Aktuelna dešavanja oko Haškog tribunala pokrenula su široku debatu oko učinka i dometa Tribunala uoči njegovog zatvaranja. Zaključci o njegovom učinku su duboko politički motivisani.
Istorijski kontekst
Haški tribunal osnovan je u maja 1993, u vrijeme ogromnog stradanja stanovništva i kršenja međunarodnog humanitarnog prava u Bosni. Samo od aprila do oktobra 1992. stradalo je preko 36% ljudi u ratu u BiH. Mjesec dana pred početak rada Tribunala, u aprilu 1993, došlo je do humanitarne katastrofe u Srebrenici protjerivanjem preko 60.000 muslimanskih izbjeglica. Poslije kraha Vens-Ovenovog plana, počeo je brutalni sukob bosanskih Hrvata i Muslimana u centralnoj i zapadnoj Bosni.
Brutalnost rata opisuje Batiata koji ističe: „ (...) Bosanski rat je raznio prava djece na kućnom pragu. To je moderni rat vođen na srednjovjekovni način - selo protiv sela, komšija protiv komšije, sa teškom artiljerijom okrenutom prema običnim civilima, njihovim kućama, crkvama i školama (...)“
Misija Tribunala
Misija Tribunala bila je da se krivična odgovornost za počinjene zločine locira prema individualnim počiniocima, kao i da se izvrši njihovo procesuiranje adekvatno počinjenim djelima.
Isto tako, od ovog projekta se očekivala šira društvena korist, jer se post-konfliktna društva tako edukuju vladavini prava, što je osnova za funcionisanje liberalnih demokratija. Tribunal je trebalo da značajno doprinese pomirenju među zavađenim etničkim grupama prezentovanjem vjerodostojnih činjenica o tragičnom konfliktu, na osnovu kojih bi se izgradio objektivan narativ za edukaciju budućih generacija na ovom prostoru.
Kontroverze oko učinka
Misija Tribunala vođena ovom legalističkom paradigmom trebalo je da dovede do katarze i pomirenja između zavađenih etničkih grupa na post-konfliktnom prostoru bivše SFRJ. Međutim, u stvarnosti je afirmisana politička paradigma, prema kojoj je dolaženje do pravde proizvod pragmatičnog pregovaranja, rezultat odnosa snaga, a ne morala i pravde.
U borbi za ljudske duše između ove dvije paradigme, u regionu izleda da pobjeđuju domaći lideri, koji sebe često vide na optuženičkoj klupi Tribunala. Tome doprinose i nosioci javnog mnjenja iz domicilnih akademskih krugova. Tako istraživanja javnog mnjenja u vezi rada Tribunala na prostoru bivše SFRJ pokazuju izrazitu politizaciju stavova koja vodi ka protivrečnim, uzajamno suprostavljenim kolektivnim narativima o krivici i žrtvama sukoba. Jačaju animoziteti i politička zaoštravanja između etničkih grupa u post-konfliktnom prostoru i dijaspori.
Objektivno, kontigentni učinak Tribunala je impresivan. Svi visokopozicionirani politički i vojni lideri iz perioda ratnog konflikta nijesu nedodirljivi u odnosu na odgovornost za ratne zločine. Procesuirani su predsjednici država, visoki vladini zvaničnici i generali iz svih strana u konfliktu.
Tribunal je uspostavio obimnu bazu podataka vezano za ključne činjenice u vezi sa počinjenim ratnim zločinima u periodu nasilnih konflikata u Hrvatskoj, BIH i Kosovu u periodu od 1991. do 1999. Arhivirana su svjedočenja očevidaca, preživjelih, počinilaca, forezničara, dokumentarni video materijal u vezi počinjenih ratnih zločina. Sakupljena građa čini najreferentniji izvor za očuvanje istorijskog sjećanja na tragični konflikt. Isto tako, to je činjenična osnova za buduća procesuiranja pred nacionalnim sudovima, kao i za dalja akademska istraživanja.
Odgovornost
Projekat Tribunala u sadašnjem vremenu upakovan je u projekat „izgradnje države“, koji preko procesa proširenja na Zapadni Balkan vodi Evropska unija. Lideri EU imaju problem da evropske projekte postave u zonu kairosa, kako su stari Grci nazivali pravi, kritični momenat za djelovanje. Kašnjenje u izgradnji institucija liberalne demokratije otvara prostor uticaju lokalnih lidera i revizionističkih sila, koji uspješno grade narativ međunacionalne mržnje, zasnovane na krivici onog drugog.
Autor je politikolog
Bonus video:
