Poljaci uče da ratuju iz straha od Rusije

Šest kilometara od ruske granice, na sjeveru Poljske, administratorka u kancelariji Agnješka Jedrušak kopa rov. Vođena strahom od rata s Rusijom, želi da bude spremna da odbrani svoju porodicu, uključujući trinaestogodišnjeg sina.

Hiljade Poljaka poput Jedrušak prijavljuju se na dobrovoljnu vojnu obuku, dok poljska vojska nastoji da popuni redove profesionalnim i dobrovoljnim kadrom usred rastuće zabrinutosti zbog ruske vojne agresije.

“Učinila bih sve da zaštitim svoje dijete. I svakako bih željela da se borim da ga odbranim”, rekla je Jedrušak, obučena u vojnu uniformu, s licem premazanim maskirnim bojama.

Za mnoge u Poljskoj, koja je decenijama trpjela dominaciju Moskve pod Sovjetskim Savezom, strah od ruskog neprijateljstva je snažno prisutan. Ta zabrinutost dodatno je porasla prošle sedmice nakon što je Poljska oborila ruske dronove u svom vazdušnom prostoru - prvi put da je poznato da je neka članica vojnog saveza NATO otvorila vatru tokom rata Rusije u Ukrajini.

Kremlj je optužio zapadne zemlje za “pretjeranu emotivnu reakciju” i neprijateljstvo prema Rusiji, za koju je naveo da im ne predstavlja nikakvu prijetnju. O incidentu s dronovima odbio je da komentariše.

Vojna obuka Jedrušakove odvijala se u Branijevu, na poligonu za južnokorejske tenkove K-2, nakon što je Poljska 2022. godine naručila njih 180 u okviru velikog sporazuma o vojnoj saradnji. Terenom ušuškanim među šumama i pješčanim terenima, odjekivali su tutnjava tenkovskih motora i komandni povici.

Iako nastoji da ostane usredsređena u svakodnevnom životu, Jedrušak kaže da je željela da se pripremi za “novu stvarnost”.

“Uvijek mi je negdje na umu pomisao da bi se nešto moglo dogoditi”, rekla je ova 36-godišnjakinja u razgovoru za Rojters prije prošlonedjeljnog upada dronova.

Više od 20.000 Poljaka prijavilo se na dobrovoljnu vojnu obuku u prvih sedam mjeseci 2025. godine - u skladu s rekordnim nivoima iz prošle godine, naveo je pukovnik Gržegož Vavžinjkijevič, šef Centralnog vojnog regrutnog centra Poljske.

On očekuje da će do kraja ove godine oko 40.000 dobrovoljaca završiti vojnu obuku, više nego dvostruko u odnosu na 16.000 iz 2022. godine, što pokazuje rast angažmana javnosti od početka ruske invazije na Ukrajinu.

Od početka rata 2022, Poljska je više nego udvostručila izdvajanja za odbranu - sa 2,2 odsto BDP-a na 4,7 odsto ove godine - što je najviši odnos vojne potrošnje u okviru NATO saveza od 32 države, znatno ispred etabliranijih evropskih sila poput Njemačke, Francuske i Britanije.

Povratak u Bijelu kuću Donalda Trampa, koji je doveo u pitanje spremnost da brani saveznike u NATO-u, ponovo je rasplamsao evropske strahove u pogledu pouzdanosti bezbjednosnih garancija SAD. Poljski premijer Donald Tusk, koji je odrastao pod komunističkom vlašću, prednjači u pozivima evropskim liderima da preuzmu veću odgovornost za sopstvenu odbranu.

“Zemljama koje nemaju sjećanje na rusku ili sovjetsku okupaciju teže je da zamisle… za šta se to uopšte borite”, rekao je Gustav Gresel, stručnjak za Rusiju i odbrambenu politiku, i istraživač na Nacionalnoj vojnoj akademiji u Beču.

Promjene u najavi

U strahu od prijetnje sa istoka, Poljska je u maju prošle godine započela izgradnju 400 milja dugog utvrđenja “Istočni štit” duž granica s Bjelorusijom i ruskom enklavom Kalinjingrad - kombinujući duge poteze protivtenkovskih barijera poznatih kao “ježevi” sa naprednim sistemima za nadzor i elektronsko ratovanje.

Tuskova vlada takođe premješta vojne jedinice na istok kako bi iskoristila povoljnije izvore za regrutaciju.

“Ljudi će raditi i služiti na mjestima gdje će braniti sopstvene domove”, rekao je Pavel Zalevski, zamjenik ministra odbrane.

Fokus vojnog restrukturiranja Poljske je, prema riječima zvaničnika, na mobilnosti, oklopnim kapacitetima, protivvazdušnoj odbrani i logističkim operacijama.

Vavžinjkijevič, šef regrutacije, rekao je da su ti napori usmjereni na jačanje vojne spremnosti i prisustva u blizini poljske granice, ali i na otvaranje lokalnih radnih mjesta u regionu koji je istorijski imao visoku stopu nezaposlenosti.

Pohađanje vojne obuke ne znači automatski i obavezu služenja u ratu; program je osmišljen tako da bude fleksibilan, rekli su zvaničnici. Dobrovoljci mogu da izaberu da nastave u profesionalnoj vojnoj službi, da se pridruže Teritorijalnim odbrambenim snagama (WOT) ili da ostanu dio aktivne ili pasivne rezerve.

Oni koji se pridruže WOT-u obično služe povremeno u svojim matičnim regionima i mogu biti pozvani u vanrednim situacijama ili tokom pojačanih prijetnji, uključujući prirodne katastrofe ili granične krize - poput one kada je Bjelorusija 2021. usmjerila desetine hiljada migranata ka Poljskoj tokom tenzija s Evropskom unijom.

Dobrovoljci se obučavaju zajedno s profesionalnim vojnicima, ali nijesu uključeni u redovne jedinice osim ako im se zvanično ne priključe. Takva struktura omogućava stvaranje fleksibilne snage koja može podržati poljsku odbrambenu strategiju u trenucima potrebe - slično sistemima koji se koriste u Litvaniji i Njemačkoj.

Zamjenik ministra odbrane Cezari Tomčik rekao je za Rojters da, uprkos tehnološkom napretku na bojnom polju, obuka dovoljnog broja ljudi ostaje od ključnog značaja za sposobnost Poljske da se odbrani.

“Kada izbije rat ili postoji neka vrsta prijetnje ratom, najosnovnije stvari su ono što se računa: to su gorivo, municija i ljudi”, rekao je Tomčik za Rojters.

Vojni jaz

Poljska ima treću po veličini vojsku u NATO-u, poslije Sjedinjenih Država i Turske, sa 216.000 pripadnika, prema procjenama alijanse. Ipak, to je blijedo u poređenju s veličinom ruske vojske. Predsjednik Vladimir Putin je u septembru naredio da se poveća brojnost ruske vojske za 180.000 vojnika, na 1,5 miliona aktivnih pripadnika.

Ipak, Poljska je posljednjih godina brzo uvećala svoje oružane snage - od devete po veličini vojske u NATO-u 2014. godine - i planira da u narednoj deceniji dodatno poveća njihov broj za gotovo trećinu.

Sve manja i sve starija populacija Poljske predstavlja izazov, ali zvaničnici se nadaju da će nove inicijative pomoći da se on prevaziđe.

Dok su neke druge evropske članice NATO-a, uključujući Finsku i baltičke države, takođe uvećale svoje vojne redove, tradicionalne evropske sile poput Njemačke i Britanije suočavaju se s poteškoćama.

Uprkos povećanoj potrošnji za odbranu i modernizaciju, Njemačka se suočava s upornim manjkom u regrutaciji, sa oko 20.000 nepopunjenih mjesta i visokom stopom odustajanja među regrutima.

Bundesver trenutno broji oko 180.000 aktivnih pripadnika, što je ispod cilja od 203.000 postavljenog 2018. godine i daleko od cilja od 260.000 koji je nedavno predložio ministar odbrane Boris Pistorius.

Britanija je pokrenula inicijative za zadržavanje vojnog kadra, ali se i dalje bori s niskim nivoom regrutacije i morala. Britanska vojska ima oko 71.000 profesionalnih obučenih vojnika - najmanje u više od 300 godina - što je pad sa oko 102.000 iz 2010. godine.

Gresel, istraživač na Nacionalnoj akademiji u Beču, rekao je da je spremnost za regrutaciju obično veća među istočnim Evropljanima nego drugdje na kontinentu.

“Oni su spremniji da se bore jer nemaju mogućnost da jednostavno pobjegnu”, rekao je.

Evropska autonomija

Trampov skepticizam prema NATO-u i protivljenje članstvu Ukrajine podstakli su saveznike da preispitaju svoje odbrambene strategije. Evropske države priznale su rastuću prijetnju i povećale svoja izdvajanja za odbranu, uključujući i kroz regionalne odbrambene inicijative poput SAFE-a.

Međutim, junska analiza Atlantskog savjeta, instituta iz Vašingtona, zaključila je da sposobnost NATO-a da odgovori na rusku agresiju i dalje u velikoj mjeri zavisi od američkih kapaciteta - posebno kada je riječ o borbenim avionima, raketama i sistemima protivvazdušne odbrane.

Rat u Ukrajini dodatno je naglasio tu zavisnost, pri čemu američka tehnologija prednjači i u novim oblastima poput vještačke inteligencije, dronova i satelitskih mreža.

Štaviše, za razliku od Rusije, većini evropskih vojski nedostaju snažne rezervne komponente, što otežava podnošenje velikih gubitaka tokom dužih perioda.

“Svaki sukob pokazuje jednu stvar: rezerve uvijek pobjeđuju, naročito one dugoročne”, rekao je za Rojters pukovnik Pavjel Vronka, vojni asistent prvog zamjenika načelnika Generalštaba vojske Poljske.

Tusk je u februaru najavio novi program kojim će se od naredne godine nuditi dobrovoljna vojna i civilna odbrambena obuka, s ciljem da se do 2027. obuči ukupno 100.000 dobrovoljaca.

Prema javnim procjenama NATO-a, Rusiji će trebati nekoliko godina da bude spremna za rat sa Zapadom.

“Taj vremenski okvir je i naš horizont”, rekao je Zalevski, zamjenik ministra odbrane. “Spremni smo da se suočimo s prijetnjom koja je stvarna danas. I pripremamo se za prijetnju koja će biti stvarna sjutra.”

Prevod: A. Š.

( Rojters )