Beta: Najvažniji događaji u svijetu u 2025. godini - dominacija Trampa, ubistvo Kirka, pljačka Luvra...

Novinska agencija Beta emitovala je danas listu deset najvažnijih događaja u svijetu u 2025. godini, po njihovom izboru:

DOMINACIJA TRAMPA U SVJETSKOJ POLITICI - Povratak Donalda Trampa u Bijelu kuću u znatnoj mjeri je preoblikovao svjetsku politiku u 2025, a promjena se itekako osjetila i unutar SAD. Tramp je potresao i svjetsku ekonomiju povećanjem carina na uvoz robe iz gotovo svih zemalja. O Trampovoj dominaciji u međunarodnim odnosima svjedoči i odluka briselskog Politika da ga proglasi za najuticajniju ličnost u Evropi, iako je lista "rezervisana" za Evropljane.

Tramp je ponovo izazvao trzavice u odnosima sa zemljama EU, nastupajući sa pozicije sile. Primorao je EU na nepovoljan trgovinski sporazum, a članice NATO-a da povećaju izdvajanja za odbranu na pet odsto BDP-a. Obnovio je diplomatske odnose sa Rusijom i zauzeo gard prema ukrajinskom lideru Volodimiru Zelenskom, kojem je vičući "držao bukvicu" u Bijeloj kući. Za nastavak podrške Ukrajini, tražio je i dobio pristup njenim strateškim mineralima. Uložio je dosta napora kako bi okončao ruski rat protiv Ukrajine, ali u tome još nije uspio, uprkos napretku. Uspješniji je bio na Bliskom istoku, gdje je njegov pritisak doveo do prekida rata u Pojasu Gaze.

Drugi Trampov mandat obilježio je i vojni angažman protiv Venecuele, za sada ograničen na smrtonosne udare na desetine brodova, pod optužbom za pokušaj krijumčarenja droge u SAD. Unutar SAD, Tramp je inicirao masovne deportacije nelegalnih imigranata, demontirao djelove federalne vlade, uključujući USAID, i nastavio sa oštrim napadima na protivnike i medije.

RAT I KRHKO PRIMIRJE U POJASU GAZE - Poslije više od dvije godine krvavog rata, u Pojasu Gaze je 10. oktobra stupilo na snagu krhko primirje između palestinskog Hamasa i Izraela, dogovoreno pod pritiskom SAD. Uz prekid vatre, dogovor je predvidio i povlačenje izraelskih snaga i oslobađanje svih talaca koje je Hamas držao, u zamjenu za palestinske zatvorenike u Izraelu.

Situacija je i dalje nestabilna i dvije strane se povremeno uzajamno optužuju za kršenje sporazuma o prekidu vatre. Od stupanja primirja na snagu, u izraelskim udarima je poginulo nekoliko hiljada Palestinaca, a od početka rata u oktobru 2023. više od 69.000. Stotine hiljada Palestinaca u Pojasu Gaze, koji je gotovo sravnjen sa zemljom, i dalje se nalazi u veoma teškoj situaciji, iako je prekid vatre omogućio veću isporuku humanitarne pomoći.

Primirju je prethodio junski napad Izraela na Iran, koji je prerastao u 12-dnevni rat, okončan udarima SAD na iranska nuklearna postrojenja. U septembru je Izrael izveo još jedan napad bez presedana - na glavni grad Katara, ciljajući rukovodstvo Hamasa koje je u Dohi pregovaralo o prekidu vatre. Brutalna izraelska ofanziva u Pojasu Gaze, koju predstavnici UN karakterišu kao genocid, dovela je do povećanja broja država koje priznaju državu Palestinu, a 2025. su to učinile i prve velike zapadne države - Velika Britanija, Francuska, Kanada i Australija.

RUSKO-UKRAJINSKI RAT - Uprkos diplomatskim naporima Trampove administracije da okonča rat Rusije i Ukrajine, taj sukob se približava ulasku u petu godinu. Ukrajina i SAD su krajem 2025. revidirale prvobitni američki nacrt mirovnog plana, koji je bio neprihvatljiv Kijevu i njegovim evropskim saveznicima jer se u znatnoj mjeri poklapao sa ciljevima Rusije.

Kijev je objavio da odustaje od namjere da uđe u NATO u zamjenu za bezbjednosne garancije, ali i dalje nema konsenzusa oko ključnog pitanja - ko će kontrolisati Donjecku i Lugansku oblast na istoku Ukrajine. Tokom 2025. su nastavljene žestoke borbe, u kojima Ukrajina uglavnom odolijeva ruskoj invaziji, uz značajnu finansijsku i vojnu pomoć zapadnih zemalja.

Ukrajina je ostvarila određene uspjehe, uključujući seriju napada na ruska naftna postrojenja daleko od linije fronta i na ruske naftne tankere. Rusija sporo i uz velike gubitke napreduje na bojnom polju, pošto je u martu potisnula ukrajinske snage iz svog pograničnog regiona Kursk.

Sa dolaskom hladnog vremena, Moskva je ponovo intenzivirala napade na ukrajinsku energetsku infrastrukturu. Rusko-ukrajinski sukob i dalje proizvodi značajne posljedice u Evropi - zemlje EU jačaju spremnost vojski zbog potencijalne ruske prijetnje, Unija je odlučila da u potpunosti obustavi uvoz ruskog gasa do novembra 2027. i da na neodređeno vrijeme zamrzne rusku imovinu, čije bi korišćenje bilo "crvena linija" za Moskvu.

JAČANJE DESNICE NA IZBORIMA U NJEMAČKOJ - Poslije tri i po godine u opoziciji, njemački demohrišćani su ponovo postali stožerna stranka vlade, pošto su osvojili najviše glasova na parlamentarnim izborima obilježenim naglim jačanjem krajnje desnice.

Na prijevremenim izborima, održanim 23. februara poslije izglasavanja nepovjerenja vladi socijaldemokratskog kancelara Olafa Šolca, prvo mjesto je zauzeo demohrišćanski blok CDU-CSU, sa 28,4 odsto glasova. Poslije dužih pregovora, postignut je sporazum o takozvanoj velikoj, crno-crvenoj koaliciji demohrišćana i Socijaldemokratske partije Njemačke (SPD) koja je ostvarila najlošiji rezultat od 1945, 16,3 odsto.

Kancelar je postao lider CDU Fridrih Merc. Međutim, najveći dobitnik izbora je krajnje desna Alternativa za Njemačku (AfD), koja je sa 20,7 odsto više nego udvostručila broj glasova iz 2021.

Ta euroskeptična stranka je postepeno izgradila uticaj u cijeloj zemlji, iako je u nekoliko pokrajina pod nadzorom Službe za zaštitu ustavnog poretka, kao organizacija koja se sumnjiči za desni ekstremizam.

Od 630 poslanika Bundestaga, AfD ima rekordna 152 mandata. Na izborima su, uz SPD, teške gubitke pretrpjele i ostale članice prethodne vladajuće koalicije: zeleni su pali na 11,5 odsto, a liberali su sa 4,3 odsto ostali izvan parlamenta. Građani su pridali veliki značaj izborima - zabilježena je izlaznost od 82,5 odsto, najviša od pada Berlinskog zida i ujedinjenja Njemačke.

POLITIČKA PREVIRANJA U FRANCUSKOJ - U Francuskoj je 2025. nastavljena politička kriza sa kakvom se nije suočila od osnivanja Pete republike 1958. Francuska je ušla u period političke nestabilnosti pošto je sredinom prošle godine izabran parlament u kojem većinu nema nijedan od tri međusobno suprotstavljena bloka - centristička koalicija predsjednika Emanuela Makrona, savez lijevih partija i krajnja desnica.

Zbog podijeljenog parlamenta i odbojnosti prema koalicionim vladama u Francuskoj, Makron je od septembra 2024. imenovao čak četiri manjinske vlade. Od njih je najduže trajala druga vlada, koju je predvodio Fransoa Bajru (iako svega devet mjeseci). Parlament je toj vladi izglasao nepovjerenje u septembru 2025. zbog spora oko budžeta, a Makron je za novog premijera imenovao svog bliskog saradnika Sebastijena Lekornija.

Međutim, Lekorni je poslije svega 27 dana podnio ostavku (vlada sa najkraćim mandatom od 1958), usled prijetnji krajnje ljevice i krajnje desnice da će mu izglasati nepovjerenje, ali ga je Makron četiri dana kasnije ponovo imenovao za premijera.

O političkoj nestabilnosti u Francuskoj svjedoči i neuspjeh pregovora o budžetu za 2026, zbog čega je parlament donio poseban zakon kako bi spriječio prekid finansiranja države od 1. januara. U većim francuskim gradovima u septembru su organizovani štrajkovi i blokade zbog mjera štednje, a nezadovoljstvo su tokom godine izražavali i poljoprivrednici.

POVRATAK BABIŠA NA VLAST U ČEŠKOJ - Česi su na oktobarskim izborima u velikom stilu vratili na vlast 71-godišnjeg Andreja Babiša, etničkog Slovaka, tajkuna poljoprivrednog sektora i hemijske industrije, sedmog po bogatstvu u Češkoj. Njegova populistička stranka ANO formirala je vladu u decembru sa radikalnim nacionalistima i evroskepticima, ali su prvi potezi Babiša kao premijera razvejali bojazni da će se on pridružiti duetu Orban-Fico u sabotiranju odluka EU za pomoć Ukrajini.

U vodu je pala većina bombastičnih obećanja Babiša, među kojima su bila i sledeća: "pare samo za Čehe, ništa Ukrajincima", kraj inicijative Municija za Ukrajinu, odustajanje od američkih aviona F-35. Potezi Babiša ukazuju na umjereni populizam, uz uvreženu praksu bučne nacionalne retorike kod kuće, a pragmatični, pa i transakcijski pristup na međunarodnoj sceni, pre svega u EU, gdje njegova kompanija Agrofert posluje u 16 članica.

Povratkom na čelo vlade, Babiš je postao najstariji češki premijer i prvi koji se vratio na vlast (premijer je bio i 2017-2021). On je najbogatiji češki premijer, ali i prvi koji je optužen za neko krivično djelo (mahinacije sa evropskim dotacijama). U Francuskoj je pod istragom za utaju poreza zbog netransparentne kupovine luksuznih nekretnina. Energično podržava proširenje EU na Zapadni Balkan, a odnedavno se zalaže i da Srbija i druge zemlje regiona budu što pre primljene u Šengen zonu.

NOVI KORUPCIONAŠKI SKANDAL U EU - Evropsku uniju je krajem 2025. uzdrmao još jedan korupcionaški skandal - hapšenje nekadašnje šefice evropske diplomatije Federike Mogerini, koje prijeti da uruši kredibilitet i povjerenje u institucije EU.

Poslije policijskih racija u diplomatskom krilu EU u Briselu i na elitnom univerzitetu u Brižu, Mogerini je optužena za korupciju u vezi sa programom obuke mladih diplomata, koji je Evropska služba za spoljne poslove (EEAS) dodelila Koledžu Evrope. Mogerini je od 2020. bila rektorka Koledža Evrope, a vodila je i Diplomatsku akademiju EU, koja je u fokusu istrage Evropskog javnog tužilaštva o mogućem kršenju pravila tendera, zbog deljenja povjerljivih informacija pre objavljivanja projekta vrijednog milion evra.

Uz Mogerini je optužen i Stefano Sanino, šef odeljenja Evropske komisije za Bliski istok, Severnu Afriku i Persijski zaliv. Sanino, nekadašnji šef Misije OEBS u Jugoslaviji (2001-2002), bio je generalni sekretar EEAS u vrijeme raspisivanja tendera. Dvoje italijanskih diplomata je optuženo za prevare u javnim nabavkama, korupciju, sukob interesa i kršenje profesionalne tajne.

To bi moglo da izazove dublju krizu u EU, imajući u vidu visoku poziciju osumnjičenih i ozbiljnost optužbi, u vrijeme kada se čeka sudski epilog jednog od najvećih korupcionaških skandala u EU - afere "Katargejt" iz 2022. godine, kao i ishod nove istrage o podmićivanju i lobističkim aktivnostima kineskog Huaveja u Evropskom parlamentu.

UBISTVO ČARLIJA KIRKA U SAD - Ubistvo američkog desničarskog aktiviste Čarlija Kirka, uticajnog saveznika predsjednika Donalda Trampa, doprinijelo je dodatnoj polarizaciji u SAD i izazvalo brojne reakcije širom svijeta, uključujući osude političkog nasilja, ali i likovanja zbog njegove smrti.

Uticajni 31-godišnji konzervativac, poznat po promovisanju krajnje desnih ideja i brojnih kontroverznih stavova, ubijen je 10. septembra dok se obraćao mladima u kampusu univerziteta u Juti. Pogođen je snajperskim hicem u vrat, dok je odgovarao na pitanje o oružanom nasilju u SAD pred 3.000 mladih. Komemoracija Kirku je okupila oko 100.000 ljudi. Za ubistvo je optužen 22-godišnji Tajler Džejms Robinson, koji je, prema rečima njegove majke, usvojio lijeve ideje i zalagao se za prava transrodnih osoba.

Kirk, koji je stekao veliki broj sledbenika putem društvenih mreža i turnejama po univerzitetskim kampusima, smatra se zaslužnim za mobilisanje mladih glasača u korist Trampa 2024. godine.

Tramp je Kirka posthumno odlikovao Predsjedničkom medaljom slobode i pozvao na obračun sa "političkim ekstremizmom na ljevici". Evropska krajnja desnica posthumno je nominovala Kirka za nagradu Saharov Evropskog parlamenta, ali nije ušao u uži izbor. Kirk je, između ostalog, govorio da praznik kojim se obilježava ukidanje ropstva u SAD "prijeti tkivu zemlje" i zalagao se da ne bude kažnjivo javno spaljivanje zastave pokreta Crni životi su važni.

PROMJENA NA ČELU VATIKANA - Rimokatolička crkva je 2025. dobila novog poglavara - Lava XIV, od koga se očekuje da nastavi stopama svog prethodnika, pape Franje. Lav XIV, čije je svjetovno ime Robert Frensis Prevost, prvi je papa rođen u SAD. Na čelo Vatikana došao je 8. maja, kada se iz odžaka Sikstinske kapele pojavio bijeli dim - znak da je papa izabran, poslije trećeg kruga glasanja na kratkoj konklavi kardinala, koja je trajala manje od 24 sata.

Nasmijan i diskretan 69-godišnjak rođen u Čikagu, koji je 20 godina proveo kao misionar u Peruu, smatran je za jednog od umjerenih kardinala. Slijedi liniju svog argentinskog prethodnika, čiji je bio povjerljiv savjetnik, snažnim socijalnim naglaskom i zalaganjem za siromašne, migrante i zaštitu životne sredine.

Pošto je postao 267. papa, načinio je i određene ustupke konzervativnim krugovima u Crkvi. Za poglavara je izabran poslije smrti pape Franje u 89. godini, na uskršnji ponedeljak. Prvi latinoamerički papa, koji je očarao svijet skromnim stilom i brigom za siromašne, umro je manje od 24 sata od posljednjeg pojavljivanja na Trgu svetog Petra, na Uskrs, kada je sedeo u kolicima, vidno oslabljen poslije pet nedelja provedenih u bolnici. Papa Franja je sahranjen u Bazilici svete Marije Velike, u prisustvu više od 400.000 građana i brojnih zvaničnika.

PLJAČKA MUZEJA LUVR - Pljačka čuvenog pariskog muzeja Luvr 19. oktobra ocenjena je kao spektakularna, jer je izvedena za manje od osam minuta usred bijela dana, a da lopove niko nije primijetio.

Za pljačku su odabrali nedjelju prije podne. Nekoliko muškaraca, prerušeno u građevinske radnike, ušlo je oko 9.30 u muzej tako što su se pomoću kamiona opremljenog liftom, kakav koriste kompanije za selidbe, popeli do balkona na prvom spratu, gdje su sekačem napravili rupu u prozoru.

U Galeriji Apolon su se koncentrisali na dvije vitrine, iz kojih su ukrali osam komada nakita, čija je vrijednost procijenjena na 88 miliona evra. Među ukradenim predmetima su dragulji koji su pripadali francuskim kraljevskim i carskim porodicama. Dok su bežali skuterima, ispustili su krunu carice Evgenije, supruge Napoleona III, koja je kasnije pronađena oštećena u blizini muzeja. Osam osoba je uhapšeno zbog pljačke, ali ukradeni nakit nije pronađen.

Krađa je podstakla debatu o bezbednosti francuskih umjetničkih dela, a vlasti su pooštrile mjere oko kulturnih institucija. Luvr je poslije pljačke, prve u tom muzeju od 1998. godine, prebacio neke od najvrednijih dragulja u Banku Francuske. Sindikati zaposlenih u Luvru organizovali su štrajk poslije pljačke zbog lošeg stanja velelepnog zdanja u srcu Pariza, koje je u novembru dovelo do zatvaranja jedne galerije.

( Beta, Ne.V. )