Granice „partnerstva bez granica” Sija i Putina

Mnogo se promijenilo otkako su se kineski predsjednik Si Đinping i ruski predsjednik Vladimir Putin posljednji put zajedno pojavili na vrhu Trga Tjenanmen 2015. Kada su to učinili ponovo ove sedmice, pretpostavilo se kao ravnopravni partneri. Ali, naravno, stvarnost je mnogo složenija.

Uobičajeno je mišljenje da je Kina učvrstila svoju poziciju dominantnog partnera, naročito nakon ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022. Na kraju krajeva, sada je Kina najveći ruski trgovinski partner, čineći više od polovine ruskog uvoza 2023, dok Rusija nije ni među prvih pet kineskih partnera. Dok Rusija zavisi od Kine za kupovinu otprilike polovine svog izvoza sirove nafte, te kupovine čine samo 17,5% ukupnog kineskog uvoza nafte. Jednostavno rečeno, Rusiji je Kina potrebna da bi se njena ekonomija održala.

Ipak, uprkos toj zavisnosti, Kina ne diktira ishod, a Kremlj se ne ponaša kao mlađi partner. Uzmimo rat u Ukrajini. Dok on ima značajne prednosti za Kinu - ne samo u preusmjeravanju američkih resursa od pacifičkog bojišta - nema sumnje da Putin diktira tempo, obim i krajnje ciljeve.

Na papiru, Kina možda ima polugu za uticaj na rusku politiku. Ali teško je zamisliti scenario u kojem bi Ukrajina mogla primorati Kinu da je upotrijebi. To bi ugrozilo kineske odnose s ključnim partnerom, ali i bilo u suprotnosti sa njenim osnovnim principom vanjske politike – “neintervencije”. Putin to zna bolje od bilo koga.

Iako se Kina dosljedno predstavlja kao “mirotvorac”, tu ulogu su zauzele druge zemlje, uključujući Tursku i Saudijsku Arabiju; a sada su američki predsjednik Donald Tramp i Putin pokazali da mogu da razgovaraju i bez posrednika.

Granice kineskog uticaja još su očiglednije na njenim sopstvenim granicama, gdje sve dublje partnerstvo Rusije sa Sjevernom Korejom izaziva uzbunu. Kina može pozdraviti rusko uplitanje u Evropi, ali potencijalna destabilizacija Korejskog poluostrva sasvim je druga stvar.

Ako Kina nije voljna da utiče na ishod u Ukrajini i nije sposobna da spriječi nestabilnost u svom susjedstvu, to ukazuje da odnosi Kine i Rusije nisu jednostavno partnerstvo juniora i seniora. Iako se ekonomski odnos promijenio, politika to još nije ispratila.

Istorijski, Kina je dugo bila mlađi partner svog sjevernog susjeda - a ponekad i žrtva. Carska Rusija bila je među imperijalnim silama koje su u 19. vijeku raskomadale kinesku teritoriju, prisvojivši oko 1,5 miliona kvadratnih kilometara na sjeveroistoku Kine - područje koje danas čini oko jedne šestine kineske teritorije. Kasnije, 1969, sporovi oko iste granice izazvali su sedmomjesečni sukob sa Sovjetskim Savezom.

Zbog toga se u Pekingu gleda na posljednjih tridesetak godina snažnih odnosa kao na izuzetak, a ne pravilo. Kineski lideri i dalje nisu voljni da redefinišu odnos, naročito kada sadašnji stav donosi vrijedne koristi poput jeftine energije. Imajući u vidu ovu moćnu kombinaciju ekonomskog dobitka i političke anksioznosti, malo je vjerovatno da će oni ozbiljno pritiskati Kremlj.

Rusija, sa svoje strane, teško prihvata ideju kineske dominacije. Još uvijek se opire u pregovorima o gasovodu Snaga Sibira 2, odbijajući kineske zahtjeve da gas prodaje po jako subvencionisanoj domaćoj cijeni. Rusija je takođe uvela značajne “naknade za reciklažu” - koje funkcionišu slično carinama - da bi odgovorila na sedmostruki rast uvoza kineskih automobila nakon povlačenja zapadnih proizvođača.

U međuvremenu, ruska desnica sve glasnije poziva Kremlj da se odupre zavisnosti od Kine. Konstatujući da se ruski slabo naseljeni Daleki istok graniči sa ogromnim kineskim stanovništvom, nacionalistički komentatori upozoravaju da Kinezi nisu zaboravili svoje “izgubljene teritorije” i da sigurno žele ruske izvore jeftine energije i sirovina. Njihovi argumenti oslanjaju se na istoriju i identitet, ne samo na ekonomiju, kako bi ojačali politiku koja odbacuje ulogu molioca.

Čini se i da Rusija drži Kinu na odstojanju na Arktiku, gdje Kina želi da se afirmiše kao “bliskoarktička država”. A u Sjevernoj Koreji, što više Rusija obezbjeđuje gorivo, hranu i tehničku pomoć, to Kina ima manje uticaja na Kim Džong-una.

Ipak, postoje oblasti gdje Kina postaje smjelija. Sve više se uključuje u tradicionalnu rusku sferu uticaja u Centralnoj Aziji, obećavši više od 25 milijardi dolara investicija u regionu samo u prvoj polovini ove godine. Si je takođe nedavno prisustvovao drugom Samitu Kina-Centralna Azija u Astani - jasan signal kineskih prioriteta, imajući u vidu da je ograničavao svoja međunarodna putovanja.

Ove realnosti, a ne deklaracije “partnerstva bez granica” sa rukom na srcu, najbolje pokazuju stanje bilateralnih odnosa. Odnosi Kine i Rusije nikako nisu pred raspadom, ali će njihov razvoj odražavati politička, istorijska i geografska ograničenja, a ne obim trgovine.

Kina i dalje gaji duboko usađen strah od nestabilnosti na svojim granicama, dijelom oblikovan ruskom istorijom teritorijalne agresije. Zato susjedna Sjeverna Koreja, a ne Ukrajina, ima veći potencijal da postane klin između dvije zemlje. To je takođe razlog što Kina smatra pad Putinovog režima i haos koji bi mogao nastati na njenoj granici nepodnošljivim ishodom.

Za Rusiju, isti mentalitet koji je doveo do invazije na Ukrajinu oblikuje i njen pogled na Kinu. Kremlj se muči da pomiri rastuću ekonomsku zavisnost sa samopercepcijom vječne velike sile. Nacionalistička desnica tvrdi da su zapadne sankcije natjerale Rusiju da postane samostalnija i da ta teško stečena “autonomija” ne smije biti izgubljena. Sama pomisao da bi budućnost Rusije mogla biti određena po kineskim uslovima neprihvatljiva je i za političku elitu zemlje.

To čini rusku viziju budućnosti neprijatnom za Kinu, koja želi da se učvrsti kao tehnološka sila i okosnica globalne ekonomije, a ne da se pridruži savezu izolovanih, otpadničkih aktera koji namjerno sprovode destabilizaciju.

Deset godina nakon prethodnog susreta Sija i Putina na Tjenanmenu, slike koje prikazuju jedinstvo ne mogu sakriti istorijsko nepovjerenje i razilazeće dugoročne interese njihovih zemalja.

Rabi Osman je viši savjetnik za politiku o Kini a Dan Slit za politiku o Rusiji i Ukrajini u Institutu Toni Bler

Copyright: Project Syndicate

( Rabi Osman, Dan Slit )