MUP-a pokazali su priličnu neefikasnost jer često nisu bili u stanju da ugase ni požar koji gori na samo dva-tri kilometra udaljenosti vazdušnom linijom od aerodroma na kome bi ti avioni bili punjeni vodom i polijetali u akcije.

U operaciji polijetanja i slijetanja, kao i stajanja aviona na platformi aerodroma dok se sa hidranta ili vatrogasne cistijerne puni njegov tank za vodu, gubi se puno vremena i operacija gašenja iz vazduha čini neefikasnom.

Air Tractor AT-802 je avion dužine 10,95 i raspona krila od 18,06 metara, maksimalne težine na polijetanju je 7,2 tone, od čega oko tri tone otpada na vodu koju nosi u rezervoaru za ispuštanje tzv. “vodenih bombi” na požarište.

Od 1993, kada je počeo da se proizviodi “Air Tractor” AT-802, proizveden je u oko 150 primjeraka i upotrebljava se širom svijeta, a njegove osnove prednosti su relativno niska nabavna cijena - oko 2,8 miliona dolara po komadu u “običnoj”, odnosno 4,3 miliona dolara u hidroplanskoj “Fire Boss” varijanti, manje skupi rezervni djelovi i održavanje, kao i manji broj članova posade. Može da se koristi i na neuređenim površnama, odnosno travnatoj podlozi za slijetanje i polijetanje, a kapacitet rezervoara mu je tri tone.

Operativna dva vojna helikoptera

Pored AHJ za gašenje požara iz vazduha se, posljednih godina mnogo češće i više nego policijski vazduhoplovi, koriste helikopteri tipa Bell-412 Vazduhoplovstva Vojske Crne Gore.

Međutim, trenutno su od tri vojna helikoptera operativna dva, dok treći još nije popravljen od teških oštećenja pogonskog sklopa i prenosnog mehanizma, koje je ta letjelica zadobila u incidentu kada je na njoj sprovođena zabranjena procedura ispitivanja, na vojnom aerodromu “Knjaz Danilo” u Podgorici, u januaru prošle godine.

Ministarstvo odbrane do sada javnost nije obavijestilo koliko će koštati popravka tog helikoptera, te da li će i kada on biti ponovno vraćen u operativnu upotrebu.

Niko ne pita one koji znaju

Tivat je jedini grad na prostoru bivše SFRJ u kome i danas živi jedna kompletna posada najefikasnijeg i najboljeg protivpožarnog aviona na svijetu - legendarnog “Canadair-a CL-215”.

Tu su dva pilota - penzionisani pukovnik Milan Matulović i potpukovnik Marko Vasiljević i jedan njihov kolega, penzionisani avio-mehaničar.

Za sobom imaju ogromno iskustvo i više hiljada sati naleta u avionu koji se širom svijeta pokazao kao nekrunisani kralj gašenja šumskih požara. Njih, inače, niko iz MUP-a i Direktorata za vanredne situacije Crne Gore nikada ni konsultovao nije kako bi trebalo organizovati, obučiti i opremiti naše snage za gašenje požara iz vazduha.

Kako su ova trojica i ostali pripadnici 667. protivpožarne eskadrile Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva, koja je imala četiri “canadaira CL-215”, to svojevremeno efikasno radili, govore brojke na primjeru velikog požara u Krtolima i na Luštici, koji je bjesnio 1985.

Par jugoslovenskih CL-215 tada je, leteći jedan za drugim, uspijevao da na svaka tri minuta na požarište baci po skoro pet tona vode.

“Za sat vremena to je čak 100 tona, a za nekoliko sati vi praktično na brdu gdje gori požar imate poplavu i svaka vatra je i definitivno ugašena. To se ne može postići ničim drugim osim ‘canadairom’”, objašnjavao je prije tri godine za “Vijesti” potpukovnik Vasiljević.

On je tada istakao da je 667. eskadrila imala ukupno po tri spremne tročlane posade za svaki od svojih četiri CL-215. Jedna posada je letjela, druga bila u neposrednoj pripravnosti na aerodromu, a treća odmarala kući i bila spremna da odmah ide na svoju turu. To je značilo da su avioni mogli dejstvovati skoro neprekidno cijeli dan, izuzimajući nekoliko sati neophodnih radi dopune goriva.

( Siniša Luković )