Soba za izolaciju bez osnovnih uslova: Zaštitnik ljudskih prava i sloboda obišao Centar "Ljubović"

Uslovi boravka u “time-out” sobi u Centru za djecu i mlade “Ljubović”, gdje se uznemireni korisnici kratkotrajno izdvajaju kako bi se smirili i psihički stabilizovali, ne zadovoljavaju standarde koji se odnose na sigurnost, udobnost i dostojanstvo, a cijela prostorija obložena je pločicama, bez prozora i ventilacije.

To je jedan od zaključaka Zaštitnika ljudskih prava i sloboda koji je, kao nacionalni mehanizam za prevenciju torture, u februaru i martu obišao ovu ustanovu, bez prethodne najave.

Iako su materijalni uslovi za boravak korisnika zadovoljavajući, a osnovne medicinske potrebe zadovoljene, Zaštitnik je imao primjedbe na određene segmente rada ove ustanove. Tako zaključuje da je korisnicima sa simptomima poremećaja mentalnog zdravlja pružena adekvatna pomoć u okviru javnog zdravstvenog sistema, ali uočavaju pretjerani oslonac na farmakoterapiju, odnosno ljekove.

“Analizom dokumentacije zapaženo je da protokol, koji predviđa primjenu mjera u cilju sprečavanja povređivanja i samopovređivanja korisnika, treba dopuniti konkretnim mjerama i terapijskim intervencijama koje bi zaposleni primjenjivali”, zaključuje Ombudsman.

Zaštitnik je centru “Ljubović” preporučio da u dokumentaciju uvrste pisanu saglasnost staratelja korisnika za primjenu psihotropnih ljekova, da jačaju psihosocijalne intervencije kod djece i mladih na terapiji kroz kontinuiranu psihološku podršku, psihoedukaciju i individualni ili grupni rad, kao i da “time-out” sobu opreme u skladu sa standardima sigurnosti, udobnosti i očuvanja dostojanstva korisnika.

Ministarstvu socijalnog staranja, brige o porodici i demografije preporučeno je da ojačaju kapacitete i dostupnost usluga Dnevnog boravka i ojačaju ga kadrovski, angažovanjem stručnih profila kao što su psiholozi.

Korisnici zadovoljni, većina iz disfunkcionalnih porodica

Opšti utisak tima nacionalnog preventivnog mehanizma (NPM) je da u “Ljuboviću” vlada dobra atmosfera i dobri odnosi između djece i zaposlenih, a korisnici su uglavnom pohvalno izvještavali o uslovima boravka, ishrani, komunikaciji sa zaposlenima.

U vrijeme obilaska tima u Centru “Ljubović” je bilo smješteno ukupno 16 korisnika, tokom sljedećeg obilaska 18. Pojedini su bili smješteni na osnovu rješenja Centra za socijalni rad, a dio na osnovu rješenja suda.

Prema dobijenim podacima jedanaest od osamnaest korisnika kao staratelje je imalo biološke roditelje dok je sedam od 18 korisnika imalo staratelje dodijeljene iz Centra sa socijalni rad.

“Na osnovu dobijenih podataka može se zaključiti da na nepoželjna ponašanja maloljetnika smještenih u Centru utiče više faktora, pri čemu dominantnu ulogu imaju narušeni porodični odnosi. Većina djece dolazi iz disfunkcionalnih i trajno poremećenih porodičnih sredina, gdje su često bila zanemarena, emocionalno zapostavljena ili prepuštena sama sebi. U pojedinim slučajevima sami roditelji su djecu uključivali u ponašanja koja predstavljaju zakonski kažnjiva djela. Stoga, neophodno je da Centar, osim osnovne brige i zaštite, razvija i sprovodi ciljane programe podrške, resocijalizacije i izgradnje zdravih odnosa, kako bi djeci pružio realnu šansu za pozitivnu promjenu i uspješniju reintegraciju u društvo”, navodi se u izvještaju.

Samopovređivanje jednom sedmično

Tim NPM-a zaključuje da “Ljubović” ne posjeduje posebno opremljenu ambulantu za pružanje zdravstvenih usluga, niti stalno zaposleno zdravstveno osoblje. Prilikom prijema korisnika ne vrši se zdravstveni pregled, već korisnik mora donijeti Potvrdu, odnosno izvještaj ljekara da je sposoban za kolektivni smještaj, a, prema riječima direktorke, ta potvrda se najčešće izdaje bez prethodno obavljenog pregleda od strane ljekara, već samo na osnovu uvida u zdravstveni karton.

Od februara 2025. godine Centar je angažovao pedijatra koji dolazi po pozivu, a ne postoji praksa organizovanja redovnih sistematskih pregleda.

Stomatološke usluge obavljaju se u obližnjoj poliklinici i to najčešće kada za to postoji potreba.

U Centru u posljednjih pet godina nije bilo smrtnih slučajeva korisnika, dok je zabilježen jedan pokušaj suicida.

“Prema riječima osoblja, slučajevi samopovređivanja su relativno česti i u prosjeku se dešavaju jedanput nedjeljno. Centar posjeduje internu ‘Proceduru o primjeni neophodnih mjera u cilju sprečavanja korisnika od povređivanja, samopovređivanja i nanošenja materijalne štete’ od 27. 10. 2020. godine. Dokument sadrži opšte odredbe i uputstva o načinu postupanja zaposlenih u navedenim situacijama, bez detaljnije navedenih neophodnih mjera i intervencija usmjerenih ka korisniku, u cilju prevencije daljeg samopovređivanja i/ili eventualnog pokušaja suicida”, piše u izvještaju.

Konstatuje se da je korisnicima, sa simptomima poremećaja mentalnog zdravlja, pružena adekvatna pomoć u okviru javnog zdravstvenog sistema, ali tim NPM-a napominje da je uočeno “pretjerano oslanjanje na farmakoterapiju, odnosno ljekove”.

Kada je riječ o obrazovanju, većina korisnika pohađa prilagođeni program osnovnog obrazovanja za odrasle u JU Škola za srednje i više stručno obrazovanje “Sergije Stanić”, u okviru koje postoji Škola za osnovno obrazovanje odraslih.

“Za korisnike je obezbijeđeno stručno osposobljavanje u bravarskoj radionici koja se nalazi u krugu ustanove, kao i radionice za izradu suvenira, ukrasnih predmeta i slično. Korisnici se u ove aktivnosti uključuju na dobrovoljnoj osnovi, u skladu sa svojim interesovanjima”, kažu iz tima NPM-a.

Ustanova posjeduje bibioteku, a organizuju se različite sportske i rekreativne aktivnosti za koje postoji interesovanje korisnika.

Zaključci za unapređenje uslova

Zaštitnik zaključuje da su materijalni uslovi za boravak u “Ljuboviću” na zadovoljavajućem nivou, sobe su čiste, uredne i funkcionalno opremljene, s dovoljno prostora i prirodne svjetlosti.

“Kreveti su standardne veličine, sa odgovarajućom posteljinom i osnovnim namještajem, što omogućava dostojanstven i siguran smještaj korisnika. Takođe, prostorije za zajednički boravak su uređene i održavane, uz vidljive napore ustanove da se obezbijedi prijatno i podsticajno okruženje”, konstatuje tim NPM-a.

Na osnovu obavljenog uvida u praksu zdravstvene zaštite i tretmanskih procedura u “Ljuboviću” utvrdili su da su osnovne medicinske potrebe korisnika zadovoljene, ali postoji prostor za značajna unapređenja, posebno u segmentu preventivne zaštite i psihosocijalne podrške.

Analizom dokumentacije zapaženo je da je neophodno kreiranje “Protokola u slučaju samopovređivanja ili pokušaja suicida korisnika” ili dopuna postojeće procedure kako bi se preveniralo dalje samopovređivanje ili eventualni pokušaji suicida.

Neophodno je dalje jačanje stručne službe u smislu pomagačkih profesija - psiholozi, specijalni pedagozi, uzevši u obzir da, na primjer, psiholog nije angažovan u realizaciji usluga Dnevnog boravka.

“Posebnu pažnju potrebno je posvetiti uslovima u takozvanoj ‘time-out’ sobi, koja se koristi za kratkotrajno izdvajanje korisnika u stanjima izražene agitacije. lako je njeno korišćenje procedurama ustanove regulisano, uslovi boravka u ovom prostoru ne zadovoljavaju u potpunosti standarde koji se odnose na sigurnost, udobnost i očuvanje dostojanstva korisnika. Soba je u potpunosti obložena pločicama, bez prozora ili odgovarajuće ventilacije, a u trenutku posjete nije sadržavala osnovne elemente poput strunjače ili mekanih obloga koji bi omogućili sigurnije i humanije okruženje tokom boravka”, zaključuje tim NPM-a.

( Ana Komatina )