Nakon nedavne evropske turneje predsjednika SAD Donalda Trampa, čija je kulminacija bila njegova neslavna zajednička konferencija za štampu sa predsjednikom Rusije Vladimirom Putinom, ne može biti više nikakvih sumnji da on i njegove pristalice hoće da sruše međunarodni poredak i globalni trgovinski sistem koji predvodi Amerika.
Da, naravno, Tramp i Amerika nijesu sinonimi. Pobijedio je na izborima 2016. dobivši tri miliona glasova manje od svoje suparnice, a rejtinzi njegove javne podrške nikada nijesu prelazili 50 odsto. Ipak, on je predsjednik SAD i to ga čini najmoćnijim čovjekom na svijetu. Njegovi postupci, često apsurdnii i kontradiktorni, imaju ozbiljne posljedice za realni svijet, a posebno za najbliže partnere Amerike. Tokon nedavne posjete Velikoj Britaniji Tramp je otišao toliko daleko da je Evropsku uniju nazvao “neprijateljem”.
Nastojeći da promijeni praktično sve što je definisalo Zapad nakon okončanja II svjetskog rata, Tramp je svijet doveo do istorijske prekretnice. U pitanje nijesu dovedeni odnosi između SAD i EU, koji ostaju jaki, već dominantna pozicija Zapada u svjetskoj areni. Tramp ubrzava promjene u globalnoj ravnoteži sila koji slabe kako Ameriku, tako i Evropu. Kako se prihodi i bogatstvo pomjeraju sa Zapada na Istok, Kina će imati priliku da sve aktivnije osporava poziciju SAD kao vodeće geoplitičke, ekonomske i tehnološke sile svijeta.
Taj prelaz neće teći glatko. Za Evropu cijena ne može biti veća. Rebalansiranje sila, koje je već počelo, može odrediti sudbinu demokratije, socijalne države, nezavisnosti i stila života u Evropi. Ako se Evropa ne pripremi kako treba, ona neće imati drugog izbora osim da postane zavisna ili od Amerike ili od Kine - ili atlantizam ili evroazijanizam.
Evropljani ne treba da računaju na to da će im u tom periodu postojeći savezi i pravila obezbijediti dovoljnu zaštitu. Ali ne možemo se vraćati nazad na logiku, tradicionalne za XIX vijek, politike diktata. Sasvim je moguće da se svijet kreće ka situaciji u kojoj neće biti očiglednog hegemona i u kojoj će velike sile neprestano utvrđivati svoje pozicije. Ali sada su okolnosti sasvim drugačije nego u eri “Velike igre”. Eskalacija rivalstva između Kine i Amerike uopšte neće odgovarati Starom kontinentu.
Za Evropljane su XIX vijek formirale posljedice Francuske revolucije i Industrijske revolucije, dok su XX vijek definisala dva svjetska rata, Hladni rat i pojava nuklearnog oružja. Na kraju II svjetskog rata, dvije neevropske sile sa obje strane starog evropskog sistema država - SAD i SSSR - izbile su u prvi red, a Evropa se pretvorila tek u jedan kvadratić na šahovskom polju.
Do tog trenutka Evropa je upravljala svijetom zahvaljujući svojim tehničkim uspjesima. Ali nakon završetka II svjetskog rata njena dominacija je završena. Nakon što je Evropa (i dijelom Njemačka) podijeljena između dvije nove sile, spoljnopolitički establišment SAD s jedne, i Kremlj s druge strane ugušili su evropski suverenitet.
Naravno, Francuska i Velika Britanija, dvije evropske sile-pobjednice, sačuvale su ostatke suvereniteta kao stalne članice Savjeta bezbjednosti UN (a kasnije i kao nuklearne zemlje). Ali na fonu globalne ravnoteže sila to je prije bilo nešto simbolično nego odraz njihovog realnog uticaja.
A onda se završio Hladni rat i čitava Evropa izabrala je čvrstu transatlantsku orijentaciju. Iz ugla bezbjednosti, Evropa je ostala zavisna od SAD. Ali na ekonomskom i tehnološkom frontu Evropljani su povratili svoj suverenitet. Institucionalno, ta podjela rada izražena je obliku NATO-a i EU. Taj sistem dobro nam je služio - ali sada ga napada Tramp.
Tri okolnosti posebno tjeraju Evropu da se zabrine za svoju budućnost. Prva: Tramp nastavlja da dovodi u pitanje američko poštovanje obaveze o uzajamnoj odbrani u okvirima Sjevernoatlantskog sporazuma. Druga: njegova administracija aktivno slabi Svjetsku trgovinsku organizaciju i globalni trgovinski sistem, na kojima u znatnoj mjeri počiva blagostanje Evrope. I treća: razvoj digitalizacije i vještačke inteligencije sada prijeti da naglavačke okrene globalnu tehnološku hijerarhiju.
Svaka od tih okolnosti stvara rizike za poziciju Evrope u svijetu. Pitanje je sada u sljedećem: hoće li EU u potpunosti vratiti svoj suverenitet i učvrstiti se kao sila na svjetskoj areni ili će zauvijek ostati iza.
Došao je trenutak istine. Druge šanse neće biti.
Samo je EU sposobna da vrati Evropi suverenitet koji odgovara XXI vijeku. Ako taj zadatak preuzmu tradicionalne nacionalne države, na primjer, Velika Britanija, Francuska i Njemačka, on neće biti ispunjen. Vraćanje suvereniteta ne traži samo ogromne napore, već i jedinstveni front i, takođe, novo shvatanje odnosa između EU i zemalja koje je čine. Evropski projekat će i dalje doprinositi razvoju trgovine i garantovati mir; ali sada mora još i da učvrsti zajednički suverenitet.
Ako EU izađe na kraj sa tim zadatkom, ispostaviće se da joj je Tramp ne htijući dao veliki poklon. Istorija nekad ide čudnim putevima. Najvažnije je prihvatiti je takvom kakva jeste i ne kolebati se kada dođe trenutak za odlučne akcije.
Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke 1998-2005; odigrao je ključnu ulogu u osnivanju Njemačke partije Zelenih, čiji je lider bio skoro 20 godina
Copyright: Project Syndicate, 2018.
Bonus video:
