Politika koči izgradnju „štita od dronova”

Samo nekoliko sati nakon što je oko dvadeset ruskih dronova ušlo u poljski vazdušni prostor prošlog mjeseca, predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen izjavila je da je došlo vrijeme da Evropa izgradi “štit od dronova” radi zaštite svoje istočne granice.

Incidenti s dronovima iznad aerodroma u Danskoj i Njemačkoj u sedmicama koje su uslijedile dodatno su učvrstili uvjerenje evropskih lidera da kontinent hitno mora poboljšati zaštitu od takvih prijetnji.

Međutim predlog za “štit od dronova” i dalje je nedefinisan, kazali su za Rojters zvaničnici i diplomate upoznati s internim raspravama unutar EU.

“Naše su sposobnosti, zasada, zaista prilično ograničene”, rekao je evropski komesar za odbranu Andrijus Kubilijus, koji ima vodeću ulogu u razradi predloga.

Kubilijus je za Rojters izjavio da će EU morati u velikoj mjeri da se osloni na ukrajinsko iskustvo, stečeno tokom skoro četiri godine borbe protiv talasa ruskih dronova.

Projekat o dronovima predstavlja test ambicija EU da preuzme veću ulogu u oblasti odbrane - koja je tradicionalno u nadležnosti nacionalnih vlada i NATO-a - kao i sposobnosti Evrope da preuzme veću odgovornost za sopstvenu bezbjednost, što je zahtjev američkog predsjednika Donalda Trampa.

Evropska komisija pokušava da pridobije vlade južne i zapadne Evrope, koje su tvrdile da je prvobitna ideja bila previše usmjerena na istočnu granicu bloka, iako dronovi mogu predstavljati prijetnju čitavom kontinentu.

Prema riječima diplomata, projekat je takođe zapeo zbog borbe za moć oko toga ko bi trebalo da upravlja velikim evropskim odbrambenim projektima, pri čemu su Njemačka i Francuska oprezne prema mogućnosti da predaju veće nadležnosti Komisiji.

Neki zvaničnici EU doveli su u pitanje sam naziv “štit od dronova”, tvrdeći da on stvara lažan osjećaj sigurnosti, jer nijedan sistem ne može odbiti baš svaki dron.

Kako bi pokušala da pridobije širu podršku, Komisija je proširila prvobitni koncept - od integrisane mreže senzora, ometača signala i oružanih sistema duž istočne granice, ka mreži protivdronovskih sistema na nivou cijelog kontinenta.

Komisija je u dokumentu o odbrambenoj politici, koji je predstavljen u četvrtak, prešla na novi naziv - “Evropska inicijativa za odbranu od dronova”.

EK je predložila četiri vodeća evropska odbrambena projekta - uključujući sistem za suzbijanje dronova i plan za utvrđivanje istočne granice - kao dio nastojanja da kontinent bude spreman da se brani do 2030. godine.

Komisija je navela da su dva “ključna projekta” posebno hitna - zaštita od dronova i “Nadzor istočnog krila” čiji je cilj da “utvrdi istočne granice EU na kopnu, moru i u vazduhu”.

Takođe je saopšteno da oba projekta treba da imaju početne kapacitete do kraja sljedeće godine. Projekat za odbranu od dronova trebalo bi da bude u potpunosti operativan godinu dana kasnije, dok bi “Nadzor istočnog krila” taj status trebalo da dostigne do kraja 2028. godine.

Komisija je takođe predložila Evropski vazdušni štit, namijenjen odbrani od raketa i drugih prijetnji iz vazduha, i Evropski svemirski štit, koji bi štitio evropsku svemirsku infrastrukturu i usluge.

Ako projekat za zaštitu od dronova zaista bude realizovan, on bi mogao donijeti ogromnu dobit proizvođačima protivdronovskih sistema - od startap kompanija u baltičkim državama do velikih odbrambenih preduzeća poput njemačkih “Helsing” i “Rajnnmetal”.

Komisija nije saopštila koliko bi projekat mogao da košta, ali prema procjeni geopolitičke konsultantske kuće RANE, on bi mogao generisati narudžbine u vrijednosti od više milijardi eura.

Međutim, bez široke podrške evropskih vlada, biće teško obezbijediti pristup sredstvima EU, navode stručnjaci.

“Put do realizacije i dalje je dug i pun ograničenja”, rekao je Mateo Ilardo, vodeći evropski analitičar u RANE-u, ukazujući na velike izazove “u pogledu troškova, obima i prekogranične integracije”.

“Avioni protiv dronova”

Baltičke zemlje, zajedno s Poljskom i Finskom, iznijele su prošle godine pred Evropskom komisijom ideju o “štitu od dronova”, rekao je za Rojters portparol estonske granične službe.

Zemlje su, prema njegovim riječima, podnijele zahtjev za sredstva iz civilnog fonda EU za upravljanje granicama, s ciljem da rasporede senzore i dronove za suzbijanje krijumčarenja ljudi.

Projekat u početku nije uspio da dobije zamah na nivou EU.

Međutim, ideja se razvila u koncept s jačim fokusom na odbranu nakon što je ukrajinski potpredsjednik vlade Mihailo Fedorov u aprilu u Briselu održao prezentaciju Ursuli fon der Lajen o tome kako Ukrajina odbija ruske napade dronovima, naveli su zvaničnici EU.

Ruski upad u poljski vazdušni prostor 9. septembra pokazao je koliko su zemlje EU trenutno nespremne da se suoče s prijetnjom koju predstavljaju rojevi dronova, dodatno pojačavši osjećaj hitnosti.

NATO je tada rasporedio lovce F-35 i F-16, helikoptere i sistem protivvazdušne odbrane “patriot”, čija ukupna vrijednost iznosi milijarde dolara, kako bi odgovorio na ruske dronove “gerbera”, modele zasnovane na iranskim “šahedima”, koji su neuporedivo jeftiniji.

“Dron od 10.000 eura oboren raketom od milion - to nije održivo”, rekao je Kubilijus na odbrambenoj konferenciji u Briselu u utorak.

Francuzi i Njemci skeptični

Kada Evropska komisija finalizuje svoj predlog, vlade zemalja članica EU odlučiće da li će mu dati zeleno svjetlo.

Prema riječima diplomata, manje zemlje vide veću vrijednost u tome da Komisija ima koordinatorsku ulogu u takvim projektima. Međutim, velike zemlje poput Francuske i Njemačke, koje su navikle da same vode velike nabavne inicijative, žele da zadrže kontrolu.

Ni njemački kancelar Fridrih Merc, ni francuski predsjednik Emanuel Makron do sada nisu podržali predlog.

Na samitu EU održanom početkom mjeseca u Kopenhagenu, Makron je izjavio da je prijetnja dronova “složenija i sofisticiranija” nego što sama ideja o “štitu od dronova” sugeriše.

Zemlje koje žele da sarađuju na sistemu protiv dronova mogu koristiti nacionalne budžete i program zajmova EU za odbrambene projekte SAFE, vrijedan 150 milijardi eura. Ali ako EU projektu dodijeli status Evropskog odbrambenog projekta od zajedničkog interesa, zemlje učesnice imale bi pristup mnogo širem spektru evropskih fondova.

EU bi, takođe, morala da postigne dogovor o tome ko bi upravljao projektom - zemlje članice, Komisija, neko drugo tijelo EU ili kombinacija svih njih.

Mitraljezi, topovi i rakete

Na osnovu iskustava Ukrajine, senzori za projekat vjerovatno će uključivati kamere, akustične sisteme sposobne da detektuju zvuk motora dronova, specijalizovane radare i detektore radio-frekvencija, prema razgovorima s više od dvanaest zvaničnika EU i rukovodilaca iz industrije.

“Treba nam slojeviti sistem koji će moći da detektuje, klasifikuje, angažuje i eliminiše metu”, rekao je Lit Rauno Lember, glavni operativni direktor estonske kompanije “Marduk Technologies”.

Oružja za odgovor na eventualne napade uključivala bi miks mitraljeza i topova, raketa, projektila i presretačkih dronova - koji se mogu sudariti sa neprijateljskim dronovima ili eksplodirati u njihovoj blizini - kao i sisteme za elektronsko ometanje i lasere, kažu oni.

Vještačka inteligencija već se koristi za pomoć u identifikaciji i gađanju nadolazećih dronova, a očekuje se da će njena upotreba na terenu rasti, navode rukovodioci iz industrije.

“Ne postoji univerzalno rješenje koje odgovara svima. Ne postoji jedna jedina tehnološka ‘čarobna’ metla,” rekao je Dominik Surano, direktor specijalnih projekata u “Nordic Air Defence”, stokholmskoj firmi koja je razvila zemaljski mobilni sistem presretanja.

Stručnjaci za odbranu kažu da će projekat zahtijevati stalna ažuriranja jer se dronovsko ratovanje brzo razvija, pri čemu se svaka strana neprestano prilagođava promjenama protivnika.

To je priča o “kontraakciji protiv kontraakcije”, rekao je Taras Timočko, stručnjak za presretačke dronove u organizaciji “Come Back Alive”, ukrajinskoj humanitarnoj organizaciji koja je kupila stotine miliona dolara vojne opreme za oružane snage zemlje.

Timočko je rekao da su ukrajinske snage iskusni korisnici presretačkih dronova, koji uništavaju mete tako što eksplodiraju u njihovoj neposrednoj blizini. Međutim, morale su se brzo prilagođavati.

Prvi ukrajinski presretački dron koji je uništio dron tipa “šahed” početkom 2025. prestao je da bude efikasan nakon samo četiri mjeseca, jer su Rusi shvatili da ga mogu nadmašiti u brzini tako što su povećali brzinu “šaheda” sa 170 km/h na više od 200 km/h, rekao je Timočko.

Sada, prema njegovim riječima, presretački dronovi moraju da lete između 30 i 50 km/h brže od neprijateljskih dronova da bi ih mogli sustići.

Timočko je dodao da su obuka i iskustvo na terenu takođe od presudnog značaja. Najuspješniji piloti presretača postizali su rezultate zahvaljujući svom iskustvu, a ne oslanjanju na automatizovane sisteme za navođenje, rekao je.

Kompanije se utrkuju za posao

Odbrambene i tehnološke kompanije brzo su prigrlile koncept “štita od dronova”, predstavljajući svoje proizvode kao dio rješenja.

Neke - poput njemačkih “Alpine Eagle” i “Quantum Systems” - čak su izradile sopstvene nacrte koji prikazuju kako bi slojevi sistema na zemlji i u vazduhu mogli funkcionisati zajedno.

Njemačka odbrambena kompanija “Rheinmetall”, najveća u zemlji, saopštila je da je jedan od glavnih izazova otkrivanje malih dronova i odbrana od napada u rojevima, koji su postali obilježje rata u Ukrajini.

“Odbrana od dronova zasnovana na topovima mora biti u fokusu, jer je to jedina isplativa mjera”, naveli su iz kompanije. “Rheinmetall” je dodao da je nedavno dobio narudžbine iz Njemačke, Danske, Mađarske i Austrije za svoj mobilni sistem “Skyranger”, koji kombinuje senzore i top.

Proizvođač dronova “Nordyn Group” smatra da je korišćenje dronova za presretanje drugih dronova isplativo rješenje. Osnivač kompanije, Osijan Fogel, upozorio je na opasnost od razvoja “zoološkog vrta” različitih sistema koje bi vojnici morali da uče da koriste.

Mnogi od predloženih sistema već su dostupni na tržištu, pa bi EU i njene zemlje članice morale odlučiti koje će sisteme kupiti, gdje će ih rasporediti i kako ih međusobno povezati, rekli su zvaničnici i predstavnici industrije.

Stručnjaci navode da bi svaki takav sistem morao biti usklađen sa širim sistemima vazdušne i raketne odbrane NATO-a.

“EU i NATO moraju u ovom pitanju djelovati ruku pod ruku”, rekao je za Rojters Kamil Gran, bivši visoki zvaničnik NATO-a, a sada generalni sekretar Evropskog udruženja za vazduhoplovnu, bezbjednosnu i odbrambenu industriju.

Neki zvaničnici i rukovodioci, poput Jana-Hendrika Bolensa, izvršnog direktora kompanije “Alpine Eagle”, koja je razvila sistem za rano vazdušno upozoravanje i presretanje, smatraju da bi evropska inicijativa mogla “zaživjeti u roku od godinu - ako postoji politička volja”.

Drugi su, međutim, znatno skeptičniji.

“Ne govorimo o konceptu koji će biti ostvaren u naredne tri ili četiri godine... možda čak ni duže”, rekao je njemački ministar odbrane Boris Pistorius na bezbjednosnom forumu u Varšavi prošlog mjeseca.

( N.B. )