Nakon 15 godina ekonomskih previranja, uključujući evropsku dužničku krizu, pandemiju kovida-19 i napad Rusije na Ukrajinu, izgleda da će evropska ekonomija u 2024. nastaviti sa pokazuje loše rezultate. Ali, možda izgled vara?
Njemačka, najveća evropska ekonomija, posebno je teško pogođena porastom cijena energije, kao i kontinuiranim usporavanjem privrede u Kini. Pored toga, Njemačka je pogoršala sopstvene ekonomske probleme razvodnjavanjem ili napuštanjem mnogih tržišno orijentisanih reformi bivšeg kancelara Gerharda Šredera, koje su prethodno podstakle snažan rast BDP-a. Iako vodeći njemački analitičari predviđaju da će zemlja (jedva) izbjeći recesiju 2024. godine, njeni ekonomski izgledi su i dalje krhki.
U Francuskoj je situacija nešto bolja. Ali sa fiskalnim deficitom od 5,5% BDP-a u 2023. i rastućim realnim kamatnim stopama na globalnom nivou, francuska vlada je pod pritiskom da pooštri politiku. S druge strane, nakon godina pada produktivnosti i stalnih problema sa dugovima, italijanska ekonomija je ponovo počela da raste i čini se da je na pozitivnoj putanji. U međuvremenu, Grčka, koja zadržava svoj status najveće sive ekonomije u EU, nastavlja da se bori, uglavnom zbog utaje poreza.
Ipak, postoji niz razloga za nadu. Prvo, zemlje centralne i istočne Evrope već neko vrijeme imaju bolje ekonomske rezultate od zemalja zapadne Evrope. Prema podacima Eurostata, Poljska je ispred Grčke i Portugala po realnom BDP-u po glavi stanovnika, a Rumunija bi mogla da ostvari slične uspjehe u narednih pet godina. Iako je Mađarska pogođena fluktuacijama valuta i padom BDP-a od 0,8 odsto u 2023. godini, što odražava pokušaje premijera Viktora Orbana da ograniči nezavisnost centralne banke, očekuje se da će se zemlja vratiti snažnom rastu 2024. i 2025. godine.
Da, stanovništvo zemalja centralne i istočne Evrope brzo stari, baš kao i kod njihovih zapadni susjeda. Međutim, za sada će brzo rastući Istok nastaviti da podstiče ukupnu stopu rasta evropske privrede. Dok američki posmatrači često napredak ovih zemalja uzimaju zdravo za gotovo, ne treba potcjenjivati sposobnost EU da pomogne novim članicama da prevaziđu iz prošlosti naslijeđene institucionalne probleme i korupciju.
Drugo, privreda u zemljama južne Evrope takođe raste brže nego u zemljama sjeverne. Počevši od 2020. godine, stope rasta u Španiji, Portugalu, pa čak i Grčkoj, veće su nego u Njemačkoj, i to značajno. Ovo predstavlja djelimično nadoknađivanje lošeg rasta u godinama nakon globalne finansijske krize; ali, s obzirom na snažnu turističku industriju ovih ekonomija i manju zavisnost od proizvodnje, ovi trendovi bi se mogli nastaviti.
Treće, ne bi bilo mudro kladiti se protiv dugoročnog oživljavanja njemačke privrede. Kada sam diplomirao kasnih 1970-ih, jedan od mojih kolega iz grupe predstavio je rad koji pokazuje kako je Istočna Njemačka nadmašila druge ekonomije sovjetskog bloka. On se našalio da “još nije izmišljen sistem u kojem će njemačka ekonomija biti neefikasna”. Iako bi nedavno skretanje Njemačke ulijevo moglo da dokaže da moj kolega nije u pravu, veća je vjerovatnoća da će zemlja uspjeti da ispravi svoj kurs i vratiti se izgradnji visokokvalitetne infrastrukture.
Četvrto, predstojeći izbori širom Evrope mogli bi da dovedu do nekog prijeko potrebnog efikasnog vođstva. Francuskog predsjednika Emanuela Makrona nekad su smatrali nasljednikom njemačke kancelarke Angele Merkel kao najcjenjenijeg lidera Evrope, ipak nije uspio da riješi mnoge ekonomske probleme svoje zemlje i kritikovan je zbog svoje naivnosti u ophođenju sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom. A pravi nasljednik A. Merkel na mjestu njemačkog kancelara, Olaf Šolc, ima toliko nizak rejting da predsjednik SAD Džo Bajden izgleda kao popularni političar. S obzirom na to da su savezni izbori u Njemačkoj 2025. na horizontu, postoji realna mogućnost da Šolca zamijeni novi lider.
Uprkos stabilizaciji Ujedinjenog Kraljevstva, premijera Rišija Sunaka ometa to što ga široko percipiraju kao “hromog patka” (tj. političara koji će uskoro napustiti funkciju). Sunakova Konzervativna partija trenutno u anketama zaostaje u odnosu na Laburističku stranku koja se uspješno pozicionirala kao ekonomski centristička snaga. Nasuprot tome, italijanska premijerka Đorđa Meloni neočekivano je postala jedna od najefikasnijih i najpopularnijih lidera u Evropi.
Konačno, prijetnja ruske pobjede u Ukrajini mogla bi da ubrza evropsku fiskalnu integraciju, a to je nešto što je donedavno bilo potpuno nezamislivo. Istovremeno, kao što sam već napisao, malo je vjerovatno da će novembarski predsjednički izbori u SAD smanjiti političku nestabilnost u zemlji, bez obzira na to kakav će biti njihov ishod.
Sve ovo nam omogućava da zaključimo da se situacija u Evropi još može značajno promijeniti. Evropske berze lako bi mogle da ponove prošlogodišnje neočekivano dobre rezultate, s obzirom na to da su procjene, mjerene odnosom cijene i zarade, znatno niže od onih u SAD.
I pored toga što američko tržište akcija već dugi niz godina nadmašuje evropsko, 2024. godine situacija bi mogla da se promijeni.
Iako evropske ekonomije već duže vrijeme bile loše, treba znati da nijedan trend ne traje vječno. Evropska perspektiva sada izgleda sumorno ali njeni ekonomski izgledi bi ove godine mogli malo da se poboljšaju.
Autor je profesor ekonomije i javnih politika na Univerzitetu Harvard; dobitnik je nagrade Deutsche Bank za finansijsku ekonomiju 2011; bio je glavni ekonomista MMF-a (2001 - 2003)
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N. R.)
Bonus video:
