Galija “Sveti Tripun”: Heroji Lepantske bitke

Povodom 454. godišnjice bitke kod Lepanta, Pomorski muzej Crne Gore iz Kotora priredio je juče promociju donacije makete galije “San Trifone di Cattaro” (Sveti Tripun Kotorski), koja je sa čitavom posadom stradala 7. oktobra 1571. godine u odlučujućem sukobu hrišćanske i islamske flote za prevlast nad Mediteranom.

Do sada najvjerniji model kotorske galije, uz konsultovanje brojnih arhivskih izvora, stručne literature i konsultacije sa poznavaocima tematike, izradio je inženjer Predrag Vasić iz Beograda, zaljubljenik u brodove, pomorstvo i Boku Kotorsku.

U izradu ovog modela, koji sadrži i do sada neviđene detalje konstrukcije venecijanskih galija iz 16. vijeka, njihove opreme, ali i raskošne dekoracije, Vasić je uložio veliki trud - oko 1.600 radnih sati tokom 11 mjeseci. Maketa će od sada biti dio stalne postavke Pomorskog muzeja u Kotoru.

Bitka kod Lepanta (današnjeg Nafpaktosa na obali Korintskog zaliva u Grčkoj) odigrala se 7. oktobra 1571. godine između osmanskih snaga i Svete lige, u sklopu Kiparskog rata. Bila je to najveća bitka u svjetskoj pomorskoj istoriji sa brodovima na jedra i vesla. Na strani Svete lige, zajedno sa još sedam jadranskih galija, učestvovala je i kotorska galija “Sveti Tripun Kotorski”, pod komandom plemića Jerolima Bizantija.

Na obje strane učestvovalo je preko 500 galija i više od 150 hiljada mornara i vojnika. Hrišćani, predvođeni Don Huanom od Austrije, pobijedili su moćnu tursku flotu admirala Ali-paše. Uništeno je ili zarobljeno 117 turskih galija, a Osmanlije su izgubile oko 25 hiljada mornara i vojnika, dok je stradalo 14 hrišćanskih galija sa 10 hiljada mrtvih i 2,5 hiljada ranjenih. Nakon tog poraza Turci se nikada nisu oporavili kao pomorska sila.

Jadranski gradovi od Kopra do Kotora opremili su i poslali u bitku ukupno osam galija. Flotu Svete lige činilo je 88 hiljada mornara i vojnika, te 208 galija iz grčkih i jadranskih komuna, Sicilije, Napulja, Đenove, Malte, Španije i 12 papinih brodova. Među njima bila je i kotorska galija sa 250 članova posade i zapovjednikom, kontom Jeronimom Bizantijem, koja se posebno istakla herojstvom.

Nakon što je dio đenoveških galija pod čuvenim admiralom Andreom Dorijom neoprezno odveslao predaleko na jug, nastala je opasna praznina u južnom krilu Svete lige. Tada je “Sveti Tripun Kotorski”, zajedno sa galijama Raba, Trogira i desetak mletačkih brodova, samoinicijativno zatvorio taj prolaz kroz koji je trećina turske flote pokušala proboj. Odluka je bila presudna, ali i tragična - galija je potopljena, a cijela posada sa kapetanom Bizantijem poginula.

Kotorski mornari zadivili su saveznike herojstvom, “Sveti Tripun Kotorski” izdržao je istovremeni napad osam turskih brodova, a na jednog mrtvog Bokelja padalo je sedam do osam Turaka. Na brodu su služili građani Kotora i distrikta: Kavča, Bogdašića, Lastve, Stoliva, Luštice, Krtola, Grblja, dok su oficiri bili uglavnom Kotorani iz reda vlastele.

“San Trifone di Cattaro” bila je klasična venecijanska dvojarbolna “galea sottile” sa kormilom tipa “Fincati”. Građene su isključivo u venecijanskom Arsenalu, a način njihove izgradnje bio je vojna tajna. Zbog toga je izrada makete ovog broda za Vasića predstavljala poseban izazov.

“Motiv za ovaj poduhvat je sinteza mojih osjećanja i sklonosti - ljubav prema Boki, iskustvo u brodarstvu i interes za istoriju pomorstva i brodogradnje. Galija ‘San Trifone di Cattaro’ koja je herojski stradala u Lepantu bila je moja inspiracija. U istraživanjima su mi pomogli kustos Pomorskog muzeja Ilija Mlinarević i knjiga o krčkim galijama profesora Slavena Bertoše iz Pule”, kazao je Vasić, dodajući da je čitav posao bio “avantura i prava istorijska poslastica za one koji ovo vole”.

Ugledni intelektualac dr Branko Sbutega podsjetio je da je 7. oktobar višestruko značajan za Boku: tada se 1571. odigrala Lepantska bitka, a 1934. u palati Grgurina njegov predak Monto Sbutega otvorio izložbu sa oko 700 eksponata Bokeljske mornarice, iz koje je nastao današnji Pomorski muzej. “Na isti datum 2023. u domu Jerolima Bizantija održan je skup istoričara o nasljeđu Boke, ali se niko nije sjetio Bizantija i njegove galije. Zahvaljujući Predragu Vasiću, model je sada tu kao trajni svjedok naše prošlosti”, kazao je Sbutega.

Kustos Ilija Mlinarević istakao je da donacija pruža priliku da se sa pijetetom sjete svih Kotorana i Bokelja, članova posade galije “Sveti Tripun Kotorski” i njihovog poduhvata koji je prije 454 godine značajno uticao na oblikovanje geopolitičkih i istorijskih kretanja na Mediteranu i u Evropi.

( Siniša Luković )