(Nastavak iz prošlog broja)
Nakon višedecenijskog teorijskog “progona“ autora iz teksta, vraća se - očekivano i “ljudski, sasvim ljudski“ - potreba za njegovom “rekonstrukcijom“, koja i predstavlja, fenomenološki gledano, srž književne komunikacije. Edvard Said, iako najpoznatiji po svojoj postkolonijanoj kritici, u briljantnoj, filozofsko-književnoj ali, prije svega, eklektičnoj studiji Počeci: Intencija i metod (Edward W. Said, Beginnings: Intention and Method, New York: Columbia University Press, 1975) promišlja autorstvo kao nomadsku kategoriju, nikad do kraja uhvatljivu, kao osciliranje između (teološkog, mitskog) koncepta porijekla i (sekularnog, istorijskog) koncepta početaka.
Dalje, konstatujući nezamjenjiv značaj biografskih i psiholoških istraživanja u proučavanju djela onih autora koji su toliko preokupirani svojim stvaralaštvom da im se misli o tekstovima koje pišu reflektuju neprestano na svakodnevni život i obilježavaju sve ono ’van - književno’ što ostaje iza njih, Said provlači i intrigantnu i krajnje ubjedjivu tezu o biološkoj i metafizičkog povezanosti pisca i teksta. On smatra da je u slučajevima stvaralaca kakvi su Džojs, T. S. Eliot, Prust, Hopkins, Konrad, Malarme, Flober, prirodno i veoma korisno tražiti dokaze o namjerama i objašnjenje za pojedine aspekte njihovih književnih djela u vanknjiževnim zapisima: u pismima, bilješkama, skicama, ispravkama na marginama, čak i u kupoprodajnim ugovorma, računima iz perionice, kao i u svim ostalim autobiografskim i biografskim pisanim izvorima, ma kako beznačajni oni isprva izgledali. Naime, to su autori kod kojih ideje o tekstu, o stilskim i tehničkim rješenjima ili ekperimentima koje namjeravaju isprobati, konzumiraju svakodnevicu, “gutajući“ sve one male i velike praktične, obične i trivijalne stvari bez kojih ni život, a ni sam tekst ne bi postojali. Said teorijski ispituje odnos između empirijskog vremena i empirijskog svojstva sa jedne, i tekstualnog vremena i svojstva sa druge strane.
On postavlja pitanja poput: da li pisani život i spisateljska karijera stoje u konfliktu, u odnosu opozicije sa empirijsim postojanjem onoga koji piše, ili, pak, teku paralelno? Da li se, dok spisateljski/pisani život raste, onaj ‘stvarni’ nužno smanjuje? Da li pisanje imitira i podstiče, ili pak izbjegava empirijsku egzstenciju? Razrađivanje ovih dilema nudi mogućnost slojevitih rješenja, budući da je tenzija koja postoji između čovjeka i autora, autobiografije i fikcije, života i teksta jedno od prastarih književnih i filozofskih pitanja, na koja se uvijek, u svakoj novoj poetici i razdoblju, traže odgovori. Said, takođe, daje nagovještaje i one lakanovske ideje da pisanje daje zdravlje piscu, spašavajući ga od ludila; ideje da od postojanja i postajanja autora i zadovoljenja autorskog poriva, zavisi, na neki način, sâm opstanak čovjeka.
Poistovjećujući autorovu karijeru sa produkcijom teksta, naročito kad se radi o autorima koji su opsesivno fokusirani na zanatski i tehnički aspekat stvaranja, Edvard Said ono što je napisano definiše kao “multidimenzionalnu strukturu koja se proteže od početka do kraja piščeve karijere.“ Tekst je, prema tome, “izvor i cilj želje čovjeka da bude autor, on je oblik njegovih nastojanja.“ Pošto je tekst i dokaz i nosilac piščevih nastojanja da ostvari svoje autorstvo, on sadrži napore i (ne)uspjehe čovjeka koji piše da bi postao autor, te tako nužno sadrži i njegovu psihologiju i biologiju, elemente njegovih unutrašnjih struktura na koje i samo pisanje “vrši pritisak“ uključujući ih u tekst koji nastaje.
Vezu između između fiziološkog i spisateljskog nagona i aktivnosti koje ih realizuju, između seksualnosti i tekstualnosti, te, najzad, između krajnjeg ishoda biološke i umjetničke (re)produkcije, Said obrazlaže na nekoliko nivoa. Poznata erotska simbolika koju sačinjava trougao nalivpero-mastilo-papir, napominje Said, samo je dio priče u koju se uključuju i kompleks tekst-kao-dijete, i vizija pisanja kao svete tajne braka, koja zahtijeva odanost i postojanost. Sličnosti su višestruke: u osnovi svakog intendiranja, svakog početka pisanja, koje neizostavno inicira razliku, nalazi se želja kao pokretač - ili, kako je Eliot to nezaboravno pjesnički dijagnosticirao, pomiješanost sjećanja i želje; zatim, stvaralački tok i proces praćeni su raznim odricanjima, zahtijevaju žrtve i posvećenost; i konačno, da pomenemo najočigledniju analogiju sa prirodnom prokreacijom, na kraju pisanja stoji njegov proizvod: tekst kao potomstvo koje ostaje za autorom, kao njegova zaostavština u vremenu i prostoru.
Put do te zaostavštine je, i u slučaju biološkog i tekstualnog stvaranja-kao-samoproduženja, ujedno i mukotrpan i ispunjen radostima, i takođe se, u oba slučaja, završava libidinalnim zadovoljem, ili simboličkom smrću, što je samo još jedan naziv za prelazak granica. Međutim, sve ove spoljašnje paralele između književne i seksualne ’proizvodnje’ imaju i dublje ontološke implikacije koje se odnose na sam status teksta, na njegovu misterioznu unutrašnjost, na njegov život i stvarnost. Edvard Said primjećuje specifičnu biološku komponentu koja čini “tekstualnost teksta“, a koja je uslovljena činjenicom da pisci ne primjenjuju samo tehničku brigu koja je neophodna za stvaranje bilo kojeg književnog djela, već da oni prilikom pisanja na verbalni materijal primjenjuju čak i “seksualnu brigu“ koja je inače rezervisana za ljudska bića. Tako se odnos između autora i teksta reguliše i onom vrstom libidinalne energije koja oblikuje, osmišljava i usmjerava interpersonalne odnose. Tekst je pokrenut i ispunjen dinamikom koja je i spiritualna i fiziološka, jer sadrži želje i žrtve koje su priložene zarad njegovog nastajanja, i jer nosi u sebi sve ono što je uloženo u njega tokom kreativnog procesa koji se, kao uostalom i čitanje, često koncipira kao čin ljubavi između onoga koji piše (čita) i onoga što je napisano. Said je ove odnose formulisao na sljedeći način:
“Tijelo teksta, njegova supstancijalna tekstualnost, sakuplja ne samo pisanje pisca, već i sve one energije koje su pozajmljene od njegovog seksualnog života, ili prokreativnih ciljeva. Zato, kao rezultat toga, osim što eksplicitno akumulira riječi, tekst takođe eksplicitno privlači posebnu seksualnu pažnju. I riječi i seksualna energija su znaci piščeve aktivnosti: oni su njegov proizvod, njegov tekst i dijete.“
Ova formulacija bi se možda mogla dopuniti još idejom razmjene, tj. dvosmjernog procesa koji se ostvaruje u ovakvoj vrsti interakcije, budući da nije jedino autor onaj koji daje, ili investira u tekst, već takođe i prima od teksta životnu energiju koja utiče na njegovu empirijsku egzistenciju, produžavajući samim tim i trajanje njegove autorske funkcije, te njegovog postojanja sa obje strane fikcije. Ekonomija pisanja podrazumijeva i profit nakon ili istovremeno sa ulaganjem; ili, da se poslužimo jezikom ljubavi umjesto jezikom ekonomskih transakcija: otvaranje ka tekstu uvijek podrazumijeva zavodljivu uzajamnost darivanja i primanja u kojem aktivno i (pro)kreativno, sa uživanjem, učestvuju najmanje dva entiteta.
Zbog svega pomenutog, Saidova studija, kao, na nešto drugačiji način, i Parksova, sadrži duboki humanistički apel neophodan, čini se, pomalo ovještalom akademskom izučavanju književnosti u 21. vijeku, upravo zato jer usmjerava “obezličeni“ diskurs književno-kritičkih tekstova ka kompleksnoj ljudskoj i životnoj dimenziji njihovih izvorišta.
Bonus video:
