Podsjećanje na kovanje francuskog opsadnog novca u Kotoru 1813. nije puka kurtoazija, već ukazivanje na činjenicu da je teritorija današnje Crne Gore bila poprište, doduše perifernih, evropskih događanja u kojima je najčešće bila pobjednik na bojnom polju i gubitnik za političkim stolom, zaboravljen od dojučerašnjih saveznika i pokrovitelja.
Ove veoma rijetke i vrijedne kovanice istorijski su artefakti i važni detalji numizmatike Francuske, Crne Gore i Kotora. Priča o njima je samo segment ukupnih događanja u prelomnim trenucima naše prošlosti koja se odvijala u okviru evropskih revolucionarnih i ratnih tokova.
Ratni događaji sa kraja XVIII i početka XIX vijeka u Evropi imali su sudbonosan uticaj na istorijski dešavanja pojedinih krajeva današnje Crne Gore. Kotor se od 1797. do 1805. nalazio u sastavu Austrijske carevine, a 1806. u njega dolazi ruska flota, koji gradom gospodari do 1807. Ratna sreća je Rusima okrenula leđa i car Aleksandar I Romanov je poslije poraza kod Fridlanda 1807. bio prinuđen tražiti mir.
Nakon pregovora u Tilzitu je 7. jula sklopljen mir, a Francuska i Rusija postale saveznice. Rusija se obavezala da Francuskoj preda sve teritorije koje je zauzela u Jadranskom moru i Jonska ostrva. Predaja Boke Francuzima morala se završiti u najkraćem roku i oni su je okupirali avgusta, uspostavili nužno civilno i sudsko ustrojstvo i započeli svoju kratkotrajnu vladavinu.
Nakon Napoleonovih poraza tokom 1812. vladari Rusije, Pruske, Engleske i Austrije 1813. obrazovali su koaliciju u cilju zajedničke borbe protiv Napoleonovih trupa. Austrija je 10. avgusta objavila rat Napoleonu a nakon toga na više mjesta počinju pobune protiv francuske vlasti.
Dolazi do prekida veza između Dalmacije i Boke zbog pobune u Hrvatskoj, a Crnogorci i Bokelji, pod vrhovnim zapovjedništvom crnogorskog vladara Petra I Petrovića Njegoša, pod opsadom su držali Kotor od 20. septembra 1813. do 4. januara 1814. kada je da grad časno predat udruženim snagama Crnogoraca, Bokelja i Engleza. Generalu Gotjeu je dozvoljeno da se povuče u Pjaćencu.
Privremeno ujedinjenje Crne Gore i Boke Kotorske proglašeno 29. oktobra 1813. trajalo je do maja 1814. jer ga Pariski mirovni kongres nije priznao, pa je nakon njega Boka predata na upravljanje Austriji.
U južnoj Dalmaciji i Boki Kotorskoj Francuzi su došli u nezavidan položaj pa je u Dubrovniku i Kotoru 5. avgusta proglašeno opsadno stanje kako bi se komandantima ovih gradova dalo više mogućnosti za odbranu. Uprkos tome njihov položaj je jako pogoršan i to posebno u Boki, a General grof Dantonar vojni komandant Ilirskih pokrajina, u svom pismu o dostavljanju odluke o proglašenju opsadnog stanja, ovlastio je Generala barona Žana Žozefa Gotjea za preduzimanje svih mjera koje bude smatrao potrebnim u cilju odbrane Kotora i Boke.
General Gotje pokušao je da formira novčani fond iz kojega bi finansirao kotorske trupe kojima je komandovao. Njegov prvi pokušaj da raspiše porez (zajam?) u visini 15.000 franaka, koji je trebao biti uplaćen 13. oktobra, u zamjenu za mjenice carske blagajne je propao, pa je 18. oktobra, u ime Napoleona cara Francuske, izdao naređenje za sakupljanje prinudnog zajma od 20 000 franaka od grada Kotora u novcu ili u srebrnim stvarima. Do 21. oktobra prikupio je 3912 i ¾ unce srebra i 605 franaka i 7 santima u gotovini. Tragično je što su crkvene relikvije i srebrni oblog moćnika katedrale činile najveći dio prikupljenog zajma.
Zbog potreba garnizona Gotje je 23. oktobra odlučio da kompletna količina srebra koja se nalazila u kasi blagajnika bude prekovana u novac i pušti u promet. Izabrana Komisija je 23. i 25. oktobra predložila da novac bude u apoenima od jedne i dvije uncije (od pet i 10 franaka), okruglog oblika, da na aversu bude slovo N - inicijal imena njegovog veličanstva cara Napoleona sa carskom krunom iznad, sa oznakom sa strane vrijednosti komada, a ispod oznakom težine; unaokolo da budu riječi Dieu protege la France (Bog štiti Francusku).
Na reversu da budu ratni simboli odnosno gravire ukrštenog oružja - topa, mača i puške, koji će biti okružen sa dvije grančice lovora sa natpisom Cattaro en etat de Siege (Kotor u opsadnom stanju 1813), ispod datum 1813, a na obodu tri žiga (punce: PM, N i P) trojice zlatara koje je Komisija izabrala i koji garantuju njegovu težinu i vrijednost.
Nakon što je 27. oktobra prva količina novca je iskovana i puštena u promet general Gotje je objavio odluku kojim određuje kurs novcu i pušta ga u promet. U njoj se, pored ostalog, kaže da će u Kotoru od 28. oktobra cirkulisati srebrni novac po kursu i to: od pet franaka od jedne unce i 10 franaka od dvije unce.
Zbog nedostatka sitnog novca, na predlog predsjednika opštine general Gotje odlučio je da izradi i novac od jednog franka, Odlukom od 29. oktobra, definiše se da će od 30. oktobra biti izrađeno i pušteno u promet 3000 kovanica od po jednog franka. Naređeno je da i on bude okruglog oblika, da na aversu bude slovo N - inicijal imena njegovog veličanstva cara Napoleona sa carskom krunom iznad, a ispod sa oznakom vrijednosti apoena i koji će biti okružen sa dvije grančice lovora Na reversu je gravirano Cattaro, ispod godina 1813, ispod dvije ukrštene grančice lovora a na obodu jedan žig (punca) zlatara koji garantuje njegovu težinu i vrijednost, a težina da bi trebalo da iznosi petinu težine onih od 5 franaka određenih rješenjem od 27. oktobra.
U svim jedinicama garnizona plate su isplaćene 1. novembra, najvjerovatnije sa ciljem podizanja opalog morala i lokalne trgovačke razmjene.
U Crnoj Gori danas postoji desetak primjeraka kovanica od po pet franaka, nešto manje onih od jednog franka i nijedan od 10 franaka. Primjerci kovanice od 10 franaka nalaze se u Luvru, muzeju u Trstu i zbirci kralja Viktora Emanuela koja se čuva u rimskom Muzeju.
Bonus video:
