Manifestacija grafike utemeljena na tradiciji Štamparije Crnojevića

Prava grafička senzacija i svojevrstan umjetnički spektakl plijeni Podgoricom, i to u vidu drugog izdanja Manifestacije grafike u Crnoj Gori, koja se i zvanično otvara danas i traje do prvog februara 2026. godine. Manifestacija, koju je osnovala i čija je autorka istaknuta grafičarka, prof. mr Vesna Bošković u više galerijskih prostora donosi raznorodne izložbe, kako tematski, tako i sa stvaralačkog aspekta, sve slaveći grafički izraz.

Centralna izložba manifestacije donosi poseban ekskluzivitet. U prostoru Umjetničkog paviljona Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore, u okviru “Internacionalne grafike malog formata”, u 20 časova će biti otvorena jedinstvena postavka kakva do sada nije viđena kod nas. Premijerno će u Crnoj Gori biti predstavljene 24 grafike Miodraga Dada Đurića iz opusa “Buffon”, što već predstavlja značajan događaj sam po sebi, naglašava Bošković.

Pored toga, na izložbi u Paviljonu ULUCG biće predstavljena djela i čuvene Astrid de la Forest, prve grafičarke koja je postala članica Francuske akademije nauka i umjetnosti, kao i radovi proslavljenog umjetnika Vladimira Veličkovića koji je bio član i Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) i Francuske akademije nauka i umjetnosti.

U sklopu postavke izdvajaju se i pokloni hrvatskog političara, pravnika, muzeologa, nekadašnjeg ministra kulture u Vladi Hrvatske Boža Biškupića, i to: mapa grafika iz fonda Narodnog muzeja Crne Gore, mapa grafika malog formata iz fonda Manifestacije grafike u Crnoj Gori. Sve to upotpuniće i 120 grafika malog formata renomiranih umjetnika sa prostora bivše Jugoslavije, najavljuje za “Vijesti” Bošković.

Prostor promišljanja slike, materijala i ideje

Istoričarka umjetnosti Petrica Duletić u tekstu koji prati katalog Manifestacije navodi da “Izložba grafike malog formata” donosi pregled bogatog i slojevitog stvaralaštva, pokazujući kako su se unutar zajedničkog kulturnog prostora razvijale različite škole, centri i izrazi. U Ljubljani, Zagrebu, Beogradu, Sarajevu, Prištini, Skoplju, kasnije u Novom Sadu i na Cetinju, primjećuje ona, nastajala su djela koja su uprkos lokalnim specifičnostima, dijelila sličnu umjetničku energiju - težnju ka sintezi tradicije i savremenosti, ručnog i konceptualnog, individualnog i univerzalnog.

Duletić ističe da izložba jugoslovenske grafike malog formata obuhvata široki luk iskustva: od klasičnih tehnika i modernističkih poetika, do savremenih eksperimenata i digitalnih interpretacija.

“Izložba svjedoči o trajnoj snazi grafike da bude prostor promišljanja slike, materijala i ideje, ali i o njenoj sposobnosti da, kroz umnožavanje i slojevitost, zadrži kritički odnos prema vremenu i stvarnosti u kojoj nastaje. Kroz izbor umjetnika i djela iz više decenija, ona omogućava sagledavanje kontinuuma koji povezuje tehniku, ideju, memoriju, identitet i estetiku. Grafika nije samo likovni medij - ona je svjedok istorije koja piše kroz matricu i papir, kroz trag otiska, kroz umnožavanje i kroz fragmente vremena. Ona nas podsjeća da umjetnost nastaje u dijalogu - sa prostorom, publikom, tehnikom, sa političkim i kulturnim kontekstom. Izložba grafike malog formata pokazuje koliko taj dijalog može biti plodan kada postoji institucionalna podrška, sloboda umjetničkog eksperimenta, i kada umjetnici neprestano pomjeraju granice: između apstrakcije i figuracije, između lokalnog i univerzalnog, između tradicije i savremenih tehnologija”, istakla je Duletić.

Kuriozitet je i to što postavku izložbe, pored grafika malog formata iz fundusa Narodnog muzeja Crne Gore, poklon Boža Biškupića za kolekciju “Umjetnici Jugoslavije Njegošu”, upotpunjuje i njegov poklon manifestaciji “Crnogorska grafika”.

Večeras će biti saopštena i odluka o nagrađenim djelima, odnosno autorima, koju donosi žiri kojim predsjedava Duletić, a članovi su i Vesna Bošković, Ratko Odalović, Marija Kapisoda, Roman Đuranović, Ljiljana Karadžić, Jovo Petričević. Oni će odabrati laureata među više od 120 predstavljenih autora koji su odabrani po osnovu javnog konkursa.

Pogled generacije koja tek dolazi, ali već oblikuje scenu

Program Manifestacije će svečano biti otvoren danas u podne, u holu Tehničkih fakulteta Univerziteta Crne Gore gdje će biti otvorena i studentska izložba. Postavka crnogorskoj publici predstavlja studente akademija i fakulteta umjetnosti iz regiona bivše Jugoslavije, skoro stotinu njih, i kao takva je važan segment manifestacije koji u fokusu ima mlade autore i savremena promišljanja grafičkog medija.

“Regionalna studentska izložba grafike predstavlja svečan prikaz različitih istraživačkih puteva. Ona okuplja mlade autore, nudeći im prostor u kojem mladi autori mogu da ispituju vlastiti izraz, prepoznaju nove tokove i uoče šire kontekste u kojima se njihovo stvaralaštvo razvija. Na ovakvim izložbama grafika postaje sredstvo za otvaranje dijaloga između studenata, profesora, stručne publike i širih zajednica. Različiti pristupi, teme i istraživanja omogućavaju da se prepoznaju dominantni pravci savremene grafičke prakse, ali i oni tihi, individualni glasovi koji tek traže svoje mjesto”, navodi Bošković.

Ona naglašava da su studentske izložbe važne “ne samo kao izlagački događaji, već kao kulturni mehanizmi koji podstiču razmišljanje, saradnju i kolektivni rast”.

“One omogućavaju da se savremena grafička produkcija vidi u svoj njenoj raznolikosti i vitalnosti, kroz pogled generacije koja tek dolazi, ali već snažno oblikuje savremene umjetničke tokove”, dodaje Bošković.

Pokrovitelj Regionalne studentske izložbe je Univerzitet Crne Gore, dok je Fakultet likovnih umjetnosti partner drugog izdanja Manifestacije grafike u Crnoj Gori - 2025. Tokom svečanog otvaranja biće dodijeljene nagrade i plakete studentima čije radove posebno zapazi stručni žiri.

Rezultat zajedničke saradnje i istraživanja

Grafička smotra se nastavlja u 18 časova u galeriji “Art” u centru glavnog grada autorskim projektom prošlogodišnjeg laureata Manifestacije grafike u Crnoj Gori, istaknutog grafičara i profesora Mirka Toljića.

“U prvom dijelu Art galerije biće prikazan segment opusa laureata prvog izdanja Manifestacije grafike, dok je drugi segment izložbe posvećen jubileju svjetskog praznika grafike ‘Manifestampe - Paris’”, dodaje Bošković.

U galeriji “Art” biće predstavljeno 12 crnogorskih umjetnika, i to: Saška Bojić, Vesna Bošković, Nataša Drešić, Marija Kapisoda, Darka Karadžića, Marina Kuveljić Darić, Željka Pestorić, Jovo Petričević, Olivija Ivanović Strugar, Veljo Stanišić i Mirko Toljić.

Govoreći o stvaralaštvu prošlogodišnjeg laureata, istoričarka umjetnosti Ljiljana Karadžić navodi da se Toljićeva praksa temelji na neprekidnom istraživanju, eksperimentisanju i ispitivanju supstancijalnosti materijala...

“Njegov bogati opus je, pored klasičnih grafičkih tehnika, baziran na kolografiji koja poziva na stvaralačku slobodu i otvara velik prostor za kombinovanje i otkrivanje novih mogućnosti korišćenih materijala”, istakla je Karadžić i dodala da izbor radova koji će biti prikazan u galeriji “Art” pokazuje “put jednog kontinuiranog i ozbiljnog istraživanja koje traje decenijama i koje evoluira sa zrelošću umjetnika, a počiva na eksperimentu kao osnovnom kreativnom principu”.

Mirko Toljić, govoreći o izložbi, navodi da ne čudi činjenica da i današnja generacija umjetnika grafičara daje svoj doprinos promociji ove drevne umjetnosti koja se neprestano razvija. Postavka u galeriji “Art” rezultat je saradnje sa Manifestampom, nacionalnom federacijom za grafiku iz Pariza, podsjeća on, ali i zajedničkih aktivnosti crnogorskih umjetnika na promociji grafike, te gradnji kulturnih mostova između zemalja, obogaćivanju umjetničkog iskustva i podsticanju stvaralačkog dijaloga.

Disciplina kojom smo otvarali vrata svjetskih metropola i muzeja

Bošković ističe i da je Manifestacija grafike utemeljena na viševjekovnoj tradiciji Štamparije Crnojevića, jednog od najznačajnijih simbola početaka grafike i štampe u Evropi, kao i na trajnoj obavezi Crne Gore da njeguje, afirmiše i razvija umjetnost otiska u savremenom kontekstu.

Istoričarka umjetnosti Ljiljana Karadžić u tekstu za katalog, podsjeća da u drugoj polovini 15. vijeka, na području Zete (srednjovjekovne države koja je obuhvatala većinu današnje Crne Gore i razvila prepoznatljiv kulturni identitet na spoju balkanskih i mediteranskih uticaja), nastaje važan centar rane štamparske djelatnosti čiji značaj prevazilazi lokalne okvire.

“Štamparija Crnojevića, osnovana u Obodu 1493. godine pod pokroviteljstvom Đurđa Crnojevića i uz stručno vođstvo monaha Makarija, oblikuje vizuelni izraz u kojem se susreću pravoslavna ikonografska tradicija i renesansna estetika knjige. U tako živom kulturnom ambijentu, obilježenom uticajem mletačkih umjetničkih tokova, nastaju izdanja koja danas predstavljaju dragocjeno svjedočanstvo o raznovrsnim umjetničkim uticajima i kulturnoj sintezi tog vremena”, piše Karadžić navodeći i “najambicioznije” - Oktoih petoglasnik, čijih šest početnih ilustracija jasno pokazuje da slike u knjizi nijesu samo puki ukras teksta, već pažljivo osmišljeni element vizuelne i duhovne sinteze.

“Od kada je 1494. sedam monaha, na čelu sa jeromonahom Makarijem, priredilo i štampalo Cetinjski oktoih ukrasivši ga grafikama, preko rada štampara Božidara Vukovića Podgoričanina i rukotvorina njegove štamparije iz prve polovine XVI vijeka, pa do danas, izgleda da je grafika najvitalnija umjetnička disciplina na našim prostorima, kojom smo otvarali vrata svjetskih metropola i muzeja”, konstatuje Toljić.

Organizatori podsjećaju i da je prva izložba grafike malog formata u Crnoj Gori održana 2024. godine, s intencijom da postane tradicionalna i sa ciljem da promoviše i afirmiše umjetnost grafike, predstavi savremene domete u tom mediju i omogući njegovo kritičko sagledavanje.

( Jelena Kontić )