Smatram da Petar I Petrović Njegoš, Sveti Petar Čudotvorac Cetinjski treba dobiti odgovarajuće umjetničko spomen obilježje u gradu u kojem je stolovao i vladao Crnom Gorom. Sljedeće 2020. godine navršit će se 190 godina od njegove smrti.
Bila bi to prilika da se umjetničkim spomenikom naše vrijeme oduži jednoj od najvećih i najznačajnijih ličnosti crnogorske istorije. Sveti Petar Čudotvorac Cetinjski živi u svijesti crnogoraca kao neprolazni svjetovni lik i kao vječna duhovna ikona.
II
Razrađujući studije za skulpturu razmišljao sam o izuzetnoj ličnosti Petra I Petrovića Njegoša. Čitao sam njegove Poslanice i podsjećao se na važne datume u istoriji Crne Gore za vrijeme njegove vladavine. Zadivljuje Vladičina duhovna veličina, moralna snaga, autoritet mudrog državnika i hrabrog vojskovođe, čovjeka koji je hrišćanske vrline sprovodio u život. Sebe je žrtvovao za dobro Crne Gore. “Zaboravio sam - piše u jednoj poslanici - i na moju dušu i na moje zdravlje a prijenuo za vas i za drugu braću Crnogorce, da ne izgubite, nego da izdržite svoje poštenje i slavu i da utvrdite vašu predragu voljnost i slobodu, koju vi je Bog darovao mimo svakoga naroda na svijetu.”
Radeći na studijama za spomenik razmišljao sam i o najprikladnijoj lokaciji na kojoj bi skulptura bila postavljena. Analizirajući za tu svrhu javne površine grada smatrao sam kako bi plato iznad Cetinjskog manastira bilo najprikladnije mjesto za spomenik Svetom Petru Čudotvorcu Cetinjskom.
III
Dva su razloga za izbor ove lokacije.
Prvi, skulptura čovjeku koji je još za života dobio atribut sveca bila bi postavljena u neposrednoj blizini manastira i crkve, sakralnog objekta u kojem je Petar I kao duhovni i svjetovni poglavar Crne Gore obavljao crkvene obrede i državničke dužnosti.
Drugi, danas zapušteni prostor iznad Cetinjskog manastira može postati značajno i atraktivno mjesto, zahvaljujući skulptorskom rješenju, koje uključuje i namjensko uređenje tog prostora, a što bi omogućavalo izvođenje multimedijskih programa, književnih večeri, kamerne koncerte, teatarske predstave i tome slično. Stara bi crnogorska prijestonica na taj način dobila atraktivan lokalitet s bogatim programima kulturnih sadržaja.
IV
Spomenik Svetom Petru Čudotvorcu Cetinjskom zamišljen je kao bronzana skulptorska kompozicija od više elemenata. U formalnom i simboličkom smislu izražavala bi crnogorskog vladiku i državnika sugerirajući posmatraču njegovu duhovnu i svjetovnu veličinu, veličinu onoga koji je propovijedao i sudio, blagosiljao i proklinjao, nosio mač i ljubio krst. Spomen obilježje je koncipirano kao scena, kao prizor koji na nov način obogaćuje formalno i simbolički postojeći prostor odnosno ambijent. U likovnom smislu karakteristike skulpture se odnose na njene figurativne i apstraktne elemente, na organsku i geometrijsku formu. Stroga naglašena simetričnost kompozicije ima karakter modernog oltara odnosno ikonostasa u čijem središtu stoji vladika i poglavar Crne Gore.
Dvije trouglaste forme postavljene sa strana središnjeg pravougaonog oblika kompozicije potenciraju njegovu izražajnost. Simbolizuju na apstraktan način dinamiku događaja burnog vremena vladičinog života. Geometrijske forme u skulptoralnoj kompoziciji takođe upućuju i na hrišćanski misticizam svetog broja tri. Skulptura kojom dominira frontalna strana kao jedina izražajna vizura kompozicije, takođe na simboličan način potencira istorijsko-mistični topos, trougao Orlov krš s grobom vladike Danila, ćivot svetog Petra u cetinjskom manastiru i Njegošev grob na Jezerskom vrhu. Monumentalna kružnica simbolizuje oreol koji je u skladu sa atributom hrišćanskog sveca, Čudotvorca Cetinjskog. U smislu značenja sakralne dimenzije skulpture, kružnica takođe simbolizuje nebo, univerzum, odnosno “vječno postojanje“. Za brigu o zemaljskom postojanju upozoravao je sveti Petar da su ljudi braća “moleći svakoga i zaklinjući da u miru i slozi žive“, kako je zapisao u Poslanicama. Vladika desnom rukom blagosilja udjeljujući mir i slogu svojemu narodu. U lijevoj ruci drži svetu knjigu, izvor vjere, znanja i nadahnuća, mudrosti i duhovnog prosvjetljenja. I sam sklon pisanju, pisanom je riječi djelovao i na izvjestan način pomoću riječi vladao.
Figura svetog Petra visine 7 metara izrađena bi bila u visokom reljefu. Skulptura je koncipirana tako da se ne može kao klasično oblikovani kip sagledati u tri dimenzije. Simbolično kazano Čudotvorac je nesaglediv u svojoj natprirodnoj moći. Pojavljuje se kao na oltarskim dverima. Kao da izlazi iz nepoznatog, apstraktnog prostora označenog monumentalnom pravougaonom formom. Predanost svetog Petra Crnoj Gori snažna je i nepokolebljiva. “Ni same ledene stijene - piše u jednoj Poslanici - ne dam za nikakvo blago ovoga svijeta, jer su i ledne stijene prekupane junačkom krvi...“ Završeci nabora vladičine odore pretvoreni su u stilizovano kamenje, u stijenje čime se rimuje izvorno značenje vladičinog imena i mjesta njegovog spomenika. “Ti si Petar - Stijena i na toj stijeni sagradit ću crkvu“, piše u Evanđelju po Mateju (Mat 16, 18, 19). Spomenik Svetom Petru Čudotvorcu Cetinjskom izrasta iz stjenovitog podlovćenskog tla.
V
Napomenuo sam da skulptura nije zamišljena kao nezavisni objekt. Ona se nužno integriše u prostor, određujući na nov način oblikovanje postojeće površine platoa. Na taj se način ostvaruje jedinstvo estetskog, simboličkog i funkcionalnog. Spomenik se popločanom stazom povezuje s guvnom koje je u simetričnom odnosu s figurom svetog Petra. U burnoj crnogorskoj istoriji guvno je imalo posebno značenje. Na njemu su se donosile važne odluke. U formalnoestetskom smislu guvno harmonira s kružnim oreolom oko figure svetog Petra a u funkcionalnom smislu projektovano je kao moguća mala pozornica za razne umjetničke programe.
VI
U slučaju realizacije projekta kapele za ikonu Bogorodice Filarmose koja uključuje postojeću pećinu na platou iznad manastira, skulptura svetom Petru ne bi ničim remetila koncept tog projekta. Naprotiv, njihovom bi se kompatibilnošću povećala atraktivnost platoa, a stara bi crnogorska prijestonica bila obogaćena novim svjetovno-sakralnim sadržajem.
VII
Skulptura bi bila izvedena u bronzi, rosfraju i kamenu. Visina 7 m, širina 14 m.
Bonus video:
