Mitropolitsko dvovlašće bez stvarne vlasti: Ko je trenutni crkveni vladar Crne Gore - Joanikije ili Metodije?

Nakon smrti poglavara Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) Amfilohija prije pet godina, Crna Gora nema duhovnog autoriteta njegovog ranga, pa prvenstvo između njegovog nasljednika na tronu Joanikija i mitropolita budimljansko-nikšićkog Metodija zavisi od medijskog uticaja u kom se, uglavnom negativno, ističe ovaj drugi.

To su ocijenili sagovornici “Vijesti” odgovarajući na pitanje ko je trenutni crkveni vladar Crne Gore - Joanikije ili Metodije.

Ta dilema otvorena je u kontekstu višemjesečnih revizionističkih poteza i poruka mitropolita budimljansko-nikšićkog, tokom kojih je poglavar crnogorsko-primorski uglavnom bio u drugom planu, iako je o nekim temama imao izjave nalik Metodijevim.

“Poslije mitropolita Amfilohija Radovića nema autoriteta te vrste u Crnoj Gori”, kazao je “Vijestima” docent na Fakultetu pravnih nauka Univerziteta “Donja Gorica” i dopisnik projekta EUREL (Pravni i sociolški podaci o religiji u Evropi) iz Crne Gore, Nikola Šaranović.

S njegovim stavom saglasan je i vjerski analitičar iz Beograda Vladimir Veljković, koji tvrdi da Crna Gora nema crkvenog “vladara” na način na koji je to bio Amfilohije.

“Tako da prvenstvo sad zavisi od medijskog uticaja i medijske prisutnosti, a u tome, svojim izjavama, u negativnom smislu, prednjači mitropolit Metodije”, rekao je Veljković redakciji.

Ofanziva nakon nove titule

Otkad je sredinom maja, odlukom Svetog Sinoda Srpske pravoslavne crkve (SPC), episkop budimljansko-nikšićki postao mitropolit, njegove izjave sve su oštrije, a potezi sve kontroverzniji. To je kulminiralo tokom i nakon događaja povodom nezakonitog podizanja spomenika ozloglašenom četničkom komandantu Pavlu Đurišiću u beranskom selu Gornje Zaostro.

Sporni kip otkrio je Metodije početkom avgusta, poručivši da je “malo onih koji su bili nadahnuti kao Đurišić”, te da bi spomenik tom četničkom komandantu trebalo da bude podignut i u centru Berana.

Za to vrijeme, Joanikije se, makar javno, držao po strani, iako se iz njegovih skorašnjih izjava vidi da se ideološko stanovište mitropolita crnogorsko-primorskog o nekim temama, kao što je uloga četničkog pokreta, ne razlikuje od Metodijevog.

Obrazlažući izjavu da poslije Amfilohija nema autoriteta tog tipa u državi, Nikola Šaranović kazao je da je bivši poglavar MCP, osim što je bio mitropolit i arhiepiskop (po časti), bio i predsjedavajući Episkopskog savjeta Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, shodno odluci Sabora SPC nakon obnove nezavisnosti države 2006. godine.

Šaranović podsjeća na tada donesenu odluku o Pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori, njenom episkopskom savjetu i vraćanju titule arhiepiskopa mitropolitu crnogorsko-primorskom.

“Umjesto odgovora na pitanje šta se dogodilo s nasljeđem pokojnog mitropolita, dobili smo još jednog mitropolita. Dobili smo mitropolitsko dvovlašće, u kom ‘trenutni crkveni vladar’ Crne Gore nije ni jedan, ni drugi mitropolit, već potpisnik Temeljnog ugovora (između Vlade i SPC) u kom nema pomena o odluci iz 2006 - poglavar SPC”, kazao je Šaranović.

Temeljni ugovor parafirali su u avgustu 2022. partrijarh SPC Porfirije i tadašnji premijer Dritan Abazović (Građanski pokret URA). Tim dokumentom uređena su, između ostalog, svojinska prava SPC. Dio crnogorske javnosti naziva ga neustavnim, optužujući Abazovića za “izdaju” interesa Crne Gore.

Vladimir Veljković takođe ocjenjuje da je, nakon upokojenja Amfilohija, Crkva “reformisala” Mitropoliju tako što joj je oduzela određenu vrstu autonomije.

“To je urađeno na dva načina. Prvo je Mitropolija ostala bez svog savjeta koji su činili episkopi čije su eparhije na teritoriji Crne Gore. Drugo, titule mitropolita dodijeljene su skoro svim eparhijama, tako da je ta titula izgubila na značaju koji je imala ranije da predstavlja crkvenu jedinicu višeg nivoa od eparhije”, kazao je Veljković.

Episkopski savjet ukinut je na Saboru SPC krajem maja 2021. Iz SPC su tada objasnili da je odluka stavljena van snage s obzirom na to da su ti savjeti bili osnovani kao “privremena savjetodavna crkvena tijela dok traju vanredne prilike i nemogućnost međusobnog susretanja episkopa u tadašnjim ratnim uslovima”.

Kad je 2006. osnovan Episkopski savjet, nije bilo ratnih ili drugih vanrednih prilika.

"Crkva bi državu u državi"

Odgovarajući na pitanje da li je Metodije, nakon što je u maju dobio titulu mitropolita, preuzeo “glavnu ulogu” u Crnoj Gori, Nikola Šaranović odgovara da je “drugi mitropolit personifikacija strategije da država Srbija ima svoju crkvu, koja u Crnoj Gori ima svoju državu”.

Bjelopoljsko Više tužilaštvo je zbog dešavanja u Gornjem Zaostru formiralo predmet protiv Metodija i rukovodioca Službe za građane Glavnog grada i lidera Slobodne Crne Gore Vladislava Dajkovića, koji je pokušao da spriječi državne organe da uklone postament spomenika Đurišiću. To tužilaštvo prethodno je formiralo predmet povodom izjava učesnika skupa u beranskom selu, na kom je, između ostalih, govorio i Metodije.

“Najbitnije je da budemo slični njemu (Đurišiću), da budemo vjerni svome rodu, da znamo ko smo - da smo Srbi, da smo pravoslavni. Jer mnogi danas, koji su nas najviše tih godina klali, potiču iz naših korijena. Spremno čekaju, kao ulizice, bilo koju imperiju da prođe ovim prostorima, da bi joj se stavili na uslugu”, izjavio je tada, između ostalog.

U istom tužilaštvu, formiran je predmet i nakon Metodijevog govora u manastiru Podmalinsko u blizini Šavnika, početkom juna. Metodije je tada, između ostalog, saopštio da “od kraja Drugog svjetskog rata caruje titoističko-ustaška koalicija koja pravi genocid nad srpskim narodom”.

Zbog afirmativnih izjava o četničkom pokretu, pod lupom tužilaštva bio je i Joanikije, ali su neke krivične prijave protiv njega (zbog krivičnog djela izazivanje rasne, nacionalne i vjerske mržnje) odbačene.

Veljković napominje da se dva mitropolita razlikuju po tome što imaju drugačiji pogled na situaciju u Srbiji, u kojoj nekoliko mjeseci traju protesti protiv tamošnje vlasti.

“Metodije se prikazuje kao čovjek koji je bliži režimu u Srbiji, dok mitropolit Joanikije ima kritički pogled na dešavanja u srbijanskom društvu i politici”, kazao je sagovornik.

Joanikije je početkom marta potpisao pismo kojim se osuđuju navodi iz SPC da su studenti koji protestuju u Srbiji - “srpske ustaše”. On je zbog toga bio na meti napada beogradskih tabloida bliskih tamošnjem režimu. Ostali potpisnici pisma su mitropoliti njemački Grigorije, žički Justin i zahumsko-hercegovački i primorski Dimitrije, te arhiepiskop zapadnoamerički Maksim i episkop istočnoamerički Irinej.

"Spustili dostojanstvo cetinjske katedre"

Veljković ocjenjuje da vrh SPC nastoji da ućutka sve koji u crkvi nisu na liniji Porfirija, odnosno beogradskog režima, i da je, u tom smislu, Joanikije pokazao da ne dijeli stavove s vrhom Crkve.

“Za sada, vrh SPC nije ulazio u obračun s episkopima koji drugačije misle, ali u narednom periodu ne bih mogao da isključim ni tu mogućnost. Položaj mitropolita Joanikija će zavisiti i od toga koliko je spreman da ide dalje i iznosi stavove koji su u suprotnosti s vrhom SPC...”, saopštio je sagovornik.

Upitan kakav je položaj Joanikija nakon što je početkom marta potpisao pismo, Nikola Šaranović je odgovorio riječima da “titularnom uravnilovkom” kroz imenovanje drugog mitropolita nije “podignuto” dostojanstvo nikšićko-beranske episkopske stolice, već da je indirektno “spušteno” dostojanstvo cetinjske mitropolitske katedre.

“Nije riječ o taktici ad personam, reaktivno prema ličnosti mitropolita, već o strategiji ad institutionem, proaktivno prema onome što mitropolit personifikuje, a to je stolica na kojoj sjedi. Sve u duhu Temeljnog ugovora, koji ne samo da ‘ćuti’ o odluci iz 2006, već predstavlja jedini ugovor ove vrste u Crnoj Gori koji ‘prećutkuje’ Knjaževinu, odnosno Kraljevinu Crnu Goru”, kazao je Šaranović.

On je naveo da bi, u suprotnom, morala biti pomenuta “Avtokefalna pravoslavna mitroplija” iz člana 1 Ustava Svetog sinoda, odnosno Crnogorska crkva iz člana 40 Ustava Knjaževine/Kraljevine Crne Gore. Tada bi se, kako je podvukao, moralo priznati da mitropolit crnogorsko-primorski sjedi na katedri arhiepiskopa cetinjskog i mitropolita Crne Gore, a episkop budimljansko-nikšićki zapravo na stolici episkopa zahumsko-raškog - Crnogorske crkve.

“A to bi značilo da država Srbija ima svoju crkvu, koja u Crnoj Gori nema svoju državu, jer naša država ima svoju crkvu”, konstatovao je Šaranović.

( Željka Vučinić )