Studija CEP-a: Crna Gora bi predstavljala najmanji finansijski teret za EU od svih država Zapadnog Balkana

Ulazak Crne Gore u Evropsku uniju koštao bi građane tog bloka u prosjeku 1,86 eura za sedam godina, odnosno 27 centi godišnje, što je ubjedljivo najmanji finansijski teret među svim kandidatima sa Zapadnog Balkana, pokazala je studija beogradskog Centra za evropske politike (CEP) u koju su “Vijesti” imale uvid.

Studija, koju je finansirala Fondacija Konrad Adenauer, pruža projekcije alokacija iz budžeta EU, doprinosa novih država članica budžetu Unije i fiskalnih efekata po zemlji i po budžetskim linijama, uz poređenja rashoda sa bruto-nacionalnim dohotkom (BND) EU i procjene godišnjih troškova po stanovniku.

Razmotreno je i kako bi se instrument Next Generation EU (najveći paket ekonomskog oporavka od posljedica kovida u istoriji EU, vrijedan 750 milijardi eura) primjenjivao u slučaju pristupanja novih članica i kako bi njihov udio u ukupnom finansiranju izgledao u odnosu na novi predloženi Višegodišnji finansijski okvir EU (MFF) 2028-2034, vrijedan skoro dva biliona eura.

U studiji se navodi da Crna Gora nastavlja stabilno da napreduje ka članstvu u EU i da trenutno postoji široki optimizam da će “ova mala zemlja Zapadnog Balkana, sa nešto više od pola miliona stanovnika i bruto-domaćim proizvodom (BDP) po stanovniku koji doseže 54 odsto prosjeka EU, ostvariti svoj cilj da do 2026. godine zaključi pregovore o pristupanju, čime bi se otvorio put da ubrzo potom postane sljedeća članica”.

Podsjeća se da je, nakon što je 2012. Crna Gora otvorila pristupne pregovore, došlo do zastoja, prvenstveno zbog ponavljanih i dugotrajnih političkih kriza.

“Sada, EU ne samo da zatvara poglavlja sa Crnom Gorom, pruža podršku kroz Instrument za reforme i rast (Reform and Growth Facility) i postepeno je integriše u tržište Unije, već se i zvanično sprema da počne pripreme za pristupni ugovor”, navodi se u studiji.

To je, kako je ocijenjeno, najsnažniji politički signal spremnosti EU da se proširi, ali i hitan podsjetnik da Crnu Goru treba uvrstiti u kratkoročno planiranje i pripremiti odgovarajuće budžetske procjene.

MALI UTICAJ NA BUDŽET EU

U CEP-u procjenjuju da bi u apsolutnim iznosima, puno članstvo Crne Gore u EU podrazumijevalo ukupnu bruto alokaciju od 2,35 milijardi eura iz budžeta EU tokom Višegodišnjeg finansijskog okvira (MFF) 2028-2034, što odgovara udjelu od 5,04% ukupnog paketa predviđenog za zemlje Zapadnog Balkana.

Na godišnjem nivou to iznosi 0,34 milijarde eura (340 miliona), oko 4,86% crnogorskog BDP-a, dodaje se.

Prema podacima Monstata, BDP Crne Gore za 2024. godinu iznosio je 7,6 milijardi eura, a po stanovniku 12,26 hiljada eura.

Kako je objašnjeno u studiji, kad bi Crna Gora danas pristupila Uniji, to bi povećalo postojeći MFF 0,19%, pri čemu bi se taj iznos u narednom MFF-u smanjio na 0,12%.

“Sa stanovišta EU, fiskalni uticaj iznosio bi 0,0008% godišnjeg BND-a Unije. Izračunato po stanovniku EU, pristupanje Crne Gore predstavljalo bi prosječni fiskalni teret od 1,86 eura po građaninu u periodu od sedam godina, odnosno 0,27 eura godišnje. Ukratko, procjene jasno pokazuju da bi to bio ubjedljivo najmanji finansijski uticaj na budžet EU od svih kandidata sa Zapadnog Balkana”, piše u studiji.

Uzimajući u obzir obavezni doprinos Crne Gore budžetu EU kao nove članice, procijenjena sredstva se shodno tome mijenjaju. Finansijske obaveze zemlje, kako se navodi, iznosile bi 0,61 milijardu eura (610 miliona) tokom sedam godina - odnosno 0,09 milijardi eura (90 miliona) godišnje - ostavljajući Crnu Goru sa neto alokacijom od 1,73 milijarde eura.

Ovo, prema CEP-u, predstavlja smanjenje od 26,4% u odnosu na početnu bruto vrijednost, što rezultira prosječnim godišnjim neto transferom od 0,25 milijardi eura - oko 3,57% nacionalnog BDP-a.

Ovaj neto iznos, kako je objašnjeno, odgovara 0,11% postojećeg MFF-a i 0,09% predloženog novog MFF-a.

“Fiskalne implikacije pristupanja Crne Gore pale bi na 0,0006% godišnjeg BND-a EU, dok bi trošak po građaninu EU iznosio 1,38 eura tokom sedam godina - odnosno 0,20 eura godišnje - što potvrđuje veoma ograničen budžetski uticaj pristupanja Crne Gore na poreske obveznike EU. S obzirom na malu veličinu Crne Gore, njen ukupni uticaj na budžet EU bio bi najmanje značajan”, ocijenio je CEP.

PROŠIRENJE NA ZAPADNI BALKAN FISKALNO IZVODLJIVA GEOPOLITIČKA NUŽNOST

U studiji piše da ukupan trošak integracije Zapadnog Balkana bio bi marginalan u odnosu na ukupni finansijski kapacitet EU.

Kada bi, kako se navodi, svih šest kandidata (Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija) preko noći ušle u Uniju, ukupna bruto alokacija iznosila bi 46,60 milijardi eura, odnosno 6,66 milijardi godišnje. Uz očekivanih 12,09 milijardi eura doprinosa novih članica, to bi rezultiralo neto fiskalnim izdacima od 34,51 milijardu eura u sedam godina, odnosno 4,93 milijarde godišnje.

U studiji je objašnjeno da suštinski, bruto iznos bi predstavljao povećanje od 3,85% u odnosu na trenutni MFF (koji sada iznosi 1,21 bilion eura u tekućim cijenama), odnosno 0,0150% godišnjeg BND-a EU i 5,29 eura po stanovniku godišnje, dok bi neto iznos odgovarao 3,23% MFF-a, 0,0111% godišnjeg BND-a EU i 3,92 eura po stanovniku godišnje.

“Ovi nalazi jasno pokazuju da je proširenje na Zapadni Balkan geopolitička nužnost koja je fiskalno izvodljiva za Uniju i njene države članice”, ocijenjeno je.

Finansijske obaveze zemlje iznosile bi 610 miliona tokom sedam godina, ostavljajući Crnu Goru sa neto alokacijom od 1,73 milijarde

Po državama, proširenje na Albaniju bi EU koštalo 5,2 eura po stanovniku za sedam godina, ili 74 centa, na Bosnu i Hercegovinu 6,24 eura, odnosno 89 centi godišnje, na Kosovo 2,58 eura ili 37 centi godišnje, na Sjevernu Makedoniju 4,54 eura ili 65 centi, a na Srbiju 16,61 euro za sedam godina, odnosno 2,37 eura godišnje.

Nalazi takođe naglašavaju da bi, iako bi ukupni uticaj na budžet EU bio ograničen, proširenje ipak donijelo značajan podsticaj regionu.

Bruto iznos predstavljao bi četvorostruko povećanje u odnosu na trenutne alokacije za Zapadni Balkan u okviru Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA III, tj. 12,2 milijarde eura).

To bi, prema studiji, odgovaralo 4,48% ukupnog BDP-a regiona. Dodatno, iako bi neto iznos bio manji, zbog uzimanja u obzir doprinosa novih članica, on bi i dalje predstavljao značajno, trostruko povećanje u odnosu na sadašnje IPA finansiranje, dostižući 3,32% BDP-a regiona.

“Ove projektovane prilive naglašavaju transformativni potencijal članstva, jer obezbjeđuju resurse sposobne da ubrzaju konvergenciju i podrže dugoročni rast. U konačnom, uspjeh proširenja neće zavisiti od fiskalnog kapaciteta, već od političke volje - unutar EU da djeluje strateški, i unutar Zapadnog Balkana da odlučno unapređuje reforme”, poručuju iz CEP-a.

Autori studije napominju da su se oslanjali isključivo na zvanične i provjerljive statističke izvore, odnosno na javno dostupne podatke Eurostata, Evropske komisije, AMECO (makroekonomska baza podataka EK) i nacionalne statističke zavoda zemalja Zapadnog Balkana.

“Sve brojke odnose se na MFF 2021-2027 u tekućim cijenama. Kada harmonizovani ili potpuni podaci nijesu dostupni, koriste se odgovarajući parametri na osnovu zemalja EU-13, kako bi se obezbijedila dosljedna empirijska osnova i rezultati zasnovani na međunarodno uporedivim podacima”, pojasnili su.

MINIMALAN FINANSIJSKI EFEKTI, ALI SNAŽAN POLITIČKI SIGNAL

U studiji se navodi da bi, pored minimalnih finansijskih efekata, članstvo Crne Gore poslalo snažan politički signal o kontinuiranoj posvećenosti EU Zapadnom Balkanu, jačajući kredibilitet procesa proširenja i transformativnu moć evropske integracije.

Kako se dodaje, da bi se planovi Podgorice o članstvu materijalizovali, od presudne važnosti biće da Crna Gora u narednim godinama održi političku stabilnost i institucionalnu funkcionalnost, te ostane fokusirana na ambiciozan i dinamičan plan za okončanje pregovaračkog procesa.

“To će zahtijevati trajnu političku volju i konstruktivnu saradnju između Vlade i parlamentarne većine, kao i otvoren i inkluzivan dijalog sa opozicijom i civilnim društvom. Štaviše, kako Crna Gora nastavlja da napreduje u zatvaranju pregovaračkih poglavlja, mora osigurati da već zatvorena ostanu zaštićena od bilo kakvog rizika od nazadovanja”, smatraju u CEP-u.

Sa stanovišta EU, fiskalni uticaj iznosio bi 0,0008% godišnjeg BND-a Unije. Izračunato po stanovniku EU, pristupanje Crne Gore predstavljalo bi prosječni fiskalni teret od 1,86 eura po građaninu u periodu od sedam godina, odnosno 0,27 eura godišnje. Ukratko, procjene jasno pokazuju da bi to bio ubjedljivo najmanji finansijski uticaj na budžet EU od svih kandidata sa Zapadnog Balkana

Poručuju da će kontinuirani reformski zamah, posebno u oblastima vladavine prava, pravosuđa i javne uprave, biti ključan za održavanje povjerenja partnera iz EU.

Pregovori o pristupanju Crne Gore EU počeli su 29. juna 2012. Od tada je Podgorica otvorila sva poglavlja (33), a privremeno zatvorila sedam, od čega tri krajem prošle godine, a jedno u junu ove. Zatvorena su poglavlja 25 (nauka i istraživanje), 26 (obrazovanje i kultura), 30 (spoljni odnosi), 7 (pravo intelektualne svojine), 10 (informaciono društvo i mediji), 20 (preduzetništvo i industrijska politika) i 5 (javne nabavke).

Vlada očekuje da će do kraja ove godine zatvoriti još pet poglavlja, a 2026. i preostala, kako bi Crna Gora pristupila EU 2028.

RADITI NA UNAPREĐENJU ADMINISTRATIVNIH KAPACITETA

CEP u studiji preporučuje Crnoj Gori da radi na unapređenju administrativnih kapaciteta kako bi ostvarila svoj cilj pristupanja.

“Kada je riječ o sposobnosti suočavanja sa konkurentskim pritiscima i tržišnim snagama u EU, Komisija ukazuje na ograničenu apsorpciju i upravljačke kapacitete državne administracije. Nakon toga slijede preporuke za jačanje administrativnih kapaciteta i poboljšanje sposobnosti apsorpcije sredstava, posebno za infrastrukturne projekte”, navode.

Poručuju da bi Vlada Crne Gore trebalo striktno da sprovede plan zapošljavanja u oblasti upravljanja EU fondovima, sa posebnim fokusom na dva pilot sektora - životnu sredinu te zapošljavanje i socijalnu politiku; da napravi putokaz za jačanje administrativnih kapaciteta Ministarstva evropskih poslova, kao i dinamičan plan mjera za unapređenje ukupnih kapaciteta državne uprave za 2025-2026.

“Vlada treba da prioritizuje sprovođenje ovih dokumenata i obezbijedi efektivnu koordinaciju svih uključenih institucija. Kako bi ove aktivnosti ostale visoko na dnevnom redu, Skupština bi trebalo da organizuje konsultativna javna saslušanja o njihovom napretku”, poručili su iz CEP-a.

Politika proširenja moraće da se takmiči za ograničene finansijske resurse

CEP u studiji ocjenjuje da je kontekst u kojem se danas planira budžet budućnosti Evrope bez presedana - EU istovremeno upravlja ekonomskim posljedicama višestrukih kriza - od oporavka nakon pandemije i energetske tranzicije, preko povećanih troškova za odbranu, do pojačane globalne konkurencije - uz istovremenu podršku Ukrajini u njenoj odbrani od ruske agresije.

Zbog toga, kako smatraju, ne bi bilo pretjerivanje reći da će MFF 2028-2034 biti predmet pregovora u daleko neizvjesnijem geopolitičkom i fiskalnom okruženju nego ijedan od njegovih prethodnika.

“Istovremeno, više država članica upozorilo je na opasnost od prekomjernog trošenja i prevelikog oslanjanja na zajedničko zaduživanje, insistirajući na potrebi da se umanji početni predlog Evropske komisije za MFF u iznosu od gotovo dva biliona eura”, piše u studiji.

Podsjeća se da je Njemačka upozorila da je “turbulencija postala novo normalno”, te da zato više ne opravdava ishitrene finansijske odluke.

“Kao rezultat, politika proširenja moraće da se takmiči za ograničene finansijske resurse u godinama koje dolaze”, piše u studiji.

Kao glavica salate

Šef Misije Crne Gore pri Evropskoj uniji Petar Marković objavio je na mreži X da članstvo Crne Gore građanina EU u prosjeku košta koliko glavica salate.

“Otišao sam u supermarket po inspiraciju i jedina stvar koju sam mogao da nađem sa tako smiješno zanemarljivom cijenom bila je veoma mala glavica zelene salate”, naveo je Marković.

Dodao je da je pristupanje Crne Gore za EU budžetski ekvivalent pronalaženja sitnog novca u vašoj sofi.

Šef poslaničkog kluba Pokreta Evropa sad (PES) Vasilije Čarapić napisao je na mreži X da se “slobodno može smatrati da smo ovim istraživanjem uspješno završili lobiranje kod svih država članica”.

( Biljana Matijašević )