Bezbjednosna politika NATO je dvije decenije vođena pogrešnim pretpostavkama o Rusiji i budućnosti Zapada, čiji lideri sada postaju svjesni tih grešaka. Dok traže odgovor na rusku agresiju u Ukrajini, moraju se vratiti suštinskoj misiji NATO-a, piše američki časopis „Forin afers“.
Autor Majkl Braun analizira četiri pogrešne strateške pretpostavke kojima se NATO i evropska bezbjednosna politiku vode posljednjih 20 godina.
Prvo, zapadni lideri su pretpostavili da je Rusija postala benigna sila i da međudržavne prijetnje evropskoj bezbjednosti stoga više nisu razlog za zabrinutost. Drugo, pošto suštinska misija NATO-a - kolektivna odbrana - više nije ubjedljiv razlog da alijansa ostane ujedinjena - lideri su smatrali da bi NATO trebalo da se proširi ili će prestati da postoji. NATO je potom primio nove članice i preuzeo novi niz globalnih misija. Treće, zapadni lideri su držali da širenje NATO neće izazvati reakciju Rusije. Lideri NATO su vjerovali u sopstvenu retoriku o benignoj prirodi širenja alijanse i pretpostavljali da će je i Moskva tako doživjeti. Četvrto, vjerovali su da će alijansa biti uspješna u sprovođenju vojnih i stabilizacionih misija u udaljenim državama poput Avganistana, Iraka i Libije.
Misija kolektivne odbrane i dalje bitna
Braun, dekan Eliot škole za međunarodne poslove na Univerzitetu Džordž Vašington, ističe da zapadni zvaničnici 2014. na bolan način uviđaju svoje strateške greške. Shvatili su da je NATO misija kolektivne odbrane u Evropi i dalje bitna jer se Rusija upustila u prekrajanje međunarodnih granica silom, da NATO nikad nije proširio oblast djelovanja radi neke ubjedljive misije, da Kremlj ne smatra tako benignim širenje NATO-a do granica Rusije i da misije alijanse u Avganistanu, Iraku i Libiji koštaju puno života i novca a postižu skromne rezultate.
Dok se američki i evropski zvaničnici trude da smisle koherentni, vjerodostojni i djelotvorni odgovor na agresiju Rusije u Ukrajini, oni moraju sprovesti i temeljno strateško preispitivanje, piše u još jednoj analizi uzroka aktulne krize oko Ukrajine. Evropa je i dalje suočena sa međudržavnim bezbjednosnim prijetnjama, u obliku ruske agresije. Suštinska misija NATO-a - kolektivna odbrana - je i dalje od vitalnog značaja. Odvraćanje i odbrana su i dalje potrebni u Evropi. Takođe, izazov je odvratiti agresiju i uliti povjerenje saveznicima bez izazivanja eskalacije, smatra Braun.
Nakon kolapsa sovjetske moći u istočnoj Evropi 1989. i raspada SSSR 1991, bilo je prirodno i neizbježno da se NATO promijeni. Alijansa je stvorena da odvraća - i, ako je potrebno, brani od sovjetskog napada na zapadnu Evropu. Sa nestankom SSSR-a, vojna ravnoteža u Evropi se iznenada i fundamentalno pomjerila. U pitanje je doveden razlog postojanja NATO-a, piše u analizi.
Dvije glavne promjene u politici NATO-a
Do sredine 1990-ih, konvencionalna mudrost je glasila da se NATO mora proširiti ili ga neće biti. Taj stav je propagirala većina (ali ne svi) eksperata za bezbjednosnu politiku, a na kraju ju je usvojilo i rukovodstvo alijanse. To je, prema ocjeni američkog analitičara, dovelo do dvije glavne promjene u politici NATO-a.
Prvo, alijansa je proširena sa 16 na 28 članica, primajući naročito države bivšeg Varšavskog pakta i SSSR-a. Češka Republika, Mađarska i Poljska su se 1999. formalno pridružile NATO-u. Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija, Rumunija, Slovačka i Slovenija su se učlanile 2004. a Albanija i Hrvatska 2009.
Braun piše da su neki komentatori, među kojima i on sam, 1990. tvrdili da bi širenje NATO-a moglo biti kontraproduktivno zbog moguće negativne reakcije Rusije. Širenje NATO-a bi ruskim nacionalistima i političkim oportunistima moglo dati još jedno oružje protiv prozapadnih frakcija u ruskoj domaćoj političkoj areni. Prema najgorem scenariju, ogorčeni nacionalisti ili oportunisti bi mogli doći na vlast i usvojiti agresivniju politiku prema Evropi i SAD. Ovaj analitičar tada nije očekivao da Rusija ublaži politiku, ali je smatrao da nije u interesu SAD ili evropskih članica NATO-a da prave korake koji bi učinili vjerovatnijim rusku autoritarnost i ratobornost.
Druga velika promjena u politici NATO-a, počev od 1990-ih, bilo je usvajanje novog niza globalnih misija kako bi se opravdao nastavak postojanja NATO-a. Glavni rezon je bio da će evropske članice NATO-a morati da pomognu Vašingtonu u globalnim problemima da bi SAD ostale posvećene Evropi.
Globalni interesi Evrope i SAD nisu usklađeni
To strateško rezonovanje se zasnivalo na nekoliko pogrešnih pretpostavki. Prvo, globalni interesi SAD i Evrope nisu bili (niti su sada) usklađeni. Drugo, Evropa je 1990-ih imala ograničene kapacitete projektovanja moći a ti kapaciteti su vremenom znatno smanjeni. Treće, bezbjednosni problemi u Avganistanu, Iraku i Libiji - bili su zastrašujući.
Američki i evropski lideri se sada bore sa izazovom agresije Rusije u Ukrajini, ali takođe moraju preduzeti temeljno strateško preispitivanje, piše „Forin afers“ i navodi koji su to koraci.
Kao prvo, moraju shvatiti da je Evropa i dalje suočena sa međudržavnim bezbjednosnim prijetnjama. Amerikanci i zapadni Evropljani su decenijama vjerovali da je rat između država u Evropi nezamisliv; bili su sigurni u nastajanje Evrope koja je „cjelovita, slobodna i u miru“. Vjerovali su da će se Rusija ponašati kao da je članica kluba NATO-EU, iako nije ni postojala šansa da će mu se pridružiti u skorije vrijeme.
Ruska agresija je stvarna i mogla bi se nastaviti: Slavjansk
Putin je izabrao drugi put. Ruska agresija je stvarna i mogla bi se nastaviti. Putinova popularnost kod kuće je na visokom nivou i mogla bi ostati ako ekonomske sankcije ne promijene mišljenje ruske javnosti i elite. Putin još ne traži način da ublaži sukob. Naprotiv, on trenutno ima domaću političku inicijativu za trajniji sukob sa Zapadom.
Moskva vješto stvorila nestabilnost
Braun smatra da će američki i evropski lideri morati da iznađu nove bezbjednosne odgovore za suprostavljanje novim, polutajnim oblicima ruske vojne agresije. Kampanje Rusije na Krimu i istoku Ukrajine nisu uključivale kolone tenkova koji gmižu preko granica. Umjesto toga, Moskva je vješto iskoristila inscenirane provokacije, lokalne pristalice, specijalne snage bez obilježja, sajber napade i opsežne kampanje dezinformisanja da stvori nestabilnost koja se može iskorisiti kao izgovor za aneksiju.
Do sada je odgovor SAD i Evrope bio veoma skroman i gotovo potpuno tradicionalnog karaktera - verbalnog ulivanja sigurnosti; male, dodatne rotacije trupa u istočnoj Evropi; i neke male, dodatne vojne manevre. NATO mora brzo da razmišlja o suprotstavljanju novom ruskom obliku ratovanja, posebno za članice alijanse u kojima žive ruske manjine. To će obuhvatiti značajno jačanje unutrašnje bezbjednosti, obuku, obavještajnu sferu, rano upozoravanje, sajber bezbjednost i kapacitete javne diplomatije i biti od ključnog značaja za odvraćanje i odbranu od destabilizacionih operacija.
Smanjiti zavisnost od uvoza energije
Treće, američki i evropski lideri će morati da izgrade konsenzus o širim, dugoročnim odgovorima Rusiji. Mnogi Evropljani su i dalje u stanju poricanja, zbog čega je Evropa podijeljena. Sistemi vjerovanja su izuzetno otporni na promjene a privlačnost nirvane evropske bezbjednosti bila je posebno jaka.
„Forin afers“ navodi da evropsku paralizu pojačava ekonomska ranjivost, poput zavisnosti od ruske energije, te drugih ekonomskih i poslovnih veza sa Rusijom, zbog čega u Evropi postoje različita mišljenja o Rusiji, a variraju u zavisnosti od geografije. Države bliže Rusiji - naročito Poljska i baltičke zemlje, boje se Moskve i pozivaju na snažan odgovor Zapada. Prevazilaženje tih unutarevropskih razlika neće biti lako, ocjenjuje se u članku.
Braun takođe smatra da će zapadni lideri, da bi postigli konsenzus, morati da smanje zavisnost Evrope od izvoza ruske energije. Ta ranjivost otežava mnogim zapadnoevropskim državama da smisle snažan odgovor na rusku agresiju. Zbog uticaja Rusije, zahvaljujući energiji, veća je vjerovatnoća da će se njena agresija nastaviti. Smanjivanje evropske ranjivosti zbog pitanja energije i istovremeno slabljenje ruske energetske i ekonomske pozicije osnažiće odvraćanje i stabilnost u Evropi.
Cjelovita i slobodna Evropa je dostižan cilj
Četvrto, američki i evropski lideri bi takođe trebalo da odvostruče napore da zaključe transatlantsko trgovinsko i investiciono partnerstvo. Prvobitni podsticaj za novi sporazum o trgovini bio je da se ekonomijama SAD i EU da podstrek i osnaže njihove ekonomske veze kao odgovor na uspon Kine. Zaključenje tog sporazuma bi sada donijelo dodatnu korist - ekonomsku, političku i simboličnu - u vezi sa Rusijom.
Peto i posljednje, Zapad će morati da nastavi saradnju sa Putinom i Rusijom. Braun kaže da, po svemu sudeći, Putin ima ekspanzionističku agendu: uvođenje rusofonog stanovništva u Rusku Federaciju (čak iako ono trenutno živi u obližnjim, suverenim državama); uspostavljanje ruske sfere uticaja u istočnoj Evropi, na Kavkazu i u centralnoj Aziji; prekrajanje međunarodnih granica gdje je to moguće; održavanje stanja sukoba sa Zapadom, što je osnažilo njegovu poziciju kod kuće; i možda razbijanje samog NATO. Bilo bi pogrešno potcijeniti Putinove aspiracije i prirodu prijetnje. Zapadni lideri će morati da utvrde Putinove krajnje strateške ciljeve i djeluju u skladu sa tim.
Komunističke demonstracije u Moskvi 1. maja
U analizi Majkla Brauna se zaključuje da je izgradnja Evrope, koja je „cjelovita, slobodna i u miru“, i dalje dostižan cilj. „Biće potrebno da se ponovo stavi naglasak na evropsku bezbjednost, odbacivanje iluzija iz posljednjih 20 godina i jasan fokus na novim bezbjednosnim izazovima Evrope“.
Očekivanja nisu ispunjena, a kredibilitet alijanse je narušen
Pred kraj mandata ministra odbrane SAD u junu 2011, Robert Gejts je napravio procjenu onoga što je postignuto. Kazao je da je misija u Avganistanu „otkrila značajne nedostatke NATO - u smislu vojnih kapaciteta i političke volje“.
U Libiji je „postalo bolno jasno da slični nedostaci prijete da ugroze sposobnost alijanse da sprovede integrisanu, efektnu i održivu kampanju iz vazduha i sa mora... dok je svaka članica alijanse glasala za libijsku misiju, manje od polovina je uopšte učestvovala, a manje od trećine je bilo voljno da učestvuje u napadima.“
„Going global“ misija nije obezbijedila NATO-u veći značaj, djelotvornost ili vjerodostojnost, nastavlja Braun. Naprotiv, te operacije su obuhvatale ogromne troškove - u smislu života, novca, političkog jedinstva i kredibiliteta alijanse. Te operacije su takođe iscrpile ionako slabe evropske vojne kapacitete, koji sada još brže opadaju. Očekivanja nisu ispunjena a kredibilitet alijanse je narušen.
To se, nažalost, dogodilo upravo kada su se ponovo pojavile bezbjednosne prijetnje u Evropi, tako da je to sada skoro svakome očigledno. Braun vidi ironiju u tome što su prijetnje jednim dijelom nastale zbog pogrešnih akcija NATO-a.
Poguban efekat akcija 1990-ih
Američki i evropski lideri su radije vjerovali da su njihove namjere benigne i da će Moskva u tom svjetlu vidjeti širenje NATO-a. Lideri alijanse su takođe vjerovali da će njihovi diplomatski gestovi prema Rusiji - poput osnivanja Stalnog zajedničkog savjeta NATO - Rusija 1997, dodatno pacifikovati Kremlj. To je, međutim, bilo samo maštanje.
Bivši ambasador u Moskvi Džek F. Metlok je nedavno za „Vašington post“ napisao da su akcije NATO 1990-ih, širenje alijanse i bombardovanje Srbije 1999. bez odobrenja UN, imali poguban efekat. Ankete 1991. su pokazale da oko 80 odsto Rusa ima pozitivan stav prema SAD; 1999, skoro isti procenat je imao negativno mišljenje o toj državi. Putin je 2000. izabran za predsjednika Rusije.
Galerija
Bonus video:
