Crna Gora je, za posljednjih osam godina, isplatila gotovo 800.000 eura po presudama i poravnanjima Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu (ESLJP).
Uz to, još oko 60.000 eura biće isplaćeno za dvije neizvršene presude tog suda.
Ali to je tek početak plaćanja greški domaćih sudova. Milionske odštete mogu se očekivati samo u postupcima bivših radnika “Radoja Dakića”, koji u Strazburu vode proces protiv Crne Gore zbog neisplaćenih otpremnina. I to nije sve. Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) je došao do podatka da je vlasnik KIPS-a Risto Drekalović pokrenuo postupak pred Evropskim sudom zato što mu je bivši gradonačelnik Podgorice Miomir Mugoša 2005. stopirao gradnju velikog trgovačkog centra na Starom aerodromu. I tu bi, ako Drakulović dobije, odšteta mogla biti milionska. Neki predmeti tek čekaju Strazbur. Veliki broj bivših radnika KAP-a potražuje od Vlade milione eura otpremnina, da li će i ovaj slučaj stići do Strazbura ostaje da se vidi. Do sada je u 25 predmeta pred sudom u Strazburu konstatovana povreda nekog prava od strane državnih organa Crne Gore.
U najvećem broju predmeta, njih 16, ustanovljeno je kršenje prava na pravično suđenje.
U tim presudama je utvrđeno da su postupci trajali predugo, u nekoliko njih nijesu izvršene pravosnažne presude od prije 20 godina, a u par slučajeva utvrđeno je i kršenje prava pristupa sudu. Ostale presude se odnose na kršenje prava na zabranu mučenja, nezakonitog pritvora, kršenje pretpostavke nevinosti, nepoštovanje privatnog i porodičnog života, zaštite imovine, kršenje prava na slobodu izražavanja i nedjelotvornost domaćih sudova.
Većinu prihvaćenih predstavki suda u Strazburu, odbacile su najviše crnogorske sudske istance - Ustavni i Vrhovni sud!
Sud u Strazburu je, od 2014. godine, odbacio više od 1000 predstavki protiv naše države, a pred sudom su trenutno 133 predmeta, koji se uglavnom odnose na navodna kršenja prava na pravično suđenje, poštovanje privatnog i porodičnog života i slobodu izražavanja. Većina odbačenih predstavki se ne uzima u razmatranje zato što podnosioci ne iskoriste sve mogućnosti pred našim sudovima, prije obraćanja sudu u Strazburu.
Sud u Strazburu može odlučivati u predmetu tek kada se iscrpe svi domaći pravni ljekovi i ukoliko se predstavka podnese u roku od šest mjeseci od kada je donijeta konačna odluka pred domaćim sudovima. Postupak pred Evropskim sudom je besplatan.
Ne dozvoliti opet kršenje prava
Naši sagovornici se slažu da država mora odgovorno da se ponaša prema praksi Evropskog suda za ljudska prava tako što će obezbijediti da se nijedno isto kršenje prava ne ponovi. „Pojedine presude domaćih sudova su nedovoljno obrazložene i djelimično protivurječne“, ocijenio je za CIN-CG sudija suda u Strazburu Nebojša Vučinić.
On ukazuje na nedovoljnu i neadekvatnu primjenu međunarodnog prava od strane crnogorskih sudova, bilo da je riječ o standardima Evropske konvencije, bilo da su u pitanju opšta pravila međunarodnog prava. Kao primjer navodi pitanje određivanja pritvora, gdje naši sudovi još uvijek ne vode dovoljno računa o "individualizaciji i konkretizaciji" pritvora u skladu sa okolnostima svakog pojedinačnog slučaja i osobinama osumnjičenog, što je, zaključuje, suprotno i domaćem ZKP-u i standardima Konvencije.
„ Dešava se da domaći sudovi, recimo, ne sprovedu sve neophodne procesne radnje, ne saslušaju neke svjedoke ili vještake i tako propuste da utvrde šta se stvarno dogodilo u konkretnom slučaju“, ocijenio je Vučinić.
On ipak zaključuje da je situacija Crnoj Gori pred sudom u Strazburu na nivou prosjeka većine ostalih članica Savjeta Evrope (sa izuzetkom skandinavskih država protiv kojih je veoma mali broj predstavki i kršenja).
Ističe da do sada nijesmo imali nijedan slučaj masovnog i sistematskog kršenja ljudskih prava, nijedan sistemski problem povezan sa izvršenjem presuda, nijednu 'pilot presudu', i nijedan slučaj pred Velikim vijećem od sedamnestorice sudija.
„ Ono što je bitno je da se Ustavni i Vrhovni sud CG što bolje osposobe da tumače i primjenjuju Konvenciju u skladu sa veoma bogatom sudskom praksom, u čemu je ostvaren napredak, a i neki niži sudovi, posebno Osnovni sud u Podgorici, su takođe počeli da primjenjuju Konvenciju na unutrašnjem planu“, kaže Vučinić.
On navodi da je suštinski važno da se naše sudije i pravnici adekvatno obuče. Ističe da su u našoj zemlji neophodne radikalne izmjene u sistemu školovanja pravnika i obuke sudija.
Pavličić: Brže završavati hitne predmete i upravne postupke
Domaći sudovi su u posljednjih par godina mnogo uradili na ažurnosti, ipak, to i dalje treba unapređivati, kaže za CIN-CG Valentina Pavličić, zastupnica Crne Gore pred ESLJP.
Ovo je, kako kaže, naročito bitno u predmetima „hitne prirode“, kao i u predmetima koji su u radu kod javne uprave.
Pojedini upravni postupci, upozorava ona, traju i po nekoliko godina, „što neminovno vodi povredi konvencijskih prava u pogledu trajanja dužine postupka."
Pavličić ne vidi ništa sporno u podatku da je u odnosu na Crnu Goru u 25 predmeta konstatovana povreda nekog prava od strane državnih organa. "Samo tokom 2016, Evropski sud za ljudska prava je odbacio preko 180 predstavki protiv naše države. Uz to, nijedan predmet u odnosu na Crnu Goru ne nalazi se pod pojačanim nadzorom. Nemamo pilot presude, što znači da ne postoji sistemsko kršenje ljudskih prava", ocijenila je Pavličić.
Ona zaključuje da se svakako mora raditi na sistemskom ispravljanju grešaka koje su konstatovane u tim presudama. Potvrdila je da je, u toku prošle godine, došlo do povećanja broja podnijetih pritužbi Evropskom sudu i u odnosu Crnu Goru".
To bih pripisala činjenici velikog ugleda, kao i povjerenja koje građani Crne Gore imaju prema Evropskom sudu i samog značaja ovog suda, kao međunarodnog tijela, te činjenici da je sam postupak pred sudom besplatan", navela je ona.
Institucija zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava je ustanovljena 2006. godine, a Kancelarija zastupnika je počela sa radom u maju 2009. godine.
Da li su Evropskom sudu dostavljeni istiniti podaci?
Ustavna žalba u Crnoj Gori je efektivno pravno sredstvo, po ocjeni Evropskog suda, tek od marta 2015. Međutim, Akcija za ljudska prava (HRA) je ukazala da je takva ocjena suda u Strazburu, donijeta na osnovu neistinitih podataka koje je predočila Crna Gora. U izvještaju Analiza primjene Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku od 2011. do 2015, koji je sačinila HRA, piše, između ostalog, da je duplo više kontrolnih zahtjeva za ubrzanje postupka u pojedinim sudovima nego što je dostavljeno Strazburu, a da je odbijenih zahtjeva bilo četiri puta više nego što je predstavljeno Evropskom sudu.
Pavličić, međutim, za CIN-CG ističe da su svi podaci koji su proslijeđeni Evropskom sudu dobijani isključivo od strane Vrhovnog suda Crne Gore i Sudskog savjeta.
Ona je dodala da je nesporan i značajan razvoj sudske prakse kada je u pitanju odlučivanje po zahtjevima za ubrzanje postupka, te da ne smijemo potcjenjivati i nipodaštavati rad domaćih sudova u tom pogledu.
Predsjednica Vrhovnog suda Vesna Medenica je za CIN-CG Analizu HRA okarakterisala kao neobjektivnu, ponavljajući da sudovi crpe svoju statistiku iz PRIS-a i da je ona pouzdana.
Medenica nije željela da komentariše to što je u presudama Evropskog suda u većini predmeta utvrđena nerazumna dužina trajanja sudskih postupaka.
„Da bi mogli komentarisati odluke ESLJP, mora se sagledati i broj aplikacija po godinama i njihova uspješnost pred sudom, odnosno, koliko je njih odbačeno kao nedozvoljene. Tek tada se može postaviti pozicija Crne Gore u sistemu utvrđivanja kršenja konvencijskih prava. Kako nijeste prednju činjenicu obrađivali, to izostaje i komentar, jer bi bio nepotpun i paušalan“, zaključila je Medenica.
Direktorka HRA Tea Gorjanc Prelević podsjeća da je obje njihove analize radila advokatica Darka Kisjelica, nekadašnja sudija Osnovnog suda u Herceg Novom. Prelević konstatuje da paušalna ocjena da je analiza neobjektivna, nažalost, ne ostavlja prostor za bilo kakvu debatu, te da se nada da će isto pitanje vrhovnoj sudskoj vlasti kad tad postaviti neko kao EU ili Evropski sud za ljudska prava, kome će morati da se daju sadržajniji odgovori.
“Odbijanje suočavanja sa problemima bez obzira ko na njih ukazuje (NVO, EU, Evropski sud u Strazburu, mediji ili građani) i predstavljanje uljepšane slike je već dovelo dotle da reforma pravosuđa traje mnogo duže nego što je trebalo i da se nastavlja u nedogled“, ocijenila je Prelević.
Nedavno je objavljeno da je Crna Gora, u odnosu na broj stanovnika, među pet država sa najviše tužbi pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu. Pored građana Crne Gore, pravdu u Strazburu najčešće traže i stanovnici Mađarske, Rumunije, Jermenije i Moldavije.
Najmanje tužbi sud u Strazburu je dobio iz Irske, Danske i Velike Britanije.
Samo dakićevcima država bi mogla da plati oko 80 miliona
Sud u Strazburu je nedavno donio presudu u korist petorice bivših radnika “Radoje Dakić” i dosudio da im se isplati oko 217.300 eura na ime neisplaćenih 77 mjesečnih zarada, a dobili su i po 2.000 eura kao naknadu štete. Sudu u Strazburu obratilo se još 369 radnika te fabrike. Ukoliko bi njihov primjer slijedili i ostali država bi mogla doći u situaciju da isplati preko 80 miliona eura. Vlasnik KIPS-a Risto Drekalović pokrenuo je postupak pred Evropskim sudom zato što mu je Mugoša 2005. stopirao, kako tvrdi, legalnu gradnju velikog trgovačkog centra na Starom aerodromu“.
U ovoj fazi postupka predaja zahtjeva za odštetu je preuranjena”, rekao je Drekalović za CIN-CG. On traži pravo na neometano
Nema napretka u istrazi torture
Tea Gorajnc Prelević upozorava da do sada nije učinjeno ništa da se obezbijedi protokol za djelotvornu istragu policijske odnosno zatvorske torture“. Ključno je da se obezbijedi da je iz svakog slučaja izvučena pouka i da se sve uradilo - promjenom zakona i prakse - da se isto takvo kršenje više nikad ne ponovi”, istakla je Prelević.
Ona, međutim, dodaje da Evropski sud godišnje donese veliki broj presuda u kojima nađe kršenje Konvencije i kod iskusnih demokratija, sa mnogo većim povjerenjem javnosti u rad pravosuđa“. Iako se, naravno, daleko najveći broj i najtežih kršenja ljudskih prava i dalje nalazi u odnosu na Tursku i Rusiju. Tako da sama činjenica da postoje slučajevi u kojima je utvrđeno da su pogriješile i najviše sudske instance u Crnoj Gori, uključujući i državno tužilaštvo u slučaju nedjelotvorne istrage torture ne znači da je sistem loš u cjelini”, zaključila je Prelević.
uživanje svoje imovine, na pravično suđenje, na poštovanje porodične i privatne svojine i pravo na djelotvoran pravni lijek. Evropski sud je već donio jednu presudu „Tomić i ostali protiv Crne Gore“, u kojoj je utvrdio nedosljednu praksu domaćih sudova vezano za postupke koje dvanaest bivših radnika KAP-a podnijelo protiv države tražeći naknadu štete koja bi se sastojala od razlike između invalidske penzije koju su primali i plate koju bi primali da nisu proglašeni tehnološkim viškom. Oni su se žalili da su domaći sudovi odbacili njihove tužbe, a da su u isto vrijeme prihvatili identične tužbe koje su predale njihove kolege.
Đurišić: Treba biti oprezan i sa ubrzanjem postupka
Nekadašnji kandidat za sudiju Evropskog suda advokat Aleksandar Đurišić smatra da bi ekstremno brzo okončanje postupaka pred domaćim sudovima možda moglo biti i veći problem od dugog trajanja sudskih procesa.„ Nerijetko se pod izgovorom da postupak bude efikasan dešava da se odbijanjem dokaznih predloga ili fingiranjem zapisnika od strane suda i zloupotrebom neukosti stranke podstiče 'efikasnost' na štetu ostvarivanja prava, pravičnosti,objektivnosti i nepristrasnosti“, kaže advokat.
Kada se radi o postupcima koji dugo traju, pojašnjava on, pored ove povrede postojala je povreda prava svojine ili nekog drugog izvedenog prava.„ Kršenje prava na suđenje u razumnom roku treba posmatrati kao vezu sa kršenjem nekog drugog prava. Konačan sud uvijek je taj da je prolongiranjem postupka onemogućeno ostvarivanje nekog osnovnog prava. Suđenje u nerazumnom roku otkriva koja su ta osnovna prava koja su najčešće povrijeđena. Na njih treba obratiti naročitu paznju“, zaključuje advokat.
Bonus video:
