Rusija iscrpljuje Evropu hibridnim ratom

U novembru je voz sa gotovo 500 putnika naglo stao u istočnoj Poljskoj. Pokidana kontaktna mreža je razbila nekoliko prozora, a pruga ispred voza je oštećena. Na drugom dijelu pruge, eksploziv je detoniran ispod teretnog voza u prolazu.

U oba slučaja niko nije povrijeđen, a materijalna šteta je bila ograničena, ali je Poljska, koja je za napad okrivila ruske obavještajne službe, reagovala odlučno: rasporedila je 10.000 vojnika kako bi zaštitila ključnu infrastrukturu.

Sabotaža u Poljskoj je jedan od 145 incidenata zabilježenih u bazi podataka agencije Asošiejtid pres za koje zapadni zvaničnici tvrde da su dio kampanje destabilizacije širom Evrope, iza koje stoji Rusija. Prema njihovim riječima, cilj te kampanje, koja traje još od invazije predsjednika Vladimira Putina na Ukrajinu 2022. godine - jeste da se Kijevu uskrati podrška, da se prodube podjele među Evropljanima i da se identifikuju slabe tačke bezbjednosnog sistema kontinenta.

AP navodi da je, za sada, većina poznatih sabotažnih akcija u ovom hibridnom ratu imala ograničene posljedice - neuporedive sa desetinama hiljada izgubljenih života i razorenim gradovima širom Ukrajine.

Međutim, kako ističu zvaničnici, svaki pojedinačni čin, od vandalizovanja spomenika, preko sajber-napada, do požara u skladištima - troši dragocjene bezbjednosne resurse. Direktor jedne velike evropske obavještajne službe rekao je da istrage o ruskom miješanju danas oduzimaju gotovo jednako vremena toj agenciji kao i borba protiv terorizma.

Dok ova kampanja predstavlja veliko opterećenje za evropske bezbjednosne službe, ona Rusiju, prema riječima zvaničnika, košta gotovo ništa. Razlog je to što Moskva sprovodi prekogranične operacije koje zahtijevaju intenzivnu saradnju evropskih država u istragama - pri čemu često koristi strance sa kriminalnom prošlošću kao jeftine posrednike ruskih obavještajnih operativaca. To znači da Moskva ostvaruje dobitak već samim vezivanjem resursa, čak i kada planovi ne uspiju.

“Riječ je o operaciji koja traje 24 sata dnevno, sedam dana u sedmici, u koju su uključene sve službe kako bi se to zaustavilo”, rekao je visoki evropski obavještajni zvaničnik, koji je, poput čelnika jedne velike evropske obavještajne službe i drugih zvaničnika koji su razgovarali s AP-om, insistirao na anonimnosti zbog osjetljivosti bezbjednosnih pitanja.

Tokom godine, AP je razgovarao sa više od 40 evropskih i NATO zvaničnika iz 13 zemalja kako bi dokumentovao razmjere ovog hibridnog rata, pri čemu su na svoju mapu uvrštavali incidente samo kada su ih zapadni zvaničnici doveli u vezu sa Rusijom, njenim posrednicima ili njenim saveznikom, Bjelorusijom.

Putinov portparol Dmitrij Peskov je rekao za AP da Rusija nema “nikakve veze” sa tom kampanjom.

Mapa AP-a koja prati ruske sabotaže i destabilizaciju

Podaci iz baze AP-a pokazuju nagli porast slučajeva podmetanja požara i planiranja eksplozija, sa jednog incidenta u 2023. godini na 26 u 2024. Do sada je u 2025. dokumentovano šest takvih slučajeva. Istovremeno, prošle godine zabilježena su tri slučaja vandalizma, a jedan ove godine.

Podaci nisu potpuni, jer se svi incidenti ne objavljuju, a zvaničnicima su često potrebni mjeseci da uspostave vezu sa Moskvom. Ipak, kako piše AP, ovaj porast odgovara upozorenjima zvaničnika da kampanja postaje sve opasnija.

Direktor jedne velike evropske obavještajne službe rekao je da istrage o ruskom miješanju danas oduzimaju gotovo jednako vremena toj agenciji kao i borba protiv terorizma

Prema toj mapi, zemlje koje su najčešće na meti nalaze se uz rusku granicu: Poljska i Estonija. Više incidenata je zabilježeno i u Letoniji, Ujedinjenom Kraljevstvu, Njemačkoj i Francuskoj. Sve te zemlje spadaju među najvažnije saveznike Ukrajine.

Evropski zvaničnik, visoki baltički obavještajni funkcioner i još jedan obavještajni izvor naveli su da se kampanja primjetno smirila krajem 2024. i početkom ove godine. Njihove analize ukazuju da je Moskva vjerovatno privremeno pauzirala aktivnosti kako bi se dodvorila novoj administraciji predsjednika SAD Donalda Trampa. U međuvremenu je kampanja ponovo nastavljena punim intenzitetom, navodi AP.

“Vratili su se poslu”, rekao je evropski zvaničnik.

Višedržavne zavjere iscrpljuju resurse

Čovjek za kojeg zvaničnici tvrde da stoji iza napada na poljsku željezničku prugu kojom se doprema pomoć Ukrajini je Jevgenij Ivanov - Ukrajinac osuđen zbog saradnje s ruskom vojnom obavještajnom službom, u okviru planiranja podmetanja požara u prodavnicama opreme za domaćinstvo, kafiću i fabrici dronova u Ukrajini, navodi se u sudskim dokumentima.

Ivanov, koji je nakon napada napustio Poljsku, radio je za Jurija Sizova, oficira ruske vojne obavještajne službe GRU, saopštila je ukrajinska služba bezbjednosti.

Ivanov je u Ukrajini osuđen u odsustvu, ali je uspio da uđe u Poljsku jer ukrajinske vlasti nijesu obavijestile poljske zvaničnike o toj presudi, rekao je poljski ministar unutrašnjih poslova Marćin Kjer­vinjski. Ukrajinska služba bezbjednosti saopštila je da tijesno sarađuje sa saveznicima.

Organizovanje zavjera u koje su uključeni izvršioci iz više zemalja ili oni koji su prelazili državne granice iscrpljuje istražne kapacitete više institucija širom Evrope - što je jedan od ključnih ciljeva Moskve, navela je državna tužiteljka Estonije Triinu Olev-Aas.

Ona je kazala da se tokom protekle godine promijenio profil napadača u Estoniji, te da se umjesto lokalnih aktera koji su uglavnom već bili poznati organima gonjenja, sada sve češće pojavljuju nepoznati stranci. To zahtijeva pojačanu saradnju među državama kako bi se zavjere osujetile ili počinioci priveli pravdi.

Za dva napada u januaru - podmetanje požara u supermarketu i u ukrajinskom restoranu -angažovani ljudi nikada ranije nijesu boravili u Estoniji, navela je Olev-Aas.

U restoranu je muškarac iz Moldavije razbio prozor, ubacio kanister benzina i zapalio ga. Na snimku se vidi kako mu je ruka zahvaćena plamenom dok bježi sa lica mjesta.

On i njegov saučesnik pobjegli su preko Letonije, Litvanije i Poljske prije nego što su uhapšeni u Italiji.

Okretanje kriminalcima

Iako ruski obavještajni oficiri mogu biti idejni tvorci ovakvih operacija, oni se često oslanjaju na posrednike - često već osuđivane osobe ili one sa vezama s kriminalnim miljeom - koji na terenu raspoređuju zadatke saboterima, rekao je baltički zvaničnik.

Prepuštanje poslova ljudima sa kriminalnom prošlošću, poput Ivanova, znači da Rusija ne mora da rizikuje visoko obučene obavještajne operativce - agente koji Moskvi ionako često nisu na raspolaganju, budući da su evropske zemlje proteklih godina protjerale na desetine špijuna, kako su se odnosi naglo pogoršavali.

Ruske kriminalne mreže predstavljaju gotovu alternativu, rekao je baltički zvaničnik.

Evropski zvaničnik je naveo da je, na primjer, muškarca optuženog za koordinaciju zavjere da se eksploziv postavi u pošiljke na teretnim avionima ruska obavještajna služba regrutovala nakon što je bio uključen u krijumčarenje oružja i eksploziva. Taj muškarac povezuje se s najmanje još četiri zavjere.

Drugi ljudi se vrbuju u evropskim zatvorima ili ubrzo nakon što budu pušteni na slobodu, rekao je baltički zvaničnik.

U jednom slučaju, Muzej okupacije Letonije, posvećen sovjetskoj okupaciji te zemlje, zapalila je osoba koja je iz zatvora izašla samo mjesec ranije.

Veći pritisak, veća saradnja

Čak i zavjere koje budu osujećene predstavljaju dobitak za Moskvu, jer testiraju odbrambene kapacitete i troše resurse.

AP piše da je jedan Ukrajinac 2024. godine, postupajući po nalozima ruske vojne obavještajne službe, iskopao u Litvaniji skrivenu zalihu predmeta zakopanih na groblju, među kojima su bili djelovi za dronove i konzerve kukuruza napunjene eksplozivom.

Zvaničnici vjeruju da je plan bio da se eksploziv ugradi u dronove. Zavjera je na kraju osujećena - ali tek nakon što su potrošeni veliki resursi kako bi se identifikovali svi uključeni, rekao je Jaček Dobžinjski, portparol poljskog ministra za bezbjednost.

Sam broj zavjera ozbiljno opterećuje pojedine policijske službe, ali je, kako je naveo evropski zvaničnik, ruska kampanja istovremeno podstakla i snažniju saradnju među državama.

Tužilaštva u Letoniji, Litvaniji i Estoniji formirala su zajedničke istražne timove za napade koje organizuju strane obavještajne službe, rekao je Martinš Jansons, specijalni tužilac u Letoniji.

U Ujedinjenom Kraljevstvu policajci na prvoj liniji prolaze obuku kako bi uočili sumnjive incidente koji bi mogli imati podršku države, rekao je komandir Dominik Marfi, šef protivterorističkog odjeljenja Metropolitanske policije u Londonu.

On je naveo da je jedan detektiv na obuci ukazao na podmetanje požara u skladištu u Londonu, nakon što je shvatio da je kompanija u vlasništvu Ukrajinaca i da se u objektu nalaze komunikacioni uređaji koje koristi vojska. Policija je utvrdila da je napad organizovala ruska obavještajna služba.

Ipak, zvaničnici upozoravaju da Rusija neprestano testira nove metode.

Krijumčari iz Bjelorusije slali su stotine meteoroloških balona natovarenih cigaretama u Litvaniju i Poljsku, zbog čega je aerodrom u glavnom gradu Litvanije više puta morao da bude zatvaran, u onome što su vlasti okarakterisale kao hibridni napad.

“Danas nose samo cigarete”, upozorio je Dobžinjski, “ali ubuduće bi mogli nositi i druge stvari”.

( A. Šofranac )