Izvještaj EK: Hitno reorganizovati MUP i policiju, rješavati slučajeve visoke korupcije

Evropska komisija (EK) je u godišnjem izvještaju za Crnu Goru pozvala državu da hitno reorganizuje Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) i Upravu policije (UP), radi poboljšanja prevencije korupcije.

U dokumentu u koji su “Vijesti” imale uvid, a koji će zvanično biti objavljen danas, istaknuto je da se u dva najvažnija poglavlja u pregovorima s Evropskom unijom (EU) - 23 (pravosuđe i temeljna prava) i 24 (pravda, sloboda i bezbjednost), Crna Gora nalazi između umjerenog i dobrog nivoa pripremljenosti, a u tim oblastima je prošle godine ostvarila određen (Poglavlje 23), odnosno ograničen napredak (Poglavlje 24).

Poglavlja 23 i 24 posljednja su koja se zatvaraju u pregovorima s EU.

Iz EK su pozvali i na poboljšanje efikasnosti pravosuđa, unapređenje rezultata istraga u slučajevima visoke korupcije, brzo imenovanje nedostajućih članova Savjeta Agencije za audiovizuelne medijske usluge (AMU), bolju kontrolu graničnih prelaza, obezbjeđivanje prostorija za Specijalno državno tužilaštvo i Specijalno policijsko odjeljenje, izmjene Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, kao i na uvođenje vizama državama kojima treba viza za ulazak u EU…

"Vijesti" su juče objavile da je EK notirala rezultate države u borbi protiv šverca cigareta.

U izvještaju je konstatovano da je, nakon što su postavljeni završni kriterijumi za Poglavlje 23 (dobijanje Izvještaja o procjeni ispunjenosti završnih mjerila za poglavlja 23 i 24 - IBAR u junu 2024.), Crna Gora započela sprovođenje sveobuhvatnih reformi i unapređenja zakonodavnog i strateškog okvira u svim sektorima, što, kazali su iz EK, daje pozitivne rezultate.

“Dodatno, u oblasti osnovnih prava Crna Gora je usvojila značajne reforme pravnog okvira”, piše u izvještaju.

Popuniti najviše sudske funkcije

Iz EK su ocijenili da je pravosudni sistem Crne Gore između umjerenog i dobrog nivoa pripremljenosti, te da je ostvario napredak u sprovođenju ključnih pravosudnih reformi.

“Nova predsjednica Vrhovnog suda (Valentina Pavličić) izabrana je jednoglasno od strane Sudskog savjeta kroz postupak zasnovan na zaslugama i transparentnosti, dok blagovremeno popunjavanje najviših sudskih i tužilačkih funkcija i dalje predstavlja izazov”, piše u dokumentu.

Istakli su da je primjena unaprijeđenog pravnog okvira donijela početne pozitivne rezultate, kazavši da je rad na sprovođenju Strategije reforme pravosuđa 2024–2027. u toku, iako sve planirane aktivnosti za 2024. nisu u potpunosti realizovane.

Notirano je povećanje plata od 30 odsto za nosioce pravosudnih funkcija, za šta su iz EK rekli da je važan korak ka povećanju atraktivnosti pravosudne karijere i ispunjavanju dugogodišnje preporuke Evropske komisije.

“Crna Gora je pokrenula proces izmjena Ustava u cilju adresiranja pojedinih preporuka Evropske komisije. Ipak, rezultati u pogledu odgovornosti u pravosuđu ostaju ograničeni”, navodi se.

Konstatovali su da pravosudni sistem mora značajno da unaprijedi kapacitete u pogledu ljudskih resursa, budžeta, infrastrukture i informacionih tehnologija, ali i da su zabilježeni i određeni pozitivni pomaci u pogledu efikasnosti, iako zaostali predmeti i dalje predstavljaju “značajan problem”.

Zapaženo je da Crna Gora nastavlja da ostvaruje dobar napredak u domaćem procesuiranju ratnih zločina.

Iz EK su kazali da su njihove preporuke iz prethodne godine djelimično sprovedene i da uglavnom ostaju važeće, navodeći da bi Crna Gora u narednom periodu trebalo:

• da nastavi imenovanja na najviše sudske funkcije kroz postupke zasnovane na zaslugama i transparentnosti, uključujući Ustavni sud i sudske i tužilačke savjete, radi obezbjeđivanja nezavisnosti, odgovornosti i pravilnog funkcionisanja pravosudnog sistema;
• da nastavi jačanje nezavisnosti pravosuđa i punu i efikasnu primjenu unaprijeđenog strateškog i zakonodavnog okvira, kao i dalje usklađivanje zakonodavstva, uključujući Ustav, posebno u dijelu sastava i odlučivanja Sudskog i Tužilačkog savjeta, sa pravnom tekovinom EU i evropskim standardima o nezavisnosti, nepristrasnosti, odgovornosti, nerazrješivosti, integritetu, efikasnosti i profesionalizmu pravosudnog sistema, u skladu sa preporukama EK, Venecijanske komisije (VK) i GRECO-a;
• da poboljša ukupnu efikasnost pravosuđa, uključujući smanjenje broja neriješenih predmeta, posebno u Višem sudu u Podgorici, Upravnom sudu Crne Gore i Specijalnom državnom tužilaštvu, te da osigura punu primjenu Plana racionalizacije mreže sudova i Strategije digitalizacije pravosuđa 2025–2028.

Potrebni rezultati u slučajevima visoke korupcije

U izvještaju je konstatovano da je Crna Gora umjereno pripremljena u borbi protiv korupcije i da je država ostvarila određeni napredak u sprovođenju reformi.

“Implementacija unaprijeđenog zakonodavnog okvira je u toku, naročito kroz usvajanje osam pratećih zakona. Potrebni su dodatni napori kako bi se obezbijedila potpuna primjena i usklađenost sa preostalim preporukama GRECO-a, VK i EK”, istaknuto je.

Iz EK su poručili da je Agencija za sprečavanje korupcije (ASK) nastavila da obavlja svoje zadatke, iako su kašnjenja u imenovanju rukovodstva i ograničeni resursi izazvali određene poteškoće.

Istakli su da Crna Gora hitno mora da imenuje direktora ASK-a na puni mandat (trenutni vršilac dužnosti je Dušan Drakić).

“Sprovođenje Strategije za borbu protiv korupcije 2024–2028. i Akcionog plana 2024–2025. je u toku, ali postoje izazovi u praćenju njihove realizacije. Potrebno je povećati ljudske kapacitete u borbi protiv korupcije”, piše u dokumentu.

Ocijenjeno je da je, iako se bilježi napredak u pogledu istraga i gonjenja slučajeva visoke korupcije, broj pravosnažnih presuda i dalje nizak, te da se mora povećati, kao i da nedostatak efikasnih i odvraćajućih kazni i dalje doprinosi percepciji nekažnjivosti.

“Takođe, treba riješiti problem sistematskog odugovlačenja krivičnih postupaka, naročito u predmetima visoke korupcije. Mjere za suzbijanje korupcije u oblastima sa visokim rizikom se sprovode kroz Strategiju, ali je potrebno obezbijediti njihovu dosljednu i efektivnu primjenu”, dodaje se.

Poručili su da se pravni okvir o finansiranju političkih partija i izbornih kampanja mora dodatno izmijeniti kroz transparentan i inkluzivan proces konsultacija sa svim relevantnim akterima.

Naveli su da su preporuke EK iz prethodne godine djelimično sprovedene i da uglavnom ostaju važeće, te da bi Crna Gora u narednom periodu trebalo:

• da nastavi punu i efikasnu primjenu unaprijeđenih strateških i pravnih okvira, te dalje usklađivanje sa pravnom tekovinom EU i evropskim standardima za prevenciju i borbu protiv korupcije, uključujući sprovođenje preostalih preporuka VK, GRECO-a i misija ekspertske procjene EK, uz jačanje operativnih kapaciteta i finansijske nezavisnosti ASK;
• da unaprijedi rezultate u proaktivnim istragama, gonjenju i osuđivanju slučajeva korupcije, naročito visoke korupcije, kroz hitno jačanje sprovođenja postojećih krivičnih propisa od strane tužilaštva i sudova, uz primjenu efikasnih i odvraćajućih kazni, izmjene Krivičnog postupka i Zakona o advokaturi u cilju otklanjanja prepreka i neosnovanih kašnjenja, te unapređenje praćenja nalaza Državne revizorske institucije (DRI);
• da dodatno izmijeni Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja kroz transparentan i inkluzivan proces konsultacija, u skladu sa OSCE/ODIHR i evropskim standardima, radi povećanja transparentnosti i kontrole troškova političkih partija i sprečavanja zloupotrebe državnih resursa putem odvraćajućih sankcija.

Ugrožene grupe i dalje diskriminisane

U izvještaju je procijenjeno da je zakonodavni i institucionalni okvir za osnovna prava uglavnom uspostavljen, a da Crna Gora nastavlja da u velikoj mjeri poštuje svoje međunarodne obaveze u oblasti ljudskih prava.

Ipak, konstatovano je da je potrebno više napora za punu primjenu tog okvira i obezbjeđivanje pristupa pravdi i ostvarivanja prava u upravnim i sudskim postupcima, naročito za ranjive kategorije stanovništva.

“U toku je izrada novog Zakona o Zaštitniku ljudskih prava i sloboda, radi potpune usklađenosti sa Pariškim principima i obezbjeđivanja ponovne akreditacije na status ‘A’ za Nacionalnu instituciju za ljudska prava (NHRI). Skupština još nije usvojila novi Zakon o zabrani diskriminacije u skladu sa pravnom tekovinom EU i evropskim standardima”, navodi se.

Notirano je da su najugroženije društvene grupe - Romi i Egipćani, osobe sa invaliditetom i LGBTIQ osobe - i dalje izložene diskriminaciji, govoru mržnje i zločinima iz mržnje.

Poručeno je da Crna Gora mora efikasno da sprovede sve preporuke Evropskog komiteta za sprečavanje torture (CPT), Evropske komisije protiv rasizma i netolerancije (ECRI) i grupe eksperata GREVIO.

U tom kontekstu, istakntuo je da bi u narednom periodu Crna Gora bi trebalo:

• da nastavi sa značajnim napretkom u sprovođenju svih preostalih preporuka CPT-a, ECRI-ja i GREVIO-a;
• da uloži dodatne napore u sprovođenju Strategije za unapređenje položaja Roma i Egipćana i ispuni obaveze preuzete u okviru Poznanske deklaracije;
• da usvoji novi Zakon o zabrani diskriminacije i novi Zakon o zaštiti ličnih podataka, u skladu sa pravnom tekovinom EU i evropskim i međunarodnim standardima.

Nazadovali u usklađivanju s viznom politikom EU

EK je konstatovala da je Crna Gora između umjerenog i dobrog nivoa pripremljenosti u oblasti pravde, slobode i bezbjednosti (Poglavlje 24).

Ocijenili su da je ostvaren je ograničen napredak, pri čemu je započet rad na unapređenju opreme za nadzor granice, da je toku kampanja zapošljavanja novih službenika granične policije, kao i instalacija opreme za elektronsku registraciju migranata u prostorijama granične policije u Božaju i Pljevljima.

Notirano je da je u decembru 2024. godine, Crna Gora odobrila vizne olakšice za dvije države - Bahrein (trajno) i Uzbekistan (sezonski), dok je sezonsko izuzeće za Saudijsku Arabiju unaprijeđeno u trajno izuzeće.

Iz EK su ocijenili da je uključivanjem ovih zemalja, Crna Gora značajno nazadovala u usklađivanju s viznom politikom EU.

“Ipak, u oktobru je Crna Gora ukinula bezvizni režim sa četiri zemlje: Kuvajtom, Egiptom, Armenijom i Uzbekistanom”, navodi se.

Istakli su da su preporuke Komisije iz prošle godine djelimično sprovedene i ostaju važeće, te da bi u narednom periodu Crna Gora trebalo:

• da poveća efikasnost gonjenja i suđenja u slučajevima teškog i organizovanog kriminala, naročito pranja novca; da riješi problem dugotrajnih suđenja i čestih odlaganja u predmetima organizovanog kriminala; da obezbijedi primjenu ključnih pravnih koncepata, kao što su samostalno pranje novca (nezavisno od osnovnog krivičnog djela) i kvalitet dokaza pred sudovima i tužilaštvom; te da obezbijedi oduzimanje imovinske koristi stečene kriminalom – kroz sistematsko praćenje tokova novca, efikasno sprovođenje posebnih istražnih radnji i dosljednu primjenu proširenog oduzimanja;
• da dodatno ojača kapacitete za upravljanje granicama, rješavanjem kritičnih nedostataka u infrastrukturi i opremi za nadzor granice; da preduzme neophodne korake za uspostavljanje sistema za unaprijed dostavljanje podataka o putnicima (API) i biometrijskog sistema registracije migranata;
• da raskine bezvizne sporazume sa zemljama čijim državljanima je potrebna viza za ulazak u EU, u skladu sa obavezama već preuzetim u okviru Agende reformi, posebno sa državama koje predstavljaju rizik od neregularnih migracija ili bezbjednosni rizik za EU.

Hitno reorganizovati MUP i policiju

Komisija je ocijenila da je Crna Gora umjereno pripremljena u borbi protiv teškog i organizovanog kriminala.

Konstatovali su da je ostvaren dobar napredak u pripremi novog nacrta zakona o oružju, usvajanju strategije za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala 2024–2027, kao i u sprovođenju srednjoročne revizije procjene prijetnje od teškog i organizovanog kriminala (SOCTA).

“U skladu s pravnom tekovinom EU, u aprilu 2025. Uprava policije je uspostavila Međunarodnu operativnu sobu 24/7 – Jedinstvenu tačku kontakta (SPOC)”, dodaje se.

U dokumentu piše da su preporuke EK iz prethodne godine djelimično sprovedene i da ostaju uglavnom važeće, te da bi država u narednom periodu trebalo:

• da ostvari napredak u popunjavanju upražnjenih mjesta u Specijalnom policijskom odjeljenju (SPO), Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT) i Višem sudu u Podgorici; da obezbijedi odgovarajuće prostorije za SDT i SPO i reorganizuje Odjeljenje za posebne istražne mjere;
• da obezbijedi stabilnost u svim sektorima i direktorima policije imenovanjem rukovodilaca sa punim ovlašćenjima kroz objektivan i meritokratski postupak;
• da smanji rizike od korupcije i infiltracije organizovanog kriminala u agencijama za sprovođenje zakona i pravosuđu primjenom snažne politike prevencije i integriteta, te obezbjeđivanjem stroge sudske reakcije na otkrivene slučajeve; da hitno reorganizuje Ministarstvo unutrašnjih poslova i policiju radi jačanja prevencije korupcije i unutrašnje kontrole.

Visoka nezaposlenost mladih

EK je ocijenila da je Crna Gora ostvarila određeni napredak i da se nalazi između umjerenog i dobrog nivoa pripremljenosti u razvoju funkcionalne tržišne ekonomije.

Notirano je da je ekonomski rast usporen usljed slabijih prihoda od turizma tokom 2024. i prve polovine 2025. godine.

“Budžetski deficit je porastao 2024, ali je bio u skladu sa revidiranim ciljem; međutim, fiskalne ranjivosti i dalje postoje zbog visokih potreba za refinansiranjem duga i nedavnih mjera koje su oslabile budžetske prihode i povećale socijalnu potrošnju”, piše u dokumentu.

Navedeno je da je situacija na tržištu rada nastavila da se poboljšava, ali da strukturni problemi ostaju - visoka nezaposlenost mladih i dugoročno nezaposlenih.

“Bankarski sektor je ostao dobro kapitalizovan i likvidan. Ostvaren je određeni napredak u poboljšanju poslovnog ambijenta i pripremi reforme državnih preduzeća (SOE – State owned enterprises)”, navodi se.

Kazali su su preporuke Komisije iz prethodne godine djelimično sprovedene i da uglavnom ostaju važeće.

Da bi se unaprijedilo funkcionisanje tržišne ekonomije, iz EK ističu da bi Crna Gora trebalo:

• da osmisli i sprovede mjere koje ograničavaju javnu potrošnju i povećavaju prihode, obezbjeđujući poštovanje fiskalnih pravila;
• da primijeni Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti radi uspostavljanja Fiskalnog savjeta na vrijeme kako bi mogao da razmotri prijedlog budžeta za 2026. godinu;
• da pripremi sveobuhvatnu izjavu o fiskalnim rizicima, uključujući analizu rizika povezanih sa državnim preduzećima, i da unaprijedi reformu korporativnog upravljanja u SOE sektoru.

Zavisnost od turizma

Ocjenjeno je da je Crna Gora ostvarila određeni napredak i da se nalazi između umjerenog i dobrog nivoa pripremljenosti da se suoči s konkurentskim pritiskom i tržišnim silama unutar EU.

Zapaženo je da se obrazovni sistem i dalje suočava s brojnim izazovima, “koje nadležni organi postepeno rješavaju”.

“Napori ka zelenoj i digitalnoj tranziciji napreduju sporim tempom. Potrebni su dodatni napori da se diverzifikuje uska proizvodna baza Crne Gore”, dodaje se.

Istaknuto je da visoka zavisnost ekonomije od sektora usluga, posebno turizma, kao i mala veličina domaćih preduzeća i njihov nizak nivo učešća u izvozu, predstavljaju prepreke povećanju produktivnosti i konkurentnosti lokalnih firmi.

Navedeno je da su preporuke Komisije iz prethodne godine sprovedene u ograničenoj mjeri i da uglavnom ostaju važeće, te da bi u narednom periodu Crna Gora trebalo:

• da nastavi implementaciju digitalnih javnih usluga za građane i privredu i da prioritetno razvije i sprovede interaktivnu e-upravnu platformu za transakcione elektronske usluge;
• da unaprijedi sprovođenje programa dualnog stručnog obrazovanja i obuke, kao i postsekundarnog obrazovanja, u bliskoj saradnji sa poslovnim udruženjima i da omogući učenje kroz rad;
• da poboljša institucionalno i regulatorno okruženje za zelenu tranziciju i poveća energetsku otpornost usvajanjem nacionalnog energetskog i klimatskog plana i sprovođenjem zakonodavstva o energetskoj efikasnosti.

Pregovori o pristupanje Crne Gore EU počeli su 29. juna 2012. Od tada je Podgorica otvorila sva poglavlja - 33, a privremeno zatvorila sedam (tri krajem prošle godine, a jedno u junu ove). To su poglavlja poglavlje 25 (nauka i istraživanje), 26 (obrazovanje i kultura), 30 (spoljni odnosi), 7 (pravo intelektualne svojine), 10 (informaciono društvo i mediji), 20 (preduzetništvo i industrijska politika) i 5 (javne nabavke).

( Balša Rudović )