Revizionizam ili pokušaj pomirenja? Predlog izmjena zakona o Petrovićima briše riječ “nasilne” iz formulacije o aneksiji
Predlagači izmjena propisa tvrde da “nasilna aneksija” nosi duplo značenje, te da je aneksija po definiciji čin koji podrazumijeva prisilu ili nasilje; Postoje izuzeci od pravila i aneksija može biti sprovedena i mirnim putem, čak i uz saglasnost anektirane zemlje, kaže Nikola Šaranović
Prema definiciji Oksfordskog rječnika prava aneksija je sticanje pravnog suvereniteta jedne države nad teritorijom druge - obično putem okupacije ili osvajanja - što dovodi do zaključka da postoje izuzeci od pravila, te da aneksija može da bude sprovedena i mirnim putem.
To je za “Vijesti” ocijenio docent na Fakultetu pravnih nauka Univerziteta “Donja Gorica” Nikola Šaranović, komentarišući predloženu izmjenu Zakona o statusu potomaka dinastije Petrović Njegoš, kojim je predviđeno da se iz člana 1 tog propisa ukloni riječ “nasilne” u formulaciji o aneksiji države iz 1918. godine.
Predlog izmjena tog akta su šefu parlamenta Andriji Mandiću (Nova srpska demokratija) u petak podnijeli poslanici vladajućeg Pokreta Evropa sad (PES) Gordan Stojović i Miloš Pižurica.
Ta dva parlamentarca su u obrazloženju predloga propisa naveli da se “jedna od ključnih izmjena” odnosi se na brisanje termina “nasilne” iz člana 1, te da to nije usmjereno na reviziju istorijskih činjenica, već na “prevazilaženje negativnih konotacija i smanjenje polarizacije društva koje je korišćenje ovog termina do sada izazivalo”.
Tvrde da termin “nasilna aneksija” nosi duplo značenje jer je, prema njihovim riječima, sama aneksija po definiciji čin koji podrazumijeva prisilu ili nasilje, pa dodatno naglašavanje “nasilna” postaje suvišno.
“Ovim se želi promovisati dijalog i pomirenje u društvu, uz očuvanje poštovanja prema zajedničkoj istorijskoj baštini Crne Gore”, piše u obrazloženju.
Pod patronatom srpske vojske, neustavna Podgorička skupština je 29. novembra 1918. godine donijela odluku da se Crna Gora bezuslovno sjedini sa Srbijom, a s vlasti je zbačen kralj Nikola, čime je i ukinuta dinastija Petrović Njegoš. Kao odgovor na to, pristalice dinastije Petrović Njegoš, očuvanja crnogorske državnosti i konfederalnog ujedinjenja, tzv. zelenaši, su 6. januara 1919. digli ustanak, koji je sporadično trajao sve do 1929. godine.
Prema knjizi istoričara Šerba Rastodera “Skrivana strana istorije”, srpska vojska u Crnoj Gori je za vrijeme trajanje ustanka počinila brojne zločine, koji su dokumentovani u srpskim arhivima...
“Vijesti” očekuje odgovor od princa Nikole Petrovića Njegoša koji je njegov stav povodom predloga brisanja riječi “nasilne” iz zakona, te da li on smatra da bi se njenim uklanjanjem prevazišle negativni konotacije i smanjila polarizacija društva, kako tvrde predlagači, ili misli da je u pitanju pokušaj istorijskog revizionizma.
Izvor lista iz jedne od vladajućih partija rekao je redakciji da je predlog zakona rađen u konsultaciji s dinastijom Petrović Njegoš.
“Istorija revizije”
Nikola Šaranović je pojasnio da je aneksija, prema definiciji Oksfordskog rječnika prava “sticanje pravnog suvereniteta jedne države nad teritorijom druge, obično putem okupacije ili osvajanja”.
“Dakle, postoje izuzeci od pravila i aneksija može biti sprovedena i mirnim putem, čak i uz saglasnost anektirane zemlje”, dodao je on.
Na pitanje ako jeste moguće da se aneksija izvrši mirnim putem, da li je onda važno naglasiti da je aneksija Srbije nad Crnom Gorom bila nasilna, Šaranović je odgovorio da to zavisi od toga da li je teritorija Kraljevine Crne Gore zaista anektirana Kraljevini Srbiji.
“U odlukama Podgoričke skupštine, kakav god bio njen legalitet i legitimitet, stoji: ‘Da se Crna Gora sa bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca’”, rekao je on “Vijestima”.
Naveo je da pitanje koje se logično nameće sa stanovišta međunarodnopravnog subjektiviteta glasi - “koja je to ‘jedna jedina država’ u koju se Crna Gora i Srbija ujedinjuju po odlukama Podgoričke skupštine od 29. novembra, ako 1. decembra 1918. nastaje Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca?’”.
Upitan da li misli da je ovaj predlog izmjena propisa istorijski revizionizam, sagovornik odgovara da u Crnoj Gori nema revizije istorije - “u Crnoj Gori imamo istoriju revizije”.
“Revizija je svojevremeno napisala ‘nasilna aneksija’. Sadašnja revizija želi da izbriše riječ ‘nasilna’. Možda će neka buduća revizija tražiti brisanje riječi ‘aneksija’. Ali, istorija se ne piše zakonima”, konstatovao je Šaranović.
Rehabilitacija dinastije
Stojović i Pižurica u razlozima da donošenje izmjena i dopuna Zakona o statusu potomaka dinastije Petrović Njegoš navode da se predviđene izmjene zasnivaju “na potrebi usklađivanja pravnog okvira s aktuelnim društvenim i političkim okolnostima”, kao i na potrebi “efikasnijeg ostvarivanja prava i obaveza potomaka dinastije, te njihove potpune moralne rehabilitacije i obeštećenja”, u skladu s osnovnim odredbama originalnog propisa donesenog u julu 2011. godine.
“Ovaj Zakon predstavlja izraz obaveze aktuelne vlasti da, u skladu s Ustavom, nakon dužeg perioda neizvjesnosti, uspostavi trajno i dostojanstveno rješenje za status potomaka dinastije. Njihova implementacija doprinijeće očuvanju kulturne i istorijske baštine, izgradnji društvenog povjerenja i daljem jačanju demokratskog i multietničkog karaktera Crne Gore”, piše u dokumentu.
Predlagači su kazali da se izmjenama istovremeno potvrđuje “poštovanje istorijskih činjenica, ali i spremnost na prevazilaženje društvenih podjela i konflikata, što je ključni faktor za stabilnost, pomirenje i prosperitet države”.
“Usvajanjem ovih izmjena i dopuna, dinastiji Petrović Njegoš se nakon više decenija stagniranja i institucionalne nepravde pruža prilika za djelimično obeštećenje i potpunu moralnu rehabilitaciju. Time se ne ispravlja samo istorijska nepravda, već se dinastiji simbolično vraća mjesto u društvenom i kulturnom životu Crne Gore, čime se zadovoljava pravda na način dostojan jedne savremene, demokratske i pravno uređene države”, navodi se.
Premijer Milojko Spajić (PES) je prije 20-ak dana imao sastanak s princom Nikolom, na kojem je najavio da će dinastija Petrović Njegoš do kraja godine u potpunosti biti rehabilitovana.
“Vjerujem da je interes čitavog društva da gajimo i podstičemo našu sjajnu tradiciju, kakvu ima vrlo mali broj evropskih zemalja. Državnost Crne Gore je neraskidivo povezana sa našom krunom iz 1910, kao i priznanjem velikih sila iz 19. vijeka”, kazao je tada Spajić.
“Kruševac”, redovno finansiranje, nasljednice...
Osim predloga da se aneksija Crne Gore više ne opisuje nasilnom, Stojović i Pižurica predložili su i da bi, ako najslavnija crnogorska dinastija nema potomaka po muškoj liniji, tradiciju trebalo da nastavi najstarije žensko dijete.
Obrazložili su da se time omogućava nastavak tradicije dinastije i u slučajevima kada nema muških nasljednika, čime se obezbjeđuje kontinuitet porodice Petrović Njegoš i modernizuje zakon u skladu s principima rodne ravnopravnosti
Predloženo je se rad Fondacije “Petrović Njegoš” finansira iz državnog budžeta, obezbjeđivanjem 100.000 eura na godišnjem nivou, čime bi se uvelo trajno i stabilno finansijsko obezbjeđenje za fondaciju.
Prema predloženom propisu, potomcima dinastije bi trebalo da pripadne dvorac “Kruševac” u Podgorici s pripadajućim zemljištem, a troškove rekonstrukcije i opremanja te građevine bi snosila država, dok bi sredstva bila obezbjeđena iz kapitalnog budžeta za 2026. godinu.
U predlogu zakona se navodi i da potomci dinastije ne mogu da prodaju dvorac “Kruševac”, niti da otuđe zemljište na drugi način. Jedini “kupac” može da bude država, i to po cijeni utvrđenoj na dan sticanja svojine.
Predviđen je i da institucije smještene u dvorcu “Kruševac” imaju pravo da do izgradnje Muzeja savremene umjetnosti nastave rad uz plaćanje zakupnine koju određuje nadležni organ državne uprave za kulturu.
Predlogom izmjena propisa određeno je i definisanje statusa nepokretnosti datih u svojinu potomcima. Stan u Podgorici ostao bi u vlasništvu dinastije, dok se zemljište na Cetinju, predviđeno za izgradnju kuće, vraća u državnu svojinu.
Upozoriti na pravne temelje i relevantne okolnosti aneksije
Prema knjizi “Rječnik međunarodnog javnog prava” hrvatskog akademika Vladimira Iblera, aneksija je “naziv koji se najčešće upotrebljava za sticanje dijela ili cjeline tuđeg državnog područja silom ili prijetnjom, i protivno volji države kojoj odnosno područje pripada”.
Međutim, Ibler navodi da naziv aneksija ponekad upotrebljava i kod sticanja područja bez primjene sile i na temelju međunarodnog ugovora.
“Svakako upotreba naziva aneksija nije posve jednoznačna i dovoljno određena, te to zahtijeva opreznost pri vlastitoj upotrebi tog naziva, ali i pri shvatanju njegova sadržaja kad se na njega nailazi u praksi i teoriji međunarodnog prava. Zato je u svakom posebnom slučaju potrebno upozoriti na pravne temelje i relevantne okolnosti aneksije”, piše Ibler.
( Balša Rudović )