Američko-izraelski centar kroji budućnost Gaze

U zapuštenoj industrijskoj zoni na jugu Izraela, ogromno skladište vrvi od stotina američkih i izraelskih vojnika, arapskih obavještajaca, međunarodnih humanitarnih radnika, kao i diplomata i vojnog osoblja iz cijele Evrope i čak iz Singapura.

Njihova zvanična misija je da pomognu u nadzoru krhkog prekida vatre između Izraela i Hamasa u Gazi. Međutim, kako piše “Njujork tajms”, oni su dobili i zadatak da učestvuju u osmišljavanju ambicioznih planova za poslijeratnu budućnost te enklave, u skladu sa mirovnim predlogom predsjednika SAD Donalda Trampa od 20 tačaka - razoružavanje Hamasa i obnova Gaze pod novom, nezavisnom palestinskom administracijom.

Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija je u ponedjeljak usvojio rezoluciju kojom podržava Trampov mirovni plan i u kojoj se takođe poziva na ulazak Međunarodnih stabilizacionih snaga u Gazu, radi demilitarizacije i upravljanja tom teritorijom. Neki američki vojni zvaničnici u tom centru već rade na operativnim planovima za te snage, navodi “Tajms”.

Ipak, mjesec nakon što je centar počeo da funkcioniše, daleko je od izvjesnog da su ostvarili ozbiljniji napredak. Zvaničnici upoređuju Civilno-vojni koordinacioni centar (CMCC) pod američkim vođstvom, sa haotičnom startap operacijom.

Najupadljivije je to što u zgradi nema zvaničnih palestinskih predstavnika, što je izazvalo kritike dijela diplomata i humanitarnih radnika koji smatraju da vizija Gaze koja se diktira spolja teško može uspjeti ako Palestinci nemaju značajnu ulogu.

Neki od uključenih u ovaj poduhvat kažu da prizori američkih vojnika koji razmjenjuju ideje o tome kako obnoviti razoreni Pojas Gaze bude nelagodna sjećanja na druge pokušaje obnove pod vođstvom SAD, u Iraku i Avganistanu.

U zgradi u Kirjat Gatu, dvadesetak kilometara sjeveroistočno od Gaze, na ogromnim ekranima prikazuju se snimci enklave iz vazduha. Prema riječima kapetana Tima Hokinsa, portparola Centralne komande vojske SAD, redovne radne grupe kojima rukovode visoki američki oficiri, bave se temama poput obavještajnih podataka, humanitarne pomoći i civilne uprave.

Rad centra nadgleda tim koji predvodi Arije Lajtston, savjetnik Trampove administracije trenutno baziran u Tel Avivu, koji radi na široj strateškoj viziji budućnosti Gaze, navelo je nekoliko diplomata i zvaničnika upoznatih s procesom. Lajtston je odbio da komentariše.

Prema riječima dvojice zvaničnika i internog rasporeda sjedjenja koji je jedan od njih nedavno podijelio, predstavnike su poslale zemlje od Kanade, preko Ujedinjenih Arapskih Emirata, do Njemačke, kao i humanitarne agencije i nevladine organizacije. Neki zvaničnici sa ogromnim iskustvom na Bliskom istoku sjede rame uz rame s onima koji ga nemaju nimalo. U jednom trenutku je, prema tvrdnjama trojice zvaničnika, za novopridošle organizovano i uvodno predavanje “Šta je Hamas?”.

Prema riječima dvojice zvaničnika, održava se mnoštvo sastanaka uz tablu za pisanje, ponekad s laganim nazivima za teške teme. Radna grupa za pitanja civilne uprave podijelila je sedmicu na tematske dane, uključujući “velnes srijede”, posvećene zdravstvenoj zaštiti i obrazovanju, te “žedne četvrtke” za vodnu infrastrukturu.

“Njujork tajms” je svoj članak zasnovao na razgovorima sa više od 20 diplomata, drugih zvaničnika i humanitarnih radnika koji su boravili u centru, kao i na internim planskim dokumentima do kojih je došao. Svi sagovornici su insistirali na anonimnosti kako bi mogli govoriti o radu koordinacionog centra, jer nisu ovlašćeni da istupaju javno.

Izraelska vojska je odbila da komentariše.

Neki zvaničnici sa ogromnim iskustvom na Bliskom istoku sjede rame uz rame s onima koji ga nemaju nimalo. U jednom trenutku je, prema tvrdnjama trojice zvaničnika, za novopridošle organizovano i uvodno predavanje “Šta je Hamas?”

Izrael i Hamas su prošlog mjeseca postigli prekid vatre uz podršku SAD i zaustavili više od dvije godine razornog rata koji je opustošio Pojas Gaze, dom oko dva miliona ljudi, i usmrtio desetine hiljada Palestinaca. Sukob je počeo nakon što je Hamas 7. oktobra 2023. napao Izrael, ubivši oko 1.200 ljudi i zarobivši oko 250 talaca.

U sklopu primirja, Hamas je oslobodio 20 preživjelih izraelskih talaca i pristao da preda tijela više od dvadesetak drugih, u zamjenu za gotovo 2.000 palestinskih zatvorenika. Izrael je potom povukao snage, zadržavši kontrolu nad nešto više od polovine Gaze.

Međutim, taj sporazum nije formalno okončao rat.

SAD sada pokušava da pogura obje strane ka drugoj fazi Trampovog mirovnog plana: razoružavanju Hamasa, raspoređivanju međunarodnih stabilizacionih snaga u Gazi i obnovi makar onih djelova teritorije nad kojima Izrael trenutno ima kontrolu.

Bar dio priprema za tu fazu odvija se u koordinacionom centru, koji je ubrzano uspostavilo 200 pripadnika Centralne komande američke vojske i koji je otvoren 17. oktobra. Zgrada je ranije služila kao sjedište Fondacije za humanitarnu pomoć Gazi, grupe koju podržava Izrael i koja je bila predmet brojnih kritika, a koja je u oktobru obustavila djelovanje, kazale su dvije osobe upoznate s tim pitanjem.

General-potpukovnik Patrik D. Frenk, komandant Kopnene vojske SAD pri Centralnoj komandi, i Stiven Fagin, američki ambasador u Jemenu, zajednički rukovode koordinacionim centrom. General-major Jakov Dolf je glavni oficir za vezu izraelske vojske.

Još jedno pitanje koje CMCC prati je humanitarna pomoć koja ulazi u Gazu, a čiji protok nadzire Izrael. Kapetan Hokins, portparol CENTCOM-a, rekao je da sada u Gazu svakodnevno ulazi oko 800 kamiona sa humanitarnom pomoći.

Američki zvaničnici nastoje da dovedu humanitarnu pomoć u Gazi u potpunosti pod okrilje centra, ali su, prema riječima petorice učesnika u njegovom radu, do sada imali ograničene rezultate.

Dva izraelska bezbjednosna zvaničnika su kazala da organ izraelske vojske zadužen za vezu, Koordinator vladinih aktivnosti na teritorijama, nije prepustio nadležnosti CMCC-u, iako američki zvaničnici prednjače u dijalogu s međunarodnom zajednicom.

“Tajms” piše da je Palestinska uprava, koja ima podršku međunarodne zajednice, izradila sopstvene planove za humanitarnu pomoć u Gazi i poslijeratnu obnovu. Međutim, palestinski zvaničnici nisu uključeni u koordinacioni centar, navode brojni sagovornici upoznati s njegovim radom.

To je, kako ističe list, odraz izraelskog insistiranja da Palestinskoj upravi bude onemogućeno da upravlja Gazom nakon rata. To je stav koji je u skladu sa odlučnošću premijera Benjamina Netanjahua da spriječi stvaranje nezavisne palestinske države na Zapadnoj obali i u Gazi.

U hali u Kirjat Gatu, američki vojnici zauzimaju gornji sprat. Prizemlje pripada Izraelu. Između njih je zajednički sprat na kojem borave i međunarodne organizacije i predstavnici drugih država.

Aktivnosti centra sada obuhvataju i planiranje “alternativnih bezbjednih zajednica” - novih stambenih kompleksa koje Trampova administracija razmatra da izgradi za Palestince u djelovima Gaze koji su i dalje pod izraelskom kontrolom

Koordinacioni centar je brzo postao pozornica za posjete visokih zvaničnika Trampove administracije, uključujući potpredsjednika Džej Di Vensa i državnog sekretara Marka Rubija.

Tokom posjete centru u ponedjeljak, novinarima je dopuštena strogo nadzirana tura po srednjem spratu zgrade, gdje su se mogli vidjeti američki vojnici kako izraelskim oficirima drže prezentaciju o palestinskim policijskim snagama za Gazu.

Na mapi Gaze koja se nalazila u središtu ogromne prostorije bila je prikazana “crvena zona” pod kontrolom Hamasa i “zelena zona” pod izraelskom kontrolom. Žuta linija - do koje su se izraelske snage povukle u sklopu primirja - razdvajala je te dvije zone.

Prema riječima više od osam diplomata i zvaničnika, aktivnosti centra sada obuhvataju i planiranje “alternativnih bezbjednih zajednica” - novih stambenih kompleksa koje Trampova administracija razmatra da izgradi za Palestince u djelovima Gaze koji su i dalje pod izraelskom kontrolom.

Izraelski i američki zvaničnici se nadaju da će ti novi kompleksi privući stanovnike Gaze koji traže sklonište i sigurnost da se iz zone pod Hamasovom kontrolom presele upravo tamo, čime bi se oslabila ta grupa, naveli su sagovornici.

Nije bilo jasno da li će, i kada, ti kompleksi uopšte biti izgrađeni. Ali nekoliko diplomata upoznatih s inicijativom bilo je kritično prema tom predlogu, pitajući se da li bi stanovnici Gaze uopšte bili voljni da tamo žive, da li bi SAD i Izrael postavljali uslove ko može da boravi u tim naseljima, kao i da li bi takav plan mogao stvoriti uslove za trajnu podjelu te enklave.

( A. Šofranac )