Da bi se jedno samoubistvo desilo treba čovjeku da se dogodi mnogo toga jer je ono uslovljeno sa više faktora i gotovo nikada se ne dešava zbog jednog razloga. Zato je ono rijedak događaj i vrlo često se može spriječiti, samo o svim problemima treba razgovorati sa najbližima i, što je najbitnije, treba se na vrijeme obratiti ljekaru, jer se danas taj problem rješava sa velikom uspješnošću, kaže u razgovoru za “Vijesti” dr Lidija Injac - Stevović.
Ona je nedavno proglašena za doktora medicinskih nauka, za oblast psihijatrije, a tema doktorske disetacije bio je suicid – “Faktori suicidnog rizika, polne razlike”.
Injac - Stevović kaže da danas u psihijatriji postoji mnogo modela koji objašnjavaju kako i zašto dolazi do suicida. Prepozaju se i faktori rizika koji su povezani sa predispozicijom za suicid a, kako kaže ona, samoubistvo se neće desiti ako neko nema predsipoziciju.
Biologija ili geni
„Predispozicija može da bude genetska ili biološka. Biološka podrazumijeva strukturne promjene u centralnom nervnom sistemu koje se odnose na promjene u okviru određenih transmitera ili dolazi do manjka nekih suspstanci kao što je recimo serotonin, koji je u našem mozgu zadužen za dobro raspoloženje. Genetske se odnose na nasljeđe jer postoji značajan rizik da će se desiti suicid, ako postoji predispozicija, ako se neko od najbližih srodnika i predaka ranije na to odlučio”, ukazuje dr Injac - Stevović.
Kada je riječ o tome što prethodi sucidu, dr Injac - Stevović, kaže da se sve dešava u međuigri između genetskih i sredinskih faktora.
„Sredinski faktori se danas najčešće nazivaju stresorima (izazivačima stresa). To su na prvom mjestu psihosocijalni događaji koji su nepoželjni za tu osobu, bilo da se radi o porodičnim gubicima, gubitku radnog mjesta ili imovine, što je danas često slučaj. Čovjeku se problem učini nerješivim i gotovo. Na sucid utiču razni emocionalni problemi, posebno kada je riječ o mladim ljudima. Tu su i različita negativna iskustva tokom djetinjstva bilo da je riječ o maltretiranju ili zloupotrebi od roditelja ili vršnjaka. Može da se radi i o verbalnom nasilju, ne kaže se uzalud - ubi me prejaka riječ, jer je ta vrsta nasilja veliki stresor za ljude. Biološki faktori dolaze od određenih bolesti. Mi psihijatri smatramo da su psihičke bolesti u velikom procentu uzroci suicida. Na prvom mjestu tu je depresija, šizofrenija, poremećaj ličnosti i bolesti zavisnosti, posebno alkoholizam i psihoaktivne supstance“, objašnjava Injac - Stevović.
Sklanjajte oružje
Ona dodaje da uzrok sucida nijesu samo psihijatrijske nego i razne psihosomatske bolesti, kao što je dijabetes: “Ta bolest otežava funkcionisanje mozga i cijelog organizma. Tu su i razna kardiovaskularna oboljenja, svakako i neizlječive bolesti kao što je kancer. Ponavljam da je i u tim slučajevima od presudne važnosti obraćanje ljekaru“.
Kada je riječ o prevenciji, ona predlaže čitav niz mjera: „Mentalne bolesti treba da budu u fokusu svega što znači prevenciju. Da se, posebno u oblastima sa visokom stopom suicida, obezbijedi dovoljan broj psihijatara, svakako i psihologa i socijalnih radnika.
Treba edukovati i izabrane ljekare da prepoznaju rizične pojedince i prihijatrijsku patologiju, jer ljudi prvo dolaze kod njih
Treba edukovati i izabrane ljekare da prepoznaju rizične pojedince i prihijatrijsku patologiju, jer ljudi prvo dolaze kod njih. Kroz obrazovanje treba edukovati stanovništvo i nametati zdrave stilove života. Koliko se god može smanjiti nezaposlenost i siromaštvo jer će se time umnogome smanjiti broj problema i stresora. Jedna od najvažnijih mjera je da se na najmanju moguću mjeru smanji dostupnost oružju jer se samoubistvo najčešće izvršava njim. Kada se sve to uradi, ovaj veliki problem biće umnogome riješen“.
Crna Gora u gornjem dijelu evropske tabele
Naša sagovornica govori i o određenim specifičnostima Crne Gore, iako se generalno ne razlikujemo od ostatka svijeta.
„Taj naš temperament i impulisvnost kod određenog broja ljudi može da dovede do nagle promjene stanja svijesti. Ta emotivnost može da suzi prostor za razmišljanje“, kaže Injac - Stevović.
Po stopi sucida od 23 (broj sucida na 100.000 stanovnika), odnosno sa prosječno 160 samoubistava godišnje, Crna Gora je u gornjem dijelu tabele evropskih zemalja.
„Finska ima veoma visoku stopu suicida i to može biti povezano sa kulturološkim faktorima i klimom. Krajem prošlog vijeka veliku stopu sucida, skoro 44, imala je Mađarska, a veliko povećanje broja samoubistava su tada imale i Rusija, Litvanija i Bjelorusija. Na donjem kraju liste su mediteranske zemlje Malta, Italija, Španija, Grčka. Tu je i Makedonija koja je 2003. godine imala samo četiri samoubistva na 100.000 stanovnika. Crna Gora je u gornjem dijelu evropske tabele“, kaže dr Injac - Stevović, dodajući da je sedamdesetih i osamdesetih stopa sucida u Crnoj Gori bila 15.
Najveću stopu sucida imaju Pljevlja, a slijede Plužine, Žabljak, Šavnik, Adrijevica, Cetinje, Kotor i Nikšić.
Najveću stopu sucida imaju Pljevlja, a slijede Plužine, Žabljak, Šavnik, Adrijevica, Cetinje, Kotor i Nikšić
Najrizičnije u vrijeme žega
Dr Injac - Stevović kaže da se za samoubistvo češće odlučuju i pokušavaju žene, a da su u realizaciji „uspješniji“ muškarci.
„Muškarci uglavnom koriste vatreno oružje, što gotovo uvijek dovodi do tragičnog ishoda. Žene se češće odlučuju za vješanje, trovanje ljekovima, skok sa visine i tu postoji veći prostor za spas. Među ljudima koji dižu ruku na sebe veoma je malo onih sa visokim obrazovanjem. Posebno zabrinjava što je samoubistvo na drugom mjestu kada je riječ o razlozima smrti adolescenata i mladih u periodu od 18 do 24 godine života. Iako se u drugim državama najveći broj suicida dešava u proljeće, kod nas je to u tri najtoplija mjeseca junu, julu i avgustu“, kaže Injac - Stevović.
Bonus video:
