Ovonedjeljne objave vlada Britanije, Francuske i Italije da će poslati vojni personal u Libiju kako bi pomogao pobunjeničkim grupama da zbace Muamera Gadafija samo je posljednji primjer u dugoj tradiciji vojnog i političkog miješanja.
Zaista „vojni savjetnici“ su makar tokom posljednjih pola vijeka bili veoma popularni strateški instrument, ali ne samo zbog toga što „savjetnik“ zvuči kao prilično bezazlena uloga – pozicija negdje između konsultanta menadžmenta i ličnog asistenta. Da budemo sigurni, slanje trupa u neku daleku zemlju je mnogo prihvatljivije kada je u svrhu davanja savjeta, a ne ispaljivanja metaka.
Međutim, istorija takođe pokazuje da se bilo pomoću strateške majstorije ili proširenja prvobitne misije, savjetničko pero može lako zašiljiti i postati oštri vrh koplja vojne kampanje.
Slijedi kratka istorija kako su se u posljednje vrijeme vojni savjetnici nalazili u situaciji da flertuju sa proširenjem angažovanja.
Vijetnam
Do 1975. kada su se američke trupe povukle iz Vijetnama, rat je već bio ostavio užasno nasljeđe: polarizovao je Sjedinjene Države, ukaljao ugled zemlje na svjetskoj sceni i rezultirao smrću 55.000 Amerikanaca. Međutim, sve je počelo sa samo 750 vojnih oficira koje je predsjednik Dvajt Ajzenhauer poslao krajem 1950-ih da daju savjete vijetnamskoj vladi premijera Ngo Din Diema za borbu protiv komunističke pobune.
Kako su tokom 1950-ih i ranih 1960-ih pobunjenici sa sjevera Vijetnama i nastavili da napreduju, američka vlada je pojačavala svoje angažovanje. Do decembra 1961. administracija Džona F. Kenedija bila je poslala 3.200 savjetnika u Vijetnam, zajedno sa opremom i pomoći u vrijednosti 200 miliona dolara.
Do 1963. broj savjetnika je porastao na 16.000. Savjetnički mandat skoro da nije bio ograničen u smislu šta smiju, a šta ne smiju da rade: u teoriji oni su tamo bili da bi obučavali trupe iz južnog Vijetnama, ali su u praksi često komandovali tim trupama tokom borbi.
Uplašeni nedostatkom profesionalizma kod južnih Vijetnamaca, SAD su tiho pojačavale svoje angažovanje. Kada su 1964. tajne američke pomorske operacije u zalivu Tonkin naišle na otpor sjevernih Vijetnamaca, administracija predsjednika Lindona Džonsona tražila je dozvolu od Kongresa da se u potpunosti uključi u rat u Vijetnamu. Nakon što je usvojena rezolucija o zalivu Tonkin, SAD su možda i dalje imale savjetnike u Vijetnamu, ali su američke trupe nedvosmisleno preuzele odgovorost nad borbama.
El Salvador
Dok su se SAD još uvijek oporavljale od učešća u Vijetnamskom ratu, sandinisti, komunistička pobunjenička grupa, 1979. skoro da je zbacila vladu u El Salvadoru, bliskom centralnoameričkom savezniku Vašingtona.
Predsjednik Džimi Karter odmah je poslao vojne savjetnike da podrže salvadorske snage, ali je Ronald Regan, koji je za predsjednika izabran 1980, bio taj koji je odlučio da uloži značajan politički kapital kako bi podržao ovu misiju, objašnjavajući da je to front od vitalnog značaja u borbi protiv Sovjetskog Saveza.
On je naišao na jak otpor i Kongresa i štampe: mnogi su se podsjetili na širenje misije koje je uslijedilo u Vijetnamu nakon slanja savjetnika. U martu 1981. administracija Ronalda Regana postigla je kompromis sa Kongresom da se na broj savjetnika koji mogu biti poslati iz SAD u El Salvador u bilo koje vrijeme postavi ograničenje od ukupno 55 osoba. Savjetnicima je takođe bilo zabranjeno da se uključe u borbe na terenu.
Američka javnost budno je pratila misiju u El Salvadoru – ubistvo američkog vojnog oficira na Univerzitetu u San Salvadoru koje su počinili sandinisti 1983, štampa je predstavila kao prvu od mnogih žrtava koje se očekuju u budućnosti – međutim, Vašington je sprovodio svoju ograničenu savjetodavnu ulogu, dok pobunjenici konačno nisu položili oružje 1992.
Hrvatska
Ratovi na Balkanu tokom 1990-ih su dokazali da vojni savjetnici ne moraju biti zvanični predstavnici vlade kojoj služe. Iako je Rezolucijom 713 Ujedinjenih nacija pružanje bilo kakve vojne pomoći bilo kojoj od strana učesnica u sukobima na Balkanu okarakterisano kao nelegalno, Pentagon je tiho uputio hrvatsku vojsku da se konsultuje sa kompanijom „Vojni profesionalni kadrovi“ (MPRI), privatnom organizacijom koja je sebe opisivala kao „najveći skup vojnih eksperata na svijetu“.
MPRI je brzo potpisao dva ugovora po kojima je trebalo da savjetuje i obučava hrvatsku vojsku, a tim sastavljen od penzionisanih američkih vojnih oficira odmah je raspoređen u regionu.
Još uvijek traje spor oko toga koja je bila prava priroda angažovanja MPRI-a u Hrvatskoj. Zvanično, njihov posao je bio da daju savjete o ulozi vojske u demokratskom društvu. Međutim, ubrzo nakon što su savjetnici MPRI-a počeli rad, hrvatska vojska je pokrenula seriju krvavih ofanziva protiv srpskih trupa i civila. Najbrutalnija je bila operacija Oluja, tokom koje je oko 170.000 ljudi protjerano iz svojih kuća.
Neki analitičari kažu da je bilo nemoguće da loše obučena hrvatska vojska sprovede tako koordinisanu akciju – koja je uključivala vazdušne napade, artiljeriju i brzo kretanje pješadije – bez pomoći MPRI-a. Neki takođe sumnjaju da je MPRI pomogao Hrvatima da organizuju tajnu kupovinu oružja iz istočne Evrope u vrijednosti od oko milijardu dolara.
U julu 1995. Vašington se odlučno pridužio Hrvatskoj i Bosni u borbi protiv srpske agresije, organizujući NATO bombašku kampanju koja je dovela do prekida neprijateljstava potpisivanjem Dejtonskog sporazuma u decembru iste godine.
Ruanda
Prema istrazi koju je sprovela vlada Ruande 2008. godine, francuski vojni savjetnici učestvovali su u genocidu koji su u toj zemlji 1994. sproveli Hutui nad manjinskim Tutsima. Francuska je pružala eksplicitnu vojnu podršku jednopartijskom frankofonom režimu Hutua u Ruandi od 1960-ih. Kada su pobunjeničke snage Tutsa, uz podršku Ugande, 1990. pojačale pobunu, Francuska je poslala vojne jedinice da brane vladu Hutua.
Prema mnogim izvještajima, francuski vojni operativci ostali su povezani sa ključnim jedinicama ruandske armije tokom građanskog rata od 1990. do 1993 – i ti francuski savjetnici još uvijek su bili tamo kada je, pod nejasnim okolnostima, izvršen atentat na predsjednika Žuvenila Habijarimana, što je rezultiralo žestokim napadima paravojnih snaga Hutua (koje je podržavala vlada) na Tutse u aprilu 1994. U roku od 100 dana, pobijeno je oko 800.000 Tutsa i „saradnika“ iz redova Hutua.
Ovaj genocid je podstakao pobunjenike Tutse da obnove ofanzivu protiv režima Hutua. Kako su pobunjeničke snage Tutsa napredovale, Francuska je odgovarala pojačanjem vojnog prisustva u zemlji.
U junu 1994. francuska vlada je tražila i dobila mandat od Savjeta bezbjednosti UN da sprovede operaciju „Tirkiz“, navodno da bi zaštitila civile. Međutim, prema navodima pobunjenika, prevashodni cilj tih 2.000 francuskih vojnika raspoređenih u Ruandi bio je da pomognu stanovništvu Hutua, uključujući i one koji su izvršili genocid i još uvijek su se nalazili u zemlji.
Kada su pobunjeničke grupe Tutsa uspostavile političku kontrolu nad Ruandom krajem 1994, specijalni odnosi Francuske sa tom zemljom su okončani, a njihovi mnogobrojni savjetnici bili su poslati kući.
Avganistan
Organizujući 2001. operaciju „Istrajna sloboda“ – kampanju protiv avganistanskog režima talibana i njihovih saveznika iz Al Kaide koja je uslijedila nakon 11. septembra – Vašington je odlučio da prvi zadatak predstavlja slanje savjetnika da pomognu antitalibanskoj Sjevernoj alijansi koja je postojala u zemlji.
Tim sastavljen od operativaca CIA i američkih specijalnih vojnih snaga stigao je u Avganistan krajem septembra i početkom oktobra kako bi zajedno sa Sjevernom alijansom organizovao zbacivanje talibanske vlasti. Uslijedila je masovna kampanja vazdušnih napada.
Ovom nesvakidašnjom operacijom postignut je munjevit napredak i odmah su oslobođeni gradovi Herat, Kunduz, Kandahar i prijestonica Kabul. Do kraja decembra 2001. UN su političku kontrolu nad Avganistanom prenijele na prelaznu avganistansku vladu, a da bi se održavao novouspostavljeni mir, organizovana je misija NATO.
Međutim, kritičari kažu da je time što Vašington nije uspio da uključi dovoljno snaga tokom i nakon početne invazije, produžen konflikt i omogućeno borcima iz redova talibana i Al Kaide da pobjegnu iz Avganistana u Pakistan krajem 2001, od kada njihova pobuna jača. Danas, deceniju kasnije, u Avganistanu se nalazi 98.000 američkih vojnika, a sve je počelo od šačice vojnih savjetnika.
Galerija
Bonus video:
