Zbogom zaštiti klime – kako EU slabi Zeleni plan

Carinski spor, rat u Ukrajini, ekološki problemi: Evropa trenutno traži novi pravac za svoju ekonomsku strategiju. Ključno je pitanje koju ulogu treba da imaju ekološki održiva proizvodnja, poljoprivreda i zaštita prirodnih resursa.

Sa Zelenim planom, Evropska unija od 2019. godine želi svoje industrije postepeno da učini efikasnijim i klimatski neutralnim do 2050. godine. Ali program je pod velikim pritiskom i sve više se potkopava. Između ostalog, i zbog-konzervativne grupacije Evropske narodne partije (EPP) u EU parlamentu koja ostvaruje većinu uz podršku desničarskih ekstremista.

Odluke se trenutno sve više razvodnjavaju, sprovođenje mjera se odlaže ili u nekim slučajevima potpuno povlači.

Zbogom održivi lanci snabdijevanja!

Dva centralna instrumenta Zelenog plana su obaveze kompanija da izvještavaju o svom ekološkom otisku i EU zakon o lancu snabdijevanja. Kompanije su sada obavezne da izvještavaju o svom društvenom i ekološkom otisku. To treba da obezbijedi uporedivost i učini odgovornosti transparentnim.

Do sada su sve kompanije sa više od 250 zaposlenih morale svake godine da pripremaju takve izvještaje – što se odnosi na oko 50.000 kompanija širom EU. Sada će ta pravila vrlo vjerovatno važiti samo za velike korporacije sa stotinama miliona eura prometa. Za male i srednje kompanije više neće postojati obaveza izvještavanja.

Korporacije i firme se žale da to stvara birokratiju i vezuje previše resursa. Ali kritičari kažu: manje obaveza za izvještavanje znači manje transparentnosti, kako za javnost, tako i za investitore koji žele da ulažu u održive prakse i izbjegavaju štetne ili etički problematične poslovne modele.

Evropska centralna banka (ECB) je prethodno upozorila da ukidanje tih izvještaja može stvoriti regulatornu neravnotežu. U pismu Komisiji naglasila je da klimatske promjene imaju "dubok uticaj na stabilnost cijena" i zahtijevaju dovoljno pouzdane podatke za upravljanje finansijskim rizicima. Prema ocjeni ECB-a, ta baza podataka bila bi ugrožena ako bi se broj kompanija koje podnose izvještaje smanjio do 80 procenata, kao što je sada predviđeno takozvanim Omnibus-paketom.

Manja kontrola lanaca snabdijevanja

Kroz usvajanje tzv. paketa pojednostavljenja sada je takođe oslabljen Zakon o lancu snabdijevanja.

Ova pravila su prethodno obuhvatala hiljade velikih kompanija iz rizičnih industrija, poput tekstila, ribarstva ili rudarstva, koje proizvode za EU tržište.

Plan je bio da kompanije duž cijelog lanca snabdijevanja budu dužne da prepoznaju, smanje i zaustave kršenja ljudskih prava i ekološke povrede. Taj cilj je sada znatno ublažen.

Pravila se sada odnose samo na multinacionalne kompanije sa više od 5.000 zaposlenih i prometom od najmanje 1,5 milijardi eura. Žrtve povreda životne sredine i ljudskih prava u lancu snabdijevanja više nemaju pravo na tužbu. Korporacije više nisu obavezne da predstavljaju sopstvene klimatske strategije, kako je prvobitno planirano.

EU proizvodi bez dodatnog krčenja šuma? Možda kasnije!

Proizvodi poput čaja, kafe, soje i govedine trebalo je da se prodaju u EU samo ako se može dokazati da nisu krčene šume za njihovu proizvodnju. O tome su 27 zemalja članica EU postigle dogovor 2023. godine. Cilj je bio da se zaštite šume, posebno u agrarno intenzivnim regionima kao što su Brazil ili Indonezija, i da se kompanije obavežu na odgovornost.

Ali od toga, za sada, neće biti ništa. Početak primjene novih pravila pomjeren je na kraj 2026. godine. Takođe, u budućnosti će mnogo manje kompanije morati da dokazuje da su njihovi proizvodi proizvedeni bez krčenja šuma.

Za poređenje: Organizacija UN za hranu i poljoprivredu procjenjuje da je između 1990. i 2020. godine izgubljeno oko 420 miliona hektara šuma – površina veća od EU – zbog krčenja. Potrošnja EU uzrokuje oko deset procenata globalnog krčenja šuma, a palmino ulje i soja čine više od dvije trećine tog udjela. Šume skladište ugljenik i od ključnog su značaja za biodiverzitet.

Slabiji ekološki standardi u poljoprivredi

Oko trećine ukupnog budžeta EU ide u poljoprivredu – prije svega u vidu subvencija. EU pravila za održiviju proizvodnju hrane dugo su bila trn u oku velikim poljoprivrednim kompanijama.

Politika i ovdje sve više popušta. U 2023. i 2024. godini, nakon protesta poljoprivrednika, stroža pravila za upotrebu pesticida nisu usvojena. Zakon o zaštiti prirode je značajno oslabljen.

Sada se ponovo prave rezovi. U nizu predloga koji treba da pojednostave birokratiju za poljoprivrednike i deregulišu poljoprivredu, posebno se smanjuju ekološki zahtjevi. Tako će, na primjer, kontrole ekoloških standarda biti ograničene na najviše jednu godišnje. Istovremeno, mala gazdinstva do deset hektara dobiće pristup subvencijama bez obaveze da ispunjavaju određene ekološke standarde.

Strategije održivosti poljoprivrede takođe ubuduće neće morati da se prilagođavaju novim ekološkim pravilima. To znači da će poljoprivrednici u EU ubuduće morati manje da čine za zaštitu životne sredine, iako poljoprivreda značajno utiče na klimu.

Kraj zabrane motora sa sagorijevanjem

Još nije zvanično, ali odluka EU da se od 2035. godine više ne proizvode novi automobili sa motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem u Evropi, mogla bi biti istorija prije nego što uopšte stupi na snagu.

I njemačka vlada se ponovo izjasnila protiv kraja prodaje benzinskih i dizel vozila od 2035. Njemačka automobilska industrija je od početka bila protiv te odluke. Zvanično, EU je sada odlučila da "ispita" kraj proizvodnje vozila sa motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem. To znači da je vjerovatno da zabrane neće biti u narednih deset godina.

Kratkoročno, od toga bi evropska autoindustrija mogla da profitira, jer se i dalje oslanja na motore sa sagorijevanjem. Ali pošto će se trend u budućnosti kretati ka električnim motorima, stručnjaci dugoročno vide bolje šanse za proizvođače automobila koji nude odgovarajuće modele.

Slabiji klimatski ciljevi u EU

Evropski klimatski ciljevi se takođe dodatno slabe. Da bi se spriječile još ekstremnije klimatske katastrofe, Naučni savjetodavni odbor EU preporučio je smanjenje emisija za 90 do 95 procenata do 2040. godine u odnosu na 1990. godinu.

Kod klimatskih ciljeva EU, koji su pregovarani u jesen 2025., dogovoreno je 90 procenata. Međutim, postoji jedan problem s tim ciljem. Dio smanjenje emisija koje se postigne u drugim zemljama finansiranim od strane EU može se računati kao evropski klimatski doprinos.

Drugim riječima: EU ne mora da smanji emisije za 90 procenata, već samo za 85 procenata, jer može da "kupi" do pet procenata, na primjer kroz projekte pošumljavanja u inostranstvu. Za to se i njemačka vlada snažno zalagala.

Cilj takođe može biti dalje promijenjen ako dođe do problema u implementaciji. Istovremeno, zemlje članice su odlučile da se početak naplate CO2 u građevinskom i transportnom sektoru (ETS 2) pomjeri sa 2027. na 2028. godinu.

( Deutsche Welle )