Sudija Giju i kraj Evrope

Hajde da se na trenutak pozabavimo fantastičnom hipotezom: da je Evropi stalo do svojih vrijednosti. Zamislimo Evropu u kojoj su principi, tako raskošno ispisani na zastavama evropskog projekta - vladavina prava, dostojanstvo pojedinca, posvećenost strateškoj autonomiji - više od pukog retoričkog ukrasa za velike govore u Briselu.

U toj paralelnoj Evropi, priča koja se pojavila na stranicama Le Monda, o Nikoli Gijuou, francuskom sudiji pri Međunarodnom krivičnom sudu (MKS) u Hagu - bila bi politički skandal vijeka. Bila bi to jedna od onih afera koja ruši vlade i ponovo budi ponosnu evropsku svijest.

Ali mi ne živimo u toj Evropi. U ovoj stvarno postojećoj Evropi, Gijuovo stradanje se ignoriše i simptom je sunovrata našeg kontinenta u stanje neupitne vazalne podređenosti.

Ogoljene, činjenice ovog slučaja su uznemirujuće do krajnosti.

Pred nama je francuski državljanin. Sudija od ugleda koji sjedi u klupi MKS-a, suda koji je evropska diplomatija mukotrpno stvarala kako bi zatvorila poglavlje prošlosti u kojoj su se ratni zločinci mogli skrivati iza zaštite svojih vlada. Pažljivo prateći procedure svoje institucije u obavljanju dužnosti, na šta se zakleo, ovaj sudija je odobrio naloge za hapšenje izraelskog premijera i bivšeg ministra odbrane zbog navodnih ratnih zločina u Gazi. Kao odgovor, administracija američkog predsjednika Donalda Trampa sankcionisala je - Gijuoa.

Nametnute sankcije predstavljaju majstorsku lekciju iz razgradnje evropskog suvereniteta. One pretvaraju Gijua u neosobu, ne samo u Sjedinjenim Državama, već i u njegovoj sopstvenoj zemlji - u srcu Evrope. Isključen je iz globalne digitalne sfere (WhatsApp, sve Google aplikacije, kao i društvene mreže poput Facebooka i Instagrama). Čak mu je i francuski bankovni račun praktično beskoristan, s obzirom na zabranu svih plaćanja koja zahtijevaju saradnju Vise, Mastercarda, American Expressa i navodno evropskog međubankarskog sistema za razmjenu poruka SWIFT. Kao da sve to nije bilo dovoljno, nedavno je, kada je pokušao da rezerviše hotelsku sobu u Francuskoj, Expedia poništila njegovu rezervaciju nekoliko sati kasnije.

Tramp je uspješan u “preplavljivanju prostora” skandaloznim ponašanjem ali to ne smije da nas zaslijepi pred značajem ovih događaja. Vlada Sjedinjenih Država odlučila je da sankcioniše - ili, u suštini, liši statusa osobe - jednog evropskog sudiju zato što je obavljao svoje zvanične dužnosti u Evropi, radeći u instituciji koju su evropski izabrani predstavnici osnovali uz velike troškove i trud.

Prava tragedija nije u tome što se Tramp razmeće svojom moći. Hegemonima je u prirodi da zlostavljaju one koji im smetaju. Prava tragedija, ili možda farsa, krije se u reakciji Evrope. Da li su naše vlade odgovorile jedinstvenom, gromoglasnom osudom? Da li su pokrenule kontramjere i odmah stvorile evropske finansijske i digitalne kanale kako bi zaštitile sopstveno sudstvo i građane od ekstrateritorijalnog nasilja? Avaj, odgovor je bio tragikomičan spektakl potpunog i savršenog pokoravanja.

Evropske banke su, uplašene strogim pogledom jednog zvaničnika američkog Ministarstva finansija u Vašingtonu, požurile da zatvore Gijuove račune. Evropske kompanije, čija odjeljenja za usklađenost sa propisima funkcionišu kao produžena ruka američkih vlasti, odbijaju da mu pruže usluge. U međuvremenu, evropske institucije - Komisija i Savjet - okreću glavu, mlate rukama i mrmljaju fraze o “složenostima” transatlantskih odnosa. One ne samo da ne štite Gijua - one aktivno sprovode američke sankcije protiv svog vlastitog građanina.

Tokom sedmice u kojoj su evropski lideri glasno protestovali zbog toga što su ih SAD marginalizovale pri kreiranju mirovnog sporazuma za Ukrajinu, njihova tišina povodom Gijuovog tretmana potpuno je normalizovala eroziju njihove vlasti. Iz Trampove perspektive, oni su zamijenili izazovan i neuredan projekat suvereniteta udobnim padom u status američkog protektorata. Kako bi inače francuski predsjednik Emanuel Makron mogao očekivati da Tramp njegovu odluku da izvrši ekonomsko “ubistvo” francuskog sudije na francuskoj teritoriji protumači kao ništa više od nesrećnog tehničkog kvara ili male birokratske greške? Da li su on i njemački kancelar Fridrih Merc zaista vjerovali da će žrtvovanje svojih građana Trampu donijeti mjesto za pregovaračkim stolom po pitanjima kao što su Ukrajina i Palestina, koja su od egzistencijalnog značaja za Evropu?

Ne, Gijuova kafkijanska noćna mora ne bi trebalo da nas iznenađuje. Ono što bi trebalo da bude šokantno jeste tišina koja je okružuje. Trebalo bi da budemo zgroženi ne samo američkim postupcima, već i nečinjenjem Evrope. Gijuov slučaj je oštra metafora za samu Evropu: uniju nacionalnih država koje su pomogle u izgradnji međunarodnog suda da bi zaštitile svoje vrijednosti, pa onda dopustile stranoj sili da kazni njihovog sudiju zato što ih sprovodi, a zatim i same pomagale u sprovođenju te kazne. Ovo je unija koja je izgubila svoj put, svoju dušu i svoj kičmeni stub i koja pretvara Evropljane u dobrovoljne statiste u pozorištu sopstvenog umanjenja.

Kada, za nekoliko godina, gotovo svi budu tvrdili da su se protivili izraelskim ratnim zločinima u Gazi, svijet će se sa simpatijama sjećati sudije Gijua. Ali će se takođe sjećati i vodećih evropskih političara - ne samo zbog njihovog kukavičluka, već i zbog nemara prema jednostavnoj činjenici da oni koji ne štite sopstvene vrijednosti postaju irelevantni.

Autor je grčki ekonomista; lider je stranke MERA25 i profesor ekonomije na Univerzitetu u Atini

Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)

( Janis Varufakis )