Neizvjesna politička budućnost Iraka - frakcije se bore za vlast

Političke frakcije u Iraku manevrišu od parlamentarnih izbora prije više od mjesec dana kako bi formirale saveze koji će oblikovati sledeću vladu.

Novembarski izbori nisu doveli do bloka sa odlučujućom većinom, što je otvorilo vrata dugom periodu pregovora.

Vlada koja se na kraju pojavi, naslijediće bezbjednosnu situaciju koja se stabilizovala posljednjih godina, ali će se suočiti sa fragmentiranim parlamentom, rastućim političkim uticajem oružanih frakcija, slabom privredom i često suprotstavljenim međunarodnim i regionalnim pritiscima, uključujući budućnost oružanih grupa koje podržava Iran.

Stranka premijera Mohameda Šia el-Sudanija osvojila je najveći broj mjesta na izborima. El-Sudani se u prvom mandatu pokazao kao pragmatičar fokusiran na poboljšanje javnih usluga i uspio je da Irak drži podalje od sukoba u regionu.

Iako je njegova stranka nominalno dio Koordinacionog okvira - koalicije šiitskih stranaka koje podržava Iran, a koja je postala najveći parlamentarni blok, posmatrači kažu da je malo vjerovatno da će Koordinacioni okvir podržati el-Sudanijevu kandidaturu za reizbor.

"Premijer mora biti neko za koga Koordinacioni okvir smatra da može da kontroliše i ko nema sopstvene političke ambicije", rekao je Sadžad Džijad, irački politički analitičar i saradnik u institutu Fondacija Senčeri.

El-Sudani je došao na vlast 2022. godine uz podršku Okvira, ali Džijad je rekao da sada smatra da koalicija "neće dati el-Sudaniju drugi mandat jer je postao moćan konkurent".

Jedini irački premijer koji je odslužio drugi mandat od 2003. godine bio je Nuri el-Maliki, prvi put izabran 2006. godine. Njegova kandidatura za treći mandat je propala pošto je kritikovan zbog monopolizovanja vlasti i otuđivanja sunita i Kurda.

Džijad je rekao da je Koordinacioni okvir iz toga izvukao lekciju "da će ambiciozni premijer nastojati da konsoliduje vlast na račun drugih".

Rekao je da premijer Iraka mora biti prihvatljiv za Iran i Sjedinjene Države - države s ogromnim uticajem na Irak, a i za vrhovnog šiitskog sveštenika Iraka, velikog ajatolaha Alija el-Sistanija.

Na izborima šiitski savezi i liste kojima dominiraju stranke Koordinacionog okvira, obezbijedile su 187 mjesta, sunitske grupe 77 mjesta, kurdske grupe 56 mjesta, pored devet mjesta rezervisanih za pripadnike manjinskih grupa.

Koalicija za obnovu i razvoj, koju predvodi el-Sudani, dominirala je u Bagdadu i u nekoliko drugih provincija, osvojivši 46 mjesta.

Rezultati el-Sudanija, iako jaki, ne dozvoljavaju mu da formira vladu bez podrške koalicije, što ga primorava da pridobije cio Koordinacioni okvir kako bi sačuvao svoje političke izglede.

Neki su vidjeli ovu dinamiku u igri ranije ovog mjeseca kada je vlada el-Sudanija povukla oznaku terorističke grupe koju je Irak uveo libanskoj militantnoj grupi Hezbolah i jemenskim pobunjenicima Hutima - grupama povezanim sa Iranom koje su u savezu sa iračkim oružanim frakcijama - rekavši samo nekoliko nedjelja nakon uvođenja te mjere, da je to bila greška.

Koalicioni okvir je ojačao uticaj odsustvom sa izbora moćnog Sadrističkog pokreta koji predvodi šiitski sveštenik Muktada Sadr, a koji bojkotuje politički sistem otkako nije mogao da formira vladu iako je osvojio najviše mjesta na izborima 2021. godine.

Hamed el-Sajed, politički aktivista i zvaničnik Nacionalnog linijskog pokreta, nezavisne stranke koja je bojkotovala izbore, rekao je da je Sadrovo odsustvo imalo "centralni uticaj".

"Smanjilo je učešće u oblastima koje su tradicionalno bile u njegovoj sferi uticaja, kao što su Bagdad i južne gubernije, ostavljajući izborni vakuum koji su iskoristile rivalske grupe milicija", rekao je, misleći na nekoliko stranaka unutar Koordinacionog okvira koje takođe imaju oružana krila.

Grupe sa povezanim oružanim krilima osvojile su više od 100 parlamentarnih mjesta, što je najveći broj od 2003. godine.

Sunitske snage su pokušale da se reorganizuju u okviru nove koalicije pod nazivom Nacionalni politički savet, ciljajući da povrate uticaj izgubljen od izbora 2018. i 2021. godine.

Kurdskom političkom scenom i dalje je dominirala tradicionalna podjela između partija Demokratske partije Kurdistana i Patriotske unije Kurdistana, s međusobnim pregovorima o predsjedničkoj funkciji.

Po konvenciji, predsjednik Iraka je uvijek Kurd, dok je moćniji premijer šiit, a predsjednik parlamenta sunit.

Parlament je dužan da izabere predsjednika u roku od 15 dana od ratifikacije rezultata izbora od strane Saveznog vrhovnog suda, što se dogodilo 14. decembra.

Parlament bi trebalo da izabere predsjednika u roku od 30 dana od svoje prve sjednice, a premijer bi trebalo da bude imenovan u roku od 15 dana od izbora predsjednika, sa 30 dana predviđenih za formiranje nove vlade.

Dolazeća vlada će se suočiti sa velikim ekonomskim i političkim izazovima.

To su visok nivo javnog duga - više od 90 hiljada milijardi iračkih dinara (69 milijardi dolara), i državni budžet koji i dalje zavisi od nafte za oko 90 odsto prihoda uprkos pokušajima diverzifikacije, kao i duboko ukorenjena korupcija.

Ali možda će najosetljivije pitanje biti budućnost Narodnih mobilizacionih snaga (NMS), koalicije milicija koje su formirane da bi se borile protiv grupe Islamska država dok je divljala po Iraku prije više od decenije.

Formalno su stavljene pod kontrolu iračke vojske 2016. godine, ali u praksi i dalje funkcionišu sa značajnom autonomijom. Nakon što je napad koji je predvodio Hamas na jugu Izraela 7. oktobra 2023. godine izazvao razorni rat u Gazi, neke naoružane grupe unutar NMS-a pokrenule su napade na američke baze u regionu kao odmazdu za podršku Vašingtona Izraelu.

SAD su insistirale da Irak razoruža grupe koje podržava Iran što je težak zadatak, s obzirom na političku moć koju mnoge od njih posjeduju i vjerovatno protivljenje Irana takvom koraku.

Dva visoka iračka politička zvaničnika koji su govorili pod uslovom da im se ne objave imena, rekla su da su Sjedinjene Države upozorile da ne biraju za premijera koga ko kontroliše neku oružanu frakciju, a takođe su upozorile da ne dozvole ličnostima povezanim sa milicijama da kontrolišu ključna ministarstva ili da zauzimaju značajne položaje u sektorima bezbjednosti.

"Najveće pitanje biće kako se nositi sa proiranskim strankama sa oružanim krilima, posebno onima... koje su Sjedinjene Države označile kao terorističke", rekao je Džijad.

Kataib Hezbolah, jedna od najmoćnijih milicija u Iraku, koju su SAD označile kao terorističku organizaciju, izdala je u subotu saopštenje u kojem odbacuje mogućnost predaje oružja.

U saopštenju se navodi da će oružje te grupe "ostati u rukama njenih boraca" i da se "ne mogu voditi nikakvi razgovori s Vladom prije odlaska svih okupacionih snaga, NATO trupa i turskih snaga, i prije nego što se obezbijedi zaštita naroda i svetih mjesta od ekstremističkih grupa".

( Beta )